پایگاه خبری صدای زنجان- محقق و کارشناس علوم محیطی با تاکید بر اینکه پسماندهای روی که جزو پسماندهای خاص محسوب می‌شوند باید طبق مقررات و ضوابط تعیین شده دفع شوند، معتقد است: قرارگاه خاتم‌الانبیا که مسئولیت ساماندهی و مدیریت پسماندهای روی به این مجموعه واگذار شده، صرفا یک پیمانکار فیزیکی بوده که عهده‌دار جابه‌جایی و انتقال پسماندها است. به نظرم نباید روی پیمانکار حساس شویم. باید حساسیت ما بر روی نحوه دفع پسماندهای روی که جزو پسماندهای «خاص» است، باشد. مسئولان با توجه به حساسیت موضوع توجه داشته باشند که موضوع دفع اصلی پسماندها باید زیرنظر دقیق کارشناسان محیط زیست باشد.

چهارم دی ماه سال 98 روزنامه همشهری زنجان گزارشی تحت عنوان «جیوه؛ قاتلی در سایه پسماندهای زنجان» منتشر کرد. محمد‌رضا فاطمی، پژوهش‌گر و کارشناس علوم محیطی در گفت‌وگو با همشهری در مورد جیوه گفته بود: در سال‌های گذشته مسئولیت انجام پروژه‌ای را با نام «شناسایی صنایع تولید‌کننده پسماندهای حاوی جیوه و خطرات زیست‌محیطی ناشی از آن در کشور» که هزینه آن از طرف سازمان محیط‌زیست تأمین و توسط پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی اجرا می‌شد، برعهده داشتم. نتایج این پروژه، چنان نگران‌کننده بود که موجب شد تا عضویت ایران در معاهده جهانی آلودگی جیوه به نام «کنوانسیون میناماتا» که سال 1392 توسط کشورهای عضو به تصویب رسیده بود، تسریع شود.

فاطمی با بیان اینکه سال‌هاست آلودگی «کارخانه سرب و روی زنجان» در بین مردم زنجان و بالطبع در مطبوعات بازتاب داشته و نگرانی‌هایی را از لحاظ بروز سرطان در مردم منطقه پدید آورده است، عنوان کرد: آنچه موجب شد در این خصوص اظهار نظر کنم این است که از آلاینده «جیوه» که در طول پروسه تولید سرب و روی از این کارخانه تولید می‌شود، نباید غافل شد که ضرر آن بسیار خطرناک‌تر از 2 آلاینده دیگر است؛ امری که تاکنون از نظر صاحب‌نظران و مسئولان به‌عنوان متولی، و مردم به‌عنوان ذی‌نفعان و آسیب‌پذیران، مغفول مانده است. از صنایع مختلفی در 9 استان کشور، از جمله از صنایع فلزی (از جمله خودرو‌سازی‌‌ها، ذوب فلزات و استخراج فلزات) نمونه برداری شد که کارخانه سرب و روی زنجان (و ذوب فلزات فجر شهر ری و صنایع فولاد اهواز) نیز در این میان قرار داشتند. نتایج حاصله وحشتناک بود. لذا لازم است تا این نتایج در اختیار ‌مردم قرار گیرد.

جابه‌جایی جیوه با باد

وی با اشاره به اینکه نسخه‌ای از گزارش این پژوهش باید در کتابخانه سازمان محیط‌زیست وجود داشته باشد، گفت: کارخانه سرب‌وروی زنجان در مجاورت و شرق روستای «دیزج‌آباد» در کنار محور «زنجان–تهران» است و تا مرکز شهر زنجان به‌طور مستقیم حدود 13کیلومتر فاصله دارد. محصولات کارخانه طبق برنامه شامل تولید شمش روی با عیار ۹۹.۹۵درصد و شمش سرب با عیار ۹۹.۹۹درصد با تکنولوژی «مانسمان دماگ آلمان» و با دانش فنی «بولیدن» سوئد است. ظرفیت اسمی تولید سالانه کارخانه، 85هزار تن سرب و ۱۵هزار تن روی است. در خط تولید این کارخانه، جیوه مصرف ندارد، ولی به‌صورت جانبی و حین تولید سرب و روی، توسط یک واحد مخصوص، جیوه از سنگ معدن جدا و سپس به‌صورت ابتدایی دپو و یا دور ریز می‌شود. در جنوب این کارخانه نیز یک رودخانه وجود دارد و پساب کارخانه از طریق یک کانال به آن می‌ریزد که ظاهرا اکنون تمهیداتی برای آن پیش‌بینی شده است. کارخانه دارای یک دودکش است.  سرباره‌ها (محصولی مصنوعی و جانبی که به هنگام جداسازی در کوره‌ از ناخالصی‌های موجود به‌وجود می‌آید) در فضای باز و در محوطه‌ای خاص این‌کار انباشته می‌شوند که آلاینده‌های آن خصوصا جیوه می‌توانند با وزش باد یا بارندگی در محیط منتشر شوند.

نتایج تکان‌دهنده

وی با اشاره به فرایند نمونه‌برداری از نقاط مختلف کارخانه گفت: نمونه‌هایی از خروجی پساب کارخانه، خاک فیلتر واحد جیوه‌زدایی، خاک روی زمین مجاور واحد جیوه‌زدایی، سرباره تازه و دپوی کوره کالدوی سرب، کیک واحد انحلال روی از محوطه قدیم، لجن حوضچه تبخیر، فیلتر ماسک صورت کارکنان محوطه و رسوب کف کانال پساب انتقالی به رودخانه و همچنین از موی سر دو فرد شاغل کارخانه (یک کارگر و فرد مسئول واحد جیوه‌زدایی) و برگ گیاهان محوطه (درخت کاج) به‌عنوان شاخص محیطی، نمونه برداری شد. نمونه‌ها نیز در آزمایشگاه معتبر محیط‌زیست سنجیده شدند.

فاطمی درباره استاندارد محیط‌زیست برای میزان جیوه گفت: این استاندارد در خاک مناطق مسکونی 5 و برای واحدهای تجاری 30 قسمت در میلیون (ppm) است. برای سرب این مقادیر به‌ترتیب 50 و 200 و برای روی نیز 200 و 2000 قسمت در میلیون است. مقادیر جیوه بسیار کمتر از استاندارد این 2 فلز است که بیانگر میزان خطرناک بودن جیوه نسبت به این 2 عنصر است. مضاف بر اینکه جیوه دارای خاصیت تصعید است و از حالت جامد به‌صورت گاز در می‌آید و مستقیما وارد فضا و محیط و از طریق تنفس وارد بدن انسان‌ها می‌شود.

مشخص شد که میزان آلودگی جیوه در تمامی نمونه‌ها بسیار بالاست. به‌طوری‌که مقدار جیوه روی درختان (برحسب (ppb) تقسیم بر میلیارد) 1525‌، موی سر کارکنان 3685 و 21967، محل دفن ضایعات کارخانه 401152، غبار خاک ناشی از دودکش‌های کارخانه جیوه‌زدایی در محوطه 782601 و رسوب بستر خروجی پساب‌ها 199547 بود. فاجعه‌بارتر، میزان جیوه در ماسک‌های صورت کارکنان بود که معمولا کمتر مورد استفاده آنها در محوطه کارخانه قرار می‌گیرد. میزان جیوه برای این ماسک‌ها برابر با 1784 ppb اندازه‌گیری شد که بیانگر میزان بسیار بالای جیوه معلق در فضای محوطه کارخانه است.

فاطمی با اشاره به اینکه این میزان بالای جیوه وارد بدن کارکنان کارخانه و همچنین منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی و روان آب‌ها به‌صورت گردوغبار می‌شود، گفت: آلاینده جیوه در زنجیره نهایی، مطمئنا به انسان و دیگر موجودات زنده و محصولات کشاورزی پیرامون و دوردست انتقال می‌یابند. همه روان آب‌های جاری شده از محوطه کارخانه با توجه به شیب طبیعی زمین به سمت رودخانه پایین دست جاری می‌شود.

زنجانی‌ها نباید از خطر جیوه واحدهای سرب و روی غافل شوند

پس از گذشت حدود 10 ماه از انتشار این گزارش، ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان شهریورماه سال جاری در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها با بیان اینکه سازمان حفاظت محیط زیست هیچ ادعایی را درباره ایجاد آلودگی از سمت کارخانه سرب و روی تایید نمی‌کند، گفت: دانشگاه علوم پزشکی و سازمان محیط زیست برای رعایت مسائل زیست محیطی از سمت واحدهای تولیدی تاکید دارند و اخیرا به‌خاطر رعایت نشدن همین مسائل که مدت طولانی هم از آن گذشته بود از ١۶ نفر از مدیران شکایت شده بود که با وساطت دادگستری از زندان رفتن آنها جلوگیری شد.

سیدمحمدرضا فاطمی، محقق و کارشناس علوم محیطی در این رابطه در گفت‌وگو با صدای زنجان می‌گوید: «سال‌هاست که آلودگی کارخانه سرب و روی زنجان در بین مردم زنجان و بالطبع بازتاب آن در مطبوعات مطرح بوده و نگرانی‌هایی را از نظر بروز سرطان در مردم منطقه موجب شده است. آنچه موجب شد تا اینجانب در این خصوص اظهار نظر نمایم این است که از آلاینده جیوه که در طول پروسه تولید سرب و روی از این کارخانه تولید می‌شود نباید غافل شد که ضرر آن بسیار خطرناک‌تر از دو آلاینده دیگر است. امری که تاکنون از نظر صاحب‌نظران و مسئولان به عنوان متولی، و مردم به عنوان ذی‌نفعان و آسیب پذیران، مغفول مانده است!»

انتقال فاجعه زیست‌محیطی

محمدرضا فاطمی با اشاره به اینکه ورود سرب، روی و جیوه به طبیعت با غلظت‌های بالا یک فاجعه زیست‌محیطی است، به صدای زنجان می‌گوید: صنعت سرب و روی، از صنایع استراتژیک و مهم کشور است که عمده تولیدات آن درصنایع نظامی کاربرد دارد. هم‌اکنون نیز ۲۷معدن فعال سرب و روی در کشور در حال بهره‌برداری است و سالانه بیش از 2میلیون تن سرب و روی از آنها استخراج می‌شود. کارخانه سرب و روی زنجان هم‌اکنون تبدیل به یک معضل بزرگ زیست‌محیطی برای شهر زنجان شده است، به این موضوع باید توجه داشت که اثر کشندگی و سمی بودن «جیوه» به‌مراتب بالاتر از دو عنصر دیگر است، به همین لحاظ در آینده باید به هنگام برنامه‌ریزی برای این واحد و واحدهای مشابه، مسئله جیوه به‌عنوان آلاینده اصلی مدنظر قرار گرفته و درخصوص حذف یا کاهش آن کاملا و به‌صورتی جدی برنامه‌ریزی شود.

 وی در مورد ملاحظاتی که باید برای انتقال چندین تن پسماند کارخانه‌های سرب و روی زنجان در نظر بگیریم، تصریح می‌کند: چنانچه قرار است برای انتخاب محل دپوی جدید انباشت نخاله‌های کارخانه از طرف محیط‌زیست اقدام شود، باید در درجه اول به جیوه دقت شود. همچنین، در تمامی سنجش‌ها و اندازه‌گیری‌های پایشی یا کنترلی کارخانه و واحدهای تکمیلی آن، علاوه بر سرب و روی، جیوه نیز اندازه‌گیری شده و توجهات، عمدتا معطوف به خطرات آن باشد. بنابراین جانمایی انباشت نخاله در مجاورت روستاها و مناطق مختلف، باید مجددا بازنگری و مکان‌یابی درست انجام شود. آنچنان که نتایج این پژوهش نشان داد میزان جیوه در تمامی نقاط کارخانه و سرباره‌ها و نخاله‌ها بالاست. طبق مفاد «کنوانسیون میناماتا»، مواد دارای جیوه جزو «ضایعات خطرناک» محسوب شده و باید به‌صورت خاص مدیریت شوند.

کنوانسیون میناماتا چه می‌گوید؟

فاطمی با بیان اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره حفاظت محیط‌زیست استان زنجان به‌عنوان متولی، به‌صورت خاص موظف به رعایت و یا انجام موارد زیر در چارچوب کنوانسیون میناماتاست، عنوان می‌کند: براساس مفاد این کنوانسیون همه تصمیمات اخذشده برای پسماند‌های کارخانجات سرب و روی زنجان در منطقه باید با رعایت موارد زیر مورد تجدید نظر قرار گیرد:

** ارائه آموزش، آگاهی‌رسانی و اطلاعات همگانی (ماده 18)

  ** نحوه رهاسازی به محیط (ماده9) شامل آب و خاک

  ** نحوه ذخیره‌کردن موقت صحیح زیست‌محیطی جیوه به غیر از پسماندهای جیوه (ماده10)

  ** رعایت مفاد کنوانسیون بازل درخصوص تعریف پسماند جیوه که شامل مواد یا اشیایی است که: الف) از جیوه یا ترکیبات جیوه تشکیل می‌شود، ب) حاوی جیوه یا ترکیبات جیوه است و یا پ) آلوده به جیوه یا ترکیبات جیوه است.

ضرورت انجام بررسی‌های مجدد از کارخانه سرب و روی و نواحی اطراف پس از گذشت 10 سال

فاطمی با بیان اینکه باید مقامات استان اعم از استاندار، فرماندار و مردم این موضوع را بدانند، تاکید می‌کند: اندازه‌گیری‌ها در این تحقیق با ضریب اطمینان 95 درصد انجام شده است. نتایج و بررسی‌های صورت گرفته از کارخانه سرب و روی بسیار مضطرب‌کننده است. مبنای کارشناسان محیط زیست باید این گزارش باشد که حاصل تحقیق سازمان خودشان (سازمان محیط زیست) است.ضروری است آزمایشات و نمونه‌برداری‌های لازم از همان نقاط مربوطه مجددا انجام گرفته و در مرجع مورد تائید نمونه‌ها آنالیز و تفسیر شود تا پس از گذشت 10 سال علاوه بر قضاوت درستی کرده و مدیریت اصولی داشته باشیم.

دقت کنید! پسماندهای روی، پسماند خاص محسوب می‌شوند

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان یکم شهریورماه سال جاری در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها در رابطه با تصمیمات اتخاذ شده در رابطه با واگذاری مدیریت پسماندهای روی گفت: به‌زودی و با تایید وزارت‌خانه مسئولیت ساماندهی و مدیریت پسماندهای روی به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا واگذار می‌شود. پسماندها بی‌خطر نشده‌اند اما نسبت به گذشته اوضاع بهتر است، چرا که هم‌اکنون در حدود ۲۵ هکتاری که کیک‌های شهرک صنعتی جمع‌آوری شد‌ه‌اند در اقدامی جدید تدابیریاندیشیده شده که اوضاع بهتر شده است!

اما سیدمحمدرضا فاطمی، محقق و کارشناس علوم محیطی معتقد است: قرارگاه خاتم‌الانبیا صرفا یک پیمانکار فیزیکی بوده و مسئولیت جابجایی و انتقال پسماندها را بر عهده دارد. به نظرم نباید روی پیمانکار حساس شویم. باید حساسیت ما بر روی نحوه دفع پسماندهای روی که جزو پسماندهای «خاص» است، باشد. مسئولان با توجه به حساسیت موضوع باید توجه داشته باشند که موضوع دفع اصلی پسماندها باید زیرنظر دقیق کارشناسان محیط زیست باشد.

لیلا محمدی

انتهای پیام