الهام احمدی- با گسترش موج شهرنشینی در دنیا از سویی و افزونی جمعیت از سوی دیگر، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته می‌شوند و لزوم توجه به آن‌ها در شهرها بیش از پیش احساس می‌شود. صاحب‌نظران بر این باورند که شهر یک واقعیت زنده و پویا است که نباید خود را بر کودک تحمیل کند بلکه باید متناسب با شخصیت او شکل گیرد.

در زمینه ارتباط شهر با کودک، نظریات فراوانی وجود دارد که معتبرترین آن‌ها «شهر دوستدار کودک» است که برای اولین بار در دهه 90 توسط یونیسف یا همان صندوق حمایت از کودکان ارائه شده است.

سوالی که در ذهن ایجاد می‌شود این‌که آیا زنجان شرایط «شهر دوستدار کودک» را دارد و پاسخگوی نیازای مختلف کودکان است یا نه؟

به گفته یک استاد دانشگاه در ادبیات علمی برنامه‌ریزی شهری، شهر قابل سکونت و زیست‌پذیر، شهری است که از منظر توانایی­ها و ویژگی‌های جسمی، ادراکی و رشد شخصیتی کودک ساخته شده است. شهری که پاسخگوی نیاز کودکان باشد؛ تا حدود زیادی بسترهای لازم برای کنش اجتماعی گروه‌های دیگر چون سالمندان، معلولان و زنان را داراست. در نتیجه توجه به نیازهای شهری کودکان در فضاهای عمومی شهر از دو جهت حائز اهمیت است. اول آنکه کنش متقابل کودکان با فضاهای شهری پاسخگو،  بسترهای رشد شخصیتی و جسمی کودکان را که آینده‌سازان این جامعه هستند؛ مهیا کرده و دوم آنکه از قبل توجه به نیازهای کودکان فضاهای شهری مناسبی برای دیگر اقشار فراموش شده و طرد شده شهری مهیا می شود.

شهرزاد مقدمی در گفت‌وگو با پایگاه خبری صدای زنجان، در پاسخ به این سوال که مفهوم کودکی از منظر قوانین ملی و بین‌المللی چگونه تعریف می‌شود، این‌گونه تشریح کرد که اعلامیه جهانی حقوق کودک افراد کمتر از 18 سال را کودک می‌داند. کنوانسیون حقوق کودک نیز که در سال 1372 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده، افراد زیر 18 سال را کودک می‌داند؛ مگر آنکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود. بر این اساس در ایران،کودک به فردی اطلاق می‌شود که به بلوغ نرسیده است؛ قانون مدنی سن بلوغ را برای دختران 9 سال و برای پسران 15 سال ذکر کرده است.

به گفته مقدمی تعریف کودک و کودکی در قوانین داخلی بسیار متفاوت بوده و تعاریف متفاوتی از کودکی در ذهن متواتر می‌شود. بطور مثال قانون کار، اشتغال افراد زیر 15 سال را ممنوع می‌داند. سن فعالیت، سن حق رأی، سن استخدام در ادارات دولتی، سن واجدین گذرنامه و گواهینامه رانندگی در طی این سال‌ها مورد مناقشه بسیاری از صاحب‌نظران امر بوده است. خلأ قانونی موجود ارائه خدمات و بسترسازی‌ها در سطح کلان را با مشکل مواجه کرده است. این امر نیازمند حرکتی در سطح ملی است.

زنجان شهر دوستدار کودک است؟

طبق نظر کارشناسان آنچه در بسترسازی فضاهای شهری باید مورد توجه قرار گیرد؛ مراحل رشد کودک، نوزادی، کودکی نوپا، خردسالی، میانه کودکی و نوجوانی است. شهری توانایی پرورش استعدادهای نسل آینده را داراست که نیازهای کودک را در ادوار نامبرده پاسخگو باشد. حال سوال اینجاست که آیا زنجان چنین شهری است؟

این استاد دانشگاه در پاسخ به سوال مذکور شرایط فضاهای شهری زنجان را به تفکیک مراحل رشد کودک به اختصار مورد بررسی قرار داد و افزود: برخی دوره نوزادی را به دوره قبل و بعد از تولد تقسیم می‌کنند. قبل از تولد دوران بارداری مادران و بسترهای لازم برای مشارکت اجتماعی و بهره‌گیری از فضاهای شهری برای مادران را در بر می‌گیرد. برای مثال : تمرکز مطب پزشکان متخصص زنان و زایمان در مرکز شهر زنجان، ترافیک، آلودگی صوتی و ازدحام جمعیت در این بخش شهر، عدم دسترسی به مبلمان شهری و نبود فضای سبز کافی مناسب برای استراحت از عمده مشکلات زنان باردار است.

مکان‌یابی نادرست مهدهای کودک

وی با اشاره به این‌که در دوره نوازدی دوم تا کودکی نوپا مادران خانه‌دار بدون هیچ‌گونه حمایت اجتماعی و فرهنگی، یک تنه مسئولیت فرزندپروری را به عهده دارند. در مواردی خانواده­ها بصورت کاملاً سنتی نکات فرزندپروری را به فرزندان آموزش می‌دهند؛ که با توجه به موج عظیم تغییرات و تحول نیازهای کنونی کودکان، خیلی تأثیر ندارد، بیان کرد: زنان شاغل برای از دست ندادن شغل و حرفه خود به اجبار بعد از 9 ماهگی کودک، فعالیت شغلی خود را از سر می­گیرند. در این زمان مادران 2 انتخاب بیشتر ندارند: 1- خانواده‌ها مسئول نگهداری کودک در ساعات اشتغال مادران هستند؛که فقط شامل خواب و خوراک است و نه آموزش. 2- یا طی طریق طولانی به مهد کودک در ساعات اولیه صبح که به تبع کودکان بایستی خواب باشند.

مقدمی با اشاره به مکان‌یابی نادرست مهدهای کودک این‌گونه عنوان کرد: متأسفانه مهد کودک­ها در سطح محلات مکانیابی نشده‌اند؛ و عمدتاً در کنار مراکز اداری و اشتغال جانمایی شده است. مراکزی که در خیابان­های اصلی و با هدف دسترسی سریع‌تر و راحت‌تر والدین جانمایی شده­اند و نه نیاز کودکان.

عدم دسترسی‌خردسالان به فضاهای بازی و پارک

وی با تأکید بر این‌که در دوره خردسالی علاوه بر مشکلات مهد کودک و رفت و آمدهای روزانه به آنجا، عدم دسترسی مناسب به فضاهای بازی و پارک بشدت در شهر زنجان لمس می‌شود، یادآور شد:  فضاهای بازی شهر زنجان فقط از چند وسیله بازی دهه 60 . 50 مانند سرسره، تاب شکل گرفته است. وسایلی که در برخی از زمین‌های بازی غیر استاندارد است.

این استاد دانشگاه معتقد است علاوه بر عدم تنوع، ازدحام جمعیت و شلوغی زمین­های بازی از دیگر موارد بحث برانگیز است از طرفی کمبود سرانه فضای بازی برای کودکان از مهم‌ترین ضعف­های شهر زنجان برای گام برداشتن در مسیر شهرهای دوستدار کودک است. فضاهای بازی خصوصی نیز فقط در جهت تجاری‌سازی گام برداشته و توجهی به رشد جسمی و فکری کودکان ندارند. اماکنی پر سر و صدا که در زمان بسیار کوتاهی هیجان دنیای کودکی را پاسخگوست و نه رشد شخصیتی آنان را.

به گفته مقدمی خانه­های بازی شکل گرفته در سطح شهر تا حدودی خلاء کمبود سرانه فضای بازی را پر کرده‌اند. گرچه این مراکز نیز در سطح نواحی شهری پا گرفته‌اند؛ و نه در سطح محلات شهری، فضای شهری که کودک باید بیشترین کنش و ارتباط با آن را داشته باشد. این مراکز لازمند و مطمئناً کافی نیستند. از سویی توان مالی خانوار و عدم حمایت‌های دولتی مشکلی همراه پایدار در استفاده از خانه‌های بازی در اوقات فراغت کودکان است.

نادیده گرفتن کودکان در پیاده‌راه زنجان

وی ضمن گلایه از بی‌توجهی به کودکان در پیاده‌راه شهر زنجان و المان‌های به کار رفته در آن خاطرنشان کرد: استفاده از المان‌های شهری بزرگ مقیاس و عدم توجه به المان‌سازی برای کودکان به وضوح در شهر زنجان دیده می­شود. انتظار می‌رفت در پیاده راه زنجان المان‌هایی با مضمون کودک و در مقیاس کودکی نصب شود. کودکی را در نظر بگیرید که از خیابان چهاراه سعدی و حتی پیاده راه عبور می‌کند. زاویه دید کودکان جز پایه‌های فلزی بد رنگ، خشن و بی محتوا نیست. آیا نمی‌شود همسان با افق دید کودکان در این پایه‌های فلزی المان‌های کودکانه نصب کرد؟

مقدمی نبود سرویس بهداشتی عمومی در بخش مرکزی شهر و در مقیاس کودکانه را از دیگر معضلات شهر زنجان دانست و عنوان کرد: همه ما به وفور با مادرانی روبه رو شده‌ایم که با این امر مشکل دارند؛ و در جستجوی سرویس بهداشتی برای کودکان هستند. چطور ممکن است در طرح پیاده راه به راحتی این موضوع را خط زده و نادیده گرفته باشند؟ در حالی که انتظار می­رفت در این طرح در کنار تجهیزات مربوط به سرویس بهداشتی بزرگسالان، تجهیزات سرویس بهداشتی کودکان نیز نصب شود.

وی معتقد است سطوح ناهموار، گسستگی محورهای پیاده‌روی، وجود موانع و جداول در جای جای شهر، مانع استفاده راحت از کالسکه کودکان می‌شود. این امر ناخودآگاه خانواده‌ها را به سمت گردش خانوادگی با اتومبیل شخصی هدایت می‌کند. مادرانی که بدون همراهی همسر، دوست و خانواده توانایی جابجایی کالسکه در سطح شهر را ندارند؛ گزینه­ای جز در خانه ماندن و تحمیل زندگی کنسروی و آپارتمان‌نشینی به فرزند و یا ماشین‌گردی و دور دور ندارند.

وی با تأکید بر این‌که در دوره میانه کودکی و نوجوانی تردد دانش‌آموزان از خانه به مدرسه و بالعکس از مشکلات فضاهای شهری است، بیان کرد: دانش­­آموزان عمدتاً با وسیله نقلیه شخصی و سرویس مدارس جابجا می‌شوند. این امر نه تنها حجم ترافیک شهر را افزایش می‌دهد بلکه مانع شکل‌گیری شهر زیست‌پذیر و شاد می‌شود.یکی از شاخص‌های شهر زیست‌پذیر تردد پیاده دانش‌آموزان از خانه به مدرسه است. امری که در شهر امروزی زنجان به وادی فراموشی سپرده شده است.

این استاد دانشگاه بر این باور است که مسئولان شهری به جای تمرکز بر پیاده محوری، فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مربوط بدان، تأمین ایمنی دانش‌آموزان با اصلاح خطوط اتوبوسرانی و طرح های ترافیکی درصدد حل معضل ترافیک هستند. غافل از این‌که با سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر چون تغییر الگوی تردد دانش­آموزان این معضل تا حدودی حل می‌شود؛ و در کنار آن کودکان و نوجوانان با محلات شهری آشنا شده و با همسایگان روابط اجتماعی را آغاز می‌کنند. رفتار در فضای اجتماعی و شهری را آموزش می‌بیند. خنده‌ها و شادی‌های کودکانه محله را سرزنده  می‌کند؛ از خستگی و بی روحی محلات حومه شهری و ازدحام جمعیت در مراکز خاص شهری می‌کاهد.

نبود فرهنگسرای کودک

وی در پایان حلقه مفقوده تمامی مباحث مرتبط با شهر دوستدار کودک را فقدان فرهنگسرای کودک دانسته و معتقد است این فرهنگسرا باید در رده محلات فعالیت کند و نیازهای کودکان را ارج دهد و نه والدین شاغل و مادران خانه‌دار در محلات شهری حومه‌ای رخوت زده و کسل‌کننده را.

با توجه به موارد عنوان شده باید گفت شهر زنجان فاصله زیادی با شهر دوستدار کودک داشته و باید دید مسئولانی که سخن از معرفی شهر و روستای دوستدار کودک در استان زنجان می‌زنند چه برنامه‌ها و معیارهایی برای آن در نظر گرفتند.

 انتهای پیام