الهام احمدی- مثل خیلی از اتفاقات و رویدادهای دیگر که تنها یک‌بار در سال آن‌‌هم به لطف نام‌گذاری در تقویم توجهمان را جلب می‌کند، سالمندان به همین اندازه از برنامه زندگی آدم‌هایی که هنوز این مرحله از حیات برایشان ملموس نیست، سهم دارند.
شیخی یکی از منتقدان به رویکردهای فعلی در حوزه سالمندان معتقد است اختصاص چند شعار، انجام چند حرکت نمادین و برگزاری چند نشست و همایش بی‌فایده، تمام کاری است که در هفته سالمندان برای رفع تکلیف انجام می‌شود. این وسط اگر دبیر مدرسه‌ای هم این مناسبت را به خاطرش داشته باشد احتمالا از دانش‌آموزانش می‌خواهد پدربزرگ و مادربزرگشان را موضوع انشا کنند. احتمالا در سال 1982 که شورای جهانی سالمندی سازمان ملل تشکیل شد و از سال 1990 که اول اکتبر هرسال با شعاری، به روز سالمندان اختصاص پیدا کرد، ایده‌پردازان آن، منتظر اتفاق ویژه‌ای در سطح جهانی بودند و به طرحی عملیاتی رسیده بودند. البته این جریان‌سازی در سطح جهانی بی‌تأثیر نبود و حال و روز برخی از کشورهای اروپایی و آمریکایی با ما متفاوت است.

سالمندی در کشورهای پیشرفته

این شهروند ادامه می‌دهد: برای مثال در کشور آلمان که جمعیت سالمند آن بالاست، خدمات رفاهی و درمانی بسیار مطلوبی به این بخش از جامعه تعلق می‌گیرد، یک فرد 60 ساله در آلمان انتظار دارد 24 سال دیگر نیز زندگی کند که 18 سال آن در سلامت جسمی و روانی کامل، سپری می‌شود.

به گفته این شهروند کانادا نیز یکی از کشورهایی است که تسهیلات بهداشت و سلامت مناسبی برای سالمندان خود فراهم کرده است، امید به زندگی در یک کانادایی 60 ساله، 25 سال است و می‌تواند امیدوار باشد 5/18 سال آن را در شرایط جسمانی خوبی سپری می‌کند. دولت در بخش حمل و نقل نیز تسهیلات مناسبی برای افراد بالای 50 سال در نظر گرفته است، همچنین حقوق سالخوردگی در این کشور پرداخت می‌شود در واقع کشورهای پیشرفته دنیا برای نیروی انسانی خود ارزش بالایی متصور هستند و حتی اگر از چرخه کار و ارائه خدمات خارج شده باشند بازهم مورد حمایت دولت قرار دارند،  به طور یقین این پیش‌بینی که تا سال 2050 یک پنجم جمعیت جهان را سالمندان در اختیار دارند در برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت آن‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد.

شیخی معتقد است هفته سالمندان با شعار «فرصت‌های برابر برای تمام سنین» در کشور ما از چهارشنبه آغاز شد و تا سه‌شنبه 9 مهرماه ادامه دارد، باز هم هر روز یک شعار مختص به خود را دارد و احتمالاً برنامه‌هایی نیز برای آن درنظر گرفته شده ‌است برای مثال به شعار روز یکشنبه 7 مهرماه توجه کنید: «روز سالمند، عدالت، حقوق شهروندی و حمایت‌های قانونی» یا مثلا شعار «روز سالمند، رفاه اجتماعی و محیط توانمندساز».

وی افزود: سؤال اینجاست که در کدام یک از این موارد در طی سالیان اخیر موفق عمل شده است؟ آن‌قدر موفق که اگر از یک سالمند درباره عدالت یا رفاه اجتماعی سؤال شود با لبخند رضایت پاسخ دهد نه خنده تمسخر، میزان امید به زندگی یک سالمند 60 ساله ایرانی چند سال است؟ او با چه دغدغه‌ها و مشکلاتی این برش از زندگی را سپری می‌کند و هزینه زندگی او از چه منبعی و به چه میزانی تأمین می‌شود؟ کدام یک از شعارهایی که به نام سالمندان داده شده، توانسته است پاسخ قانع‌کننده‌ای به حداقل یکی از این پرسش‌ها باشد، سالمندی، مرحله‌ای از زندگی است که هرکدام از ما به شرط عبور از حوادث مختلف، به آن می‌رسیم و باید به سهم خودمان برایش پایه‌ریزی کنیم. حتی اگر به اندازه آموزش فرهنگ رعایت حرمت سالمندان به فرزندان و اطرفیانمان باشد.

امروزه درصد چشمگیری از جمعیت جهان را سالمندان تشکیل می‌دهند و با توجه به افزایش امید به زندگی در بسیاری از کشورهای جهان، شمار سالمندان افزایش یافته است. سالمند به فردی اطلاق می شود که بیش از 65 سال سن داشته باشد و ممکن است به علت عوارض ناشی از افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک نیاز به مراقبت و توانبخشی داشته باشد

بررسی‌ها حاکی از این است که در عرض کم‌تر از دو دهه جمعیت سالمندان کشور دو برابر می‌شود و باید در این زمینه برنامه‌ریزی و اقدامات موثر و عملی وجود داشته باشد.

زنجان جزو 10 استان‌ اول از لحاظ نرخ رشد جمعیت سالمندی در کشور

طبق آمارهای اعلامی جمعیت استان یک میلیون و 57 هزار نفر است که 104 هزار نفر آن بالای 60 سال سن دارند. در بین استان‌ها، استان گیلان با 13.87 درصد بالاترین نرخ رشد جمعیت سالمندی و استان سیستان و بلوچستان با 4.84 درصد، کم‌ترین نرخ رشد جمعیت سالمندی را در کشور داراست که در این بین زنجان جزو 10 استان‌ اول از لحاظ نرخ رشد جمعیت سالمندی در کشور به شمار می‌رود.

طبق اظهار نظر مدیرکل بهزیستی زنجان کمبود قوانین پشتیبان حقوق سالمندان و ضمانت‌های اجرایی، فعالیت‌های موازی و عدم وجود انسجام در عملکرد دستگاه‌ها، پوشش ناکافی رفاهی و بیمه‌ای و عدم کفاف پرداخت‌های بازنشستگی و مستمری برای سالمندان را از جمله مشکلات این قشر است.

این مسئول مشکلات سازمان‌های مردم‌نهاد در اجرای برنامه‌های اوقات فراغت و مشارکت‌های اجتماعی و فرهنگی مرتبط با سالمندان، عدم وجود سیستم منسجم توانبخشی و درمانی در امور تخصصی سالمندان و گران بودن هزینه‌های مرتبط و ناکافی بودن محیط‌های عمومی مناسب‌سازی شده و دوستدار سالمند در شهرها و روستاهای زنجان را از دیگر چالش‌های موجود در حوزه سالمندان یاد کرد.

روانشناسان معتقدند نباید با سالمندان به گونه‌ای رفتار کرد که آنان احساس بی‌کفایتی و بی‌اهمیتی کنند یا مورد بی‌مهری قرار گیرند. با توجه به تغییرات جسمانی توانایی آن‌ها در برخی امور مانند یک جوان نیست، اما طرد کردن سالمندان بیشترین ضربه را به آن‌ها وارد می‌کند از همین رو زندگی با سالمندان نیز خستگی و چالش‌هایی را به همراه دارد خانواده‌ها قبل از آن‌که ناراحتی خود را به سالمندشان انتقال دهند با دریافت مشاوره خانواده در صدد حل مسائل برآیند.

به انزوا رفتن سالمندان

حیدرعلی عباسی، عضو انجمن روانشناسان زنجان به گفته این مشاور وضعیت زندگی در مقایسه با گذشته تغییر قابل توجهی داشته و شاید بیشترین تاثیر از بعد فرهنگی را متوجه سالمندان کرده است چرا که در گذشته عرف خاصی وجود داشت به گونه‌ای که در کنار وجود یک سالمند چندین بچه در خانه بود ولی در حال حاضر تعداد بچه‌های خانواده‌ها آرام آرام به سمت کمتر شدن پیش رفته و از سوی دیگر جامعه نیز به سمت سالمندی سوق داده می‌شود.

عباسی معتقد است در زندگی های کنونی که به سمت کاهش فرزند اوری پیش میرود از ابعاد مختلف خانواده‌ها دچار تنش شده است و همه افراد به سمت مستقل شدن پیش رفته و سالمند آرام آرام تنها می شود که این از دلایل فرهنگی است.

وی با اشاره به این‌که یکی از دلایل تنها شدن سالمندان مشکلات مالی خانواده‌هاست، بیان کرد: با وجود این مشکلات هزینه نگهداری از سالمند برای خانواده ها مشکل شده و برخی از خانواده با اجاره نشینی به سختی میتوانند خودشان را اداره کنند.

عضو انجمن روانشناسان زنجان با بیان این‌که در گذشته همه اعضای خانواده مجبور به کار نبودند و تنها با اشتغال یکی از اعضا، خانواده می توانست اداره شود ولی در حال حاضر هم خانم و هم آقا مجبورند سر کار بروند که همین موضوع نگهداری از سالمند را برای ان‌ها با مشکل مواجه کرده است.

وی ادامه داد: برای نمونه خانواده‌ای با مراجعه به کلینیک مشاوره در حالی درخواست راهنمایی برای نگهداری از سالمند خود در خانه سالمندان بودند که هفت خواهر و برادر بوده و علاقه‌مند به نگهداری از سالمند خود بودند ولی از آنجایی ک همه ۷ فرزند شاغل هستند فرصت خدمت به پدر یا مادر خود را نداشتند و برای رسیدگی بیشتر می‌خواستند به خانه سالمندان ببرند.

به گفته عباسی برخی از فرزندان به ویژه دختران برای نگهداری از پدر یا مادر سالمند خود امکان ازدواج را از دست داده و سن‌شان بالا میرود از همین رو فرصتهای خوب برای ازدواجشان را از دست می‌دهند که همین موضوع پشیمانی را در آینده به بار می آورد.

ناسازگاری سالمندان

عباسی ناسازگاری سالمندان را یکی دیگر از مشکلات  مرتبط با سالمندان دانست و گفت: همیشه جوانان ناسازگار نیستند بلکه ناسازگاری سالمندان بیش از هر موضوعی به دلیل تضادهای فرهنگی بین نسلی بروز کرده است چرا در برخی مراجعات عروس یک خانه عنوان میکند که مشکلی با حضور سالمند در خانه نداشته و حتی دوست دارد خدمت کند ولی به دلیل تفاوت فرهنگی فرد احساس محدودیت و دخالت از سوی پدر و مادر پیر خود و یا همسرش را دارند و استقلالشان سلب می‌شود.

وی در بیان راهکارهای فعلی برای کاهش مشکلات سونامی سالمندی در کشور گفت: همانطور که از سوی مسئولان نیز عنوان می‌شود باید از گذشته برای افزایش جمعیت سالمندی برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری ‌هایی در راستای درک سالمندی انجام می‌شد ولی در حال حاضر نیز مسئولان بر این امر واقفند که زندگی‌ها آرام آرام خصوصی‌تر شده و باید در حوزه نگهداری سالمندان نیز سرمایه‌گذاری‌هایی از سوی دولت صورت پذیرد.

این روانشناس معتقد است که فعالیت برای هر سرمایه‌گذاری در حوزه احداث مرکز نگهداری از سالمندان به طور یقین سودآور است و با توجه به پشت نوبتی‌های زیادی که مرکز نگهداری از سالمندان برای پذیرش سالمندان دارد ضرورت احداث این مکان‌ها پیش از پیش احساس می‌شود چرا که بسیاری از خانواده‌ها فضا و مکان و زمان نگهداری از سالمند خود را ندارند.

پشت نوبتی مراکز نگهداری از سالمندان زنجان قابل توجه است

به گفته عباسی در حال حاضر فقط یک مرکز نگهداری از سالمندان خانم و یک مرکز سالمندان آقا آن هم در خارج از شهر  فعالیت دارند و با توجه به ظرفیت پایین این مراکز بسیاری پشت نوبتی هستند که به چند بخش تقسیم می‌شوند برخی از این سالمندان خود حقوق داشته و حمایت مالی می‌شوند ولی فضا برای نگهداری از آنها نیست و با توجه به دوری مسیر امکان رفت و آمد روزانه نیز به سختی مهیا می‌شود.

وی با تأکید بر این‌که متأسفانه در جامعه ما فضای مناسب برای نگهداری از سالمندان وجود ندارد از همین رو ضروری است تا مسئولان سرمایه‌گذاری‌هایی را برای ایجاد این مکان‌های نگهداری روزانه و شبانه از سالمندان را انجام دهند، افزود: برخی از خانواده‌ها به دلیل اشتغال و غیره امکان نگهداری از سالمند خود در طول روز را ندارند از همین رو وجود این مراکز می‌تواند در این بخش راهگشا باشد.

ضرورت ایجاد مرکز نگهداری روزانه از سالمندان

این عضو انجمن روانشناسان زنجان تصریح کرد: در حال حاضر مرکز نگهداری از سالمندان خانم در شهر هیدج است و یک خانم با سپردن سالمند خود به این مرکز برای نگهداری در طول روز با توجه به دوری مسافت امکان تردد روزانه و آوردن سالمند خود در طول شب به منزل را نخواهد داشت ولی با ایجاد مرکز مراقبت از سالمندان در داخل شهر این امکان برای بسیاری از خانواده‌ها فراهم می‌شود.

وی با اشاره به این‌که در گذشته دولت برای ایجاد این‌گونه مراکز یارانه اختصاص می‌داد ولی در حال حاضر این یارانه‌ها حذف شده است، گفت: ایجاد این مراکز بدون کمک دولتی سخت بوده و نیاز به سرمایه قابل توجهی دارد.

عباسی در توصیه به خانواده‌های دارای سالمند این‌گونه عنوان کرد: اکثر سالمندان به جای حمایت مالی نیازمند حمایت‌های روحی هستند چرا که این افراد می‌توانند بیماری و گرسنگی را تحمل کنند ولی بی‌توجهی و بی‌محبتی را تاب نمی‌آورند از همین رو خانواده‌ها شوق و علاقه و عشقی که برای نگهداری از کودکان خود دارند باید نسبت به سالمندان نیز داشته باشند تا شاهد وارد آمدن صدمات روحی به آنان نشوند.