پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ فاطمه تاج‌بخش:
بنا بر اظهارات معاون شهرسازی و معماری اداره‌کل راه و شهرسازی استان زنجان، متولیان
متوجه شدند که اجرای فضای سبز در مرکز شهر به دلیل بالا بودن قیمت زمین و سایر
موارد گران‌تر تمام می‌شود، بنابراین این بحث در مدیریت شهری مطرح شد که از این
فضا درآمدزایی کنیم تا هزینه‌های پروژه از خود پروژه تأمین شود.
معاون شهرسازی و معماری
اداره‌کل راه و شهرسازی استان زنجان با اشاره به ردپای تحولات شهرسازی در طرح سبزه‌میدان
می‌گوید: رویکردهای جدید شهرسازی به انسان‌محوری به جای خودرومحوری تأکید دارد.
سبزه‌میدان زنجان تنها
نام یک محله، خیابان یا میدان نیست، بلکه بخشی از فرهنگ و هویت این شهر را به دوش
می‌کشد و بیش از 30 سال طرح‌های مختلفی برای قوت بخشیدن به این منطقه پیشنهاد و
بازطراحی شد تا به طرح فعلی رسید.
پس از سال‌ها بلاتکلیفی
فاز جنوبی سبزه‌میدان در سال 1401 افتتاح شد و فاز شمالی آن که دربرگیرنده تالار
شهر و مراکز فرهنگی است در حال تکمیل بوده و مردم منتظر بهره‌برداری از آن هستند.
صدای زنجان در خصوص روند
تحولات طرح سبزه‌میدان از گذشته تا کنون مصاحبه‌ای با رحیم توسلیان، معاون شهرسازی
و معماری اداره‌کل راه و شهرسازی استان زنجان انجام داده است که مشروح آن را در ادامه
می‌خوانید:
لطفا در مورد تاریخچه
طرح سبزه‌میدان توضیحاتی را ارائه فرمایید؟
توسلیان: طرح سبزه‌میدان
مساحت کوچکی از شهر را به خود اختصاص داده اما بخش مهمی از آن به‌شمار می‌رود و در
واقع بررسی اقدامات انجام شده در سبزه‌میدان سیر تاریخی شهرسازی زنجان را به نمایش
می‌گذارد.
رد پای همه رویکردهای
شهرسازی ایران از دهه 60 به بعد را می‌توانیم در سبزه‌میدان مشاهده کنیم و گویی
تاریخ شهرسازی ایران و زنجان را بررسی می‌کنیم.
البته سیر تغییر و
تحولات از سطوح ملی نشئت می‌گیرد و در قالب قوانین، طرح‌ها و سیاست‌های عالی
شهرسازی و
معماری خود را در شهرها نشان می‌دهد و در سبزه‌میدان می‌توانیم ردپای تحولات
شهرسازی را ببینیم.
اولین طرح رسمی شهرسازی
زنجان به نام طرح جامع در سال 1364 تهیه شد و اگر اکنون می‌خواستیم اولین طرح را
برای زنجان تهیه کنیم به دلیل اهمیت حفظ ارزش‌های تاریخی سبزه‌میدانی با این شکل و
شمایل وجود نداشت.
ریشه وجودی سبزه‌میدان
به طرح‌های جامع و تفصیلی سال 1364 و 1367 برمی‌گردد که در زمان تهیه طرح‌ها با
بافت متراکم شهری مواجه بودیم و فضاها و کاربری‌های تأثیرگذار مثل دخانیات،
دارالحکومه، ساختمان شهربانی، مدرسه سعادت و داودمیرزایی و خانه‌های مسکونی در آن
مستقر بود و حیات شهری زنجان را تشکیل می‌دادند که قسمت عمده آن از گذشته به ارث
رسیده بود.
مشاور این طرح تفصیلی در
آن زمان پیشنهاد ایجاد یک فضای سبز بزرگ و یک میدان در مرکز شهر (یک محلی شبیه به
میدان نقش جهان اصفهان) را مطرح کرد که در این صورت شهرداری متولی اجرای آن بود و
باید املاک را تملک می‌کرد که بار مالی زیادی به این نهاد تحمیل می‌شد.
در این حالت باید بافت
شهری و برخی ساختمان‌ها که ریشه تاریخی داشت از بین می‌رفت و این طرح در زمان فعلی
با مخالفت شورای عالی معماری و شهرسازی و میراث فرهنگی مواجه می‌شد.
کم کم کاربری سبزه‌میدان
در مساحت حدود 9 هکتار روی فضای سبز کلید خورد و برای جبران هزینه‌ها برای تملک
پلاک‌های موجود و اجرای فضای سبز، استقرار کاربری‌ها با دید انتفاعی مطرح شد که هم
درآمد حاصل کند و هم هزینه اجرا جبران شود و این فضا از بلاتکیفی دربیاید.
همچنین برای جبران فضای
آموزشی در قبال تملک مدرسه‌ها شهرداری در مکان‌های دیگر زمین در اختیار آموزش و پرورش
قرار داد.
چرا طرح سبزه‌میدان
تغییرات مختلفی را تجربه کرد؟
توسلیان: با تغییر گفتمان‌ها،
در نظام شهرسازی کنونی دنیا و ایران با احتیاط وارد مداخلات شهری می‌شوند، همین‌طور
به دلیل ملاحظات اقتصادی، چند طرح از طرف شهرداری برای این محل پیشنهاد شد.
متولیان امر متوجه شدند
که اجرای فضای سبز در مرکز شهر به دلیل بالا بودن قیمت زمین و سایر موارد گران‌تر
تمام می‌شود، بنابراین این بحث در مدیریت شهری مطرح شد که از این فضا درآمدزایی
کنیم تا هزینه‌های پروژه از خود پروژه تأمین شود.
طرحی عمدتا با رویکرد
تجاری‌سازی فضاهای شهری در دستور کار قرار گرفت و ایده این بود که هرچقدر فضای
تجاری بیشتری بگذاریم می‌توانیم مبلغ بیشتری درآمد کسب کنیم.
این رویکرد ناشی از نگاه
تک بعدی به مسئله بود؛ چراکه نزدیکی این فضا با بازار تاریخی زنجان با حجم بالای
واحدهای تجاری موجب تضعیف موقعیت بازار می‌شد واکنون هم مغایر با ضوابط شهرسازی
دنیا است؛ چراکه اولویتِ اول مأموریت‌های شهرسازی در دنیا این است که در شهرها
فضاهای عمومیِ بازِ شهری داشته باشیم.
با این حال بعد از طرح
تفصیلی سال 67 چند طرح از طرف شهرداری پیشنهاد می‌شود، طرح اول 40 هزار متر مربع واحد
تجاری در نظر می‌گیرد، طرح بعدی را در دهه 70 با 70 هزار مترمربع بارگذاری تجاری
در دل بافت تاریخی زنجان به تصویب رساندند.
طرح تفصیلی سال 88 به
نوعی همان طرح تفصیلی سال 67 یعنی میدان مستطیلی شکل با کاربری فضای سبز را تکرار
می‌کند، همچنین در طرح بافت فرسوده مصوب، باز هم این فضای سبز تکرار می‌شود.
با گذشت زمان رفته رفته
تملکات شهرداری در این محدوده بیشتر شده و تبدیل به فضای خالی با ایجاد مزاحمت
برای شهروندان می‌شود و در نهایت در سال‌های 96 یا 97 دوباره اجرای طرح در دستور
کار قرار گرفت.
بارگذاری بیش از حد
واحدهای تجاری چه توجیهی داشت؟
توسلیان: اجرای این طرح
خطر هم داشت و با فضاهای تجاری مواجه می‌شدیم که توجیه ندارد و در عمل به فضاهایی
می‌رسیدیم که با بهره‌وری کامل کار نمی‌کند.
در سال‌های اخیر علاوه
بر بحث دوگانه فضای سبز و فضای تجاری، یک دوگانه دیگر اضافه شد؛ یعنی فضای تجاری تعدیل
شد و به حدود 30 هزار مترمربع رسید و یک فضای پارکینگ بسیار عظیم پیش‌بینی شد تا
در طبقات زیرین سبزه میدان فضای پارکینگ با ظرفیت 2 تا 3 هزار خودرو احداث و مراکز
تاریخی حفظ شود.
همین طرح مغایر با
رویکردهای شهرسازی دنیا است؛ چراکه سیاست‌های جهانی تأکید دارند، بافت‌های تاریخی
خودرومحور نبوده و پیاده‌محور و انسان‌محور برنامه‌ریزی شوند.
اختصاص فضای پارکینگ در
مرکز شهر، شهروندان را به استفاده بیشتر از خودروی شخصی تشویق می‌کند در حالی که
اصول شهرسازی روی آرام‌سازی مراکز شهرها و بافت‌های تاریخی با استفاده از حمل و
نقل عمومی، ایجاد مسیر پیاده و دوچرخه متمرکز است.
*با این توصیف رویکردهای
انسان‌محوری در این طرح قوت گرفت؟
توسلیان: به این مرحله
رسیدیم که در تحولات شهرسازی همیشه ساختارها تعیین‌کننده نیستند و اشخاص هم
تأثیرگذار بودند و در برهه‌ای، گفتمان حفاظت از بافت‌های تاریخی شهری جدی شد.
شورای عالی معماری و
شهرسازی شرح خدمات طرح‌های احیا و حفاظت بافت‌های تاریخی را ابلاغ کرد، همچنین بافت
تاریخی 160 شهر از جمله زنجان و نیز مرز و محدوده بافت تاریخی ابلاغ شد.
ترکیبی از مدیریت شهری شامل
شورای شهر، راه و شهرسازی و شهرداری روی انسان‌محوری و تعدیل تجاری‌سازی مصر بود تا
فضاهای عمومی شهری بیشتر شود.
به همین منظور در رویکردهای
شورای شهر، شهرداری و راه و شهرسازی همگرایی برای تعدیل تجاری‌سازی و دوری از
خودرومحوری و حفظ بناهای تاریخی اتفاق افتاد.
به دنبال این موضوع پیاده‌راه
سبزه‌میدان شکل گرفت و علی‌رغم مخالفت‌ها، تجربه خوبی بود و ما را ترغیب کرد تا
طرح سبزه‌میدان را با پیاده‌راه پیوند دهیم و تقویت گفتمان بافت‌های تاریخی با
نگاه ایجابی مورد توجه قرار گرفت.
با ابتکار استان و شورای
عالی شهرسازی و معماری، طرح سبزه‌میدان به مسابقه گذاشته شد و مهمترین شاخصه طرح برنده
مشاور زمینه‌گرایی بود؛ یعنی زمینه و اقتضائات موجود در آن مثل سبزه‌میدان قدیم،
بازار، مسجد جامع، خانه ذوالفقاری و عمارت دارایی را در نظر گرفتند و مطابق آن طرح
تهیه و اجرا شد.
به این ترتیب تراز
ارتفاعی سبزه‌میدان برای جلوگیری از خدشه‌دار شدن ارزش‌های معماری و شهرسازی و
عناصر موجود پایین‌تر رفت.
در این حالت از خطر
اینکه در مرکز شهر بارگذاری تجاری داشته باشیم، در امان ماندیم و علاوه براین، صرف
نظر از اینکه این کار به لحاظ اقتصادی توجیه دارد یا خیر، نباید موقعیت بازار
تضعیف می‌شد.
اکنون در اطراف سبزه‌میدان
کاربری‌های تجاری پیشنهاد شده که کانون صنایع دستی شود و به فضای عمومی رونق ببخشد
و خاصیت عمومی بودن سبزه‌میدان تقویت شود.
در دنیا یکی از شاخص‌های
مهم ارزیابی طرح‌های موفق شهری میزان حضورپذیری فضا برای همه اقشار است و در حال
حاضر همه اقشار با اجرای طرح جدید سبزه‌میدان، در آن حضور دارند و به عنوان فضای
شهری از آن استفاده می‌کنند.
زیاد بودن فضای تجاری
ممکن است برای همه جذابیت نداشته باشد و بازخوردها و قضاوت گردشگران نشان می‌دهد،
سبزه‌میدان برای آن‌ها جذابیت دارد و طرح موفقی است.
فضای سبزه‌میدان چه
دستاوردهایی داشته است؟
توسلیان: زنجان در بافت
مرکزی، فضای عمومی شهری که یکی از عناصر آن فضای سبز است، کمبود داشت که با اجرای
این طرح یک تنفسگاه ایجاد شد و قرار است با مدیریت بارگذاری واحدها، فعالیت‌های
تجاری با حوزه‌های گردشگری مثل صنایع دستی سازگار شود.
با این اتفاق بازار،
مسجد جامع، مدرسه توفیق و خانه‌های تاریخی شخصیت پیدا کرده و نقش آن‌ها بارزتر شده
است، عدالت در دسترسی به فضاهای شهری محقق شده و در آینده می‌تواند مکانی برای
برگزاری رویدادهای شهری باشد.
این فضا می‌تواند نقش
گردشگری مذهبی و دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان را تکمیل کند.
این فضا نقش پیاده‌راه
سبزه‌میدان را برجسته‌تر کرده و این دو مکمل هم هستند و کنش‌های اجتماعی در این
فضا شکل می‌گیرد.
با این تجربه انباشته
شهرسازی دنیا و ایران، ایجاد پارکینگ و خودرومحور کردن فضا خطای بزرگی بود و اجازه
ندادیم فضا خودرومحور شود، در سال‌های اخیر با شهرسازی خودرومحور، فضا برای جولان
خودرو عرضه کردیم اما مشکل ترافیک حل نشد و مسابقه اتوبان - خودرو اتفاق افتاد.
سبزه‌میدان فضای گذر و
مکث دارد؛ پله‌ها هم نقش دسترسی و گذر را دارد و هم می‌تواند به عنوان نشیمن‌گاه
مورد استفاده قرار گیرد و امکان عبور دوچرخه دارد، پله‌ها مناسب‌سازی و عبور برای
معلولان و سالمندان فراهم شده است.
حضورپذیری برای همه
اقشار مردم در فضای سبزه‌میدان، نشانه موفق یک طرح شهرسازی است و عدالت برای همه
شهروندان رعایت شده است.
هر طرح شهری نقاط ضعف و
قوت دارد و سبزه‌میدان هم ممکن است انتقاداتی داشته باشد اما طرح‌های شهری که مبتنی
بر بها دادن به خودرو و فضای تجاریِ بیش از حد بوده حتما کارنامه شهرسازی آن‌ها مردود
است.
انتهای پیام/