پایگاه خبری صدای زنجان- پس از اظهارات رئیس سازمان جهاد کشاورزی مبنی بر نقش برخی از واحدهای صنعتی در آلودگی خاک، چنین به نظر می‌رسد که موضوع بررسی کارشناسانه از واحدهای صنعتی و معدنی برای تضمین سلامتی شهروندان باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

عده‌ای از کارشناسان و صاحبنظران معتقدند خاک یک توده بی‌جان نیست بلکه در آن علاوه بر موادآلی و معدنی، هوا و آب، موجودات زنده نظیر باکتری‌ها، قارچ‌ها، کرم‌های خاکی و غیره هم وجود دارند. آن‌ها بر این باورند: مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی که دارای عناصر سنگین روی، سرب و کادمیوم هستند خسارت‌های زیادی را به محیط زیست وارد می‌کند. مصرف این نوع کودها باعث تجمع آلاینده‌ها در خاک، آب و هوا می‌شود، در پی افزایش این عناصر، آلودگی گیاهان و زنجیره غذایی انسان و دام به این عناصر صورت می‌گیرد.

اما عده‌ای دیگر از کارشناسان ضمن پذیرش تاثیرات مخرب استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی در اراضی کشاورزی که منجر به مسمومیت خاک و نابودی تدریجی آن می‌شود، بر این باروند که سهم سموم و شیمیایی در تخریب خاک و ایجاد خطرات برای انسان و محیط زیست و طبیعت در مقایسه با فعالیت‌های مخرب واحدهای صنعتی و معدنی بسیار ناچیز است.

موافق سهم کشاورزان در تخریب خاک نیستم

فریدون داودی، مدیر اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان در گفت‌وگو با صدای زنجان افزایش مواد آلی و معدنی خاک را از اولویت‌های اساسی این دستگاه اعلام کرده و می‌گوید: معتقدیم داخل خاک رفتن بقایای گیاهان و شاخه‌های خردشده درختان می‌تواند منجر به افزایش ماده مغذی و افزایش مقاومت خاک شود. بقایای درختان و گیاهان در داخل خاک پوسیده شده، به عنوان اسفنج عمل کرده و با جذب رطوبت خاک و ایجاد تهویه مناسب تا 15 درصد می‌تواند در ذخیره آب نقش قابل توجهی داشته باشد.

مدیر اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان که با تخریب خاک به علت استفاده بیش از حد کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی توسط بهره‌برداران موافق نیست، می‌گوید: در حال حاضر کود در بازار بسیار کم است و کشاورزان به علت کمیاب بودن یا گرانی نمی‌توانند به اندازه‌ای که نیاز دارند کود شیمیایی را تهیه کنند.

عدم رعایت ضوابط و مقررات استقرار واحدهای صنعتی

چند روز قبل رئیس سازمان جهادکشاورزی استان زنجان در وبینار استانی و ملی گرامیداشت روز جهانی خاک با بیان اینکه خاک بیش‌تر از آب مورد هجوم و آماج حملات واقع شده است، تصریح کرد: در استان زنجان تنها یک درصد خاک درجه یک مرغوب وجود دارد.

تاراسی با بیان اینکه ضوابط و مقررات استقرار واحدهای صنعتی در استان زنجان چندان رعایت نمی‌شود، ادامه داد:* واحدهای سرب و روی، واحدهای روغن‌کشی و غیره از جمله واحدهای صنعتی استان زنجان هستند که در آلودگی خاک نقش به‌سزایی دارند و تهدیدی برای آینده استان هستند، زیرا علاوه بر اشغال فضا، آلودگی نیز ایجاد کرده‌اند.*

واحدهای صنعتی در شهرک صنعتی بر اساس زون‌بندی‌ها مستقر شده‌اند

محسن عباسی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان در گفت‌وگو با صدای زنجان در واکنش به این اظهارات با بیان اینکه واحدها طبق زون‌بندی در شهرک‌های صنعتی مستقر شده‌اند، تاکید می‌کند که هیچ واحدی بدون مجوز محیط زیست حق ندارد جابجا شود، اگر چنین اتفاقی بیافتد سریعا مراتب به محیط زیست اعلام شده و در اسرع وقت واحد متخلف تعیین تکلیف می‌شود.

عباسی با اشاره به تشکیل کارگروه تخصصی برای جلوگیری از آلودگی خاک از حدود 2 ماه قبل با حضور مسئولان بخش HSE شرکت شهرک‌های صنعتی، سازمان صنعت، معدن و تجارت و اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان، تصریح می‌کند: در این کارگروه موارد زیست محیطی مربوط به واحدها بررسی و نتایج نیز اعلام می‌شود.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان در پاسخ به انتقادهای موجود در رابطه با جانمایی اشتباه برخی از شهرک‌های صنعتی نظیر شهرک تخصصی روی تاکید می‌کند: شهرک تخصصی روی زمانی قرار بود «سنگ شهر» شود اما بنا به هر دلیلی این اتفاق نیفتاد، این نشدن‌ها هم مربوط به گذشته است.

عباسی با بیان اینکه آزمایش خاک توسط واحدها به صورت دوره‌ای انجام می‌شود و علاوه بر این در قالب طرح پایش بررسی وضعیت خاک نیز در دستور کار قرار می‌گیرد، تاکید می‌کند که موضوع آلودگی خاک واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی را به صورت ویژه از طریق مراجع ذی‌صلاح پیگیری کرده و نتیجه را در نشست خبری اطلاع‌رسانی می‌کنیم.

واحدهای متخلف، ملزم به رفع آلودگی خاک می‌شوند

حسین آبسالان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان نیز در گفت‌وگو با صدای زنجان در واکنش به اظهارات رئیس سازمان جهاد کشاورزی مبنی بر «ضوابط و مقررات استقرار واحدهای صنعتی در استان زنجان چندان رعایت نمی‌شود»، خطاب به وی عنوان می‌کند: از کجا می‌دانید که رعایت نمی‌شود؟ یک مورد را لطفا بگویید!

آبسالان با بیان اینکه هر ماده‌ای که از طریق فاضلاب، هوا یا هر مسیری وارد خاک شده و استانداردهای موجود در خاک را از لحاظ مقدار، کم یا زیاد کرده و موجب ضرررسانی به عناصر آن شود را آلودگی می‌گویند، تصریح می‌کند: با تصویب قانون حفاظت خاک، برنامه‌ها و اقدامات مربوطه در دستور کار قرار گرفت به طوری که تمامی واحدها ملزم به رعایت اصول و ضوابط زیست محیطی و حفاظت از خاک هستند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان با اشاره به فعالیت مستمر آزمایشگاه‌های معین این دستگاه در حوزه سنجش آلودگی آب و خاک تصریح می‌کند: اداره کل حفاظت محیط زیست در راستای اجرای قانون حفاظت خاک، از سال قبل تا کنون چندین واحد متخلف در حوزه آلودگی خاک را شناسایی و برخوردهای قانونی را انجام داده است. هر واحدی همزمان با بهره‌برداری، ملزم به مدیریت کنترل پسماند و فاضلاب بوده و نباید فعالیت آن‌ها منجر به آلودگی خاک شود، این واحدها موظف به سنجش و آنالیز خاک محیط اطراف خود بوده و اگر فعالیت آن‌ها سبب آلودگی خاک شده باشد باید طبق اصول زیست محیطی نسبت به رفع آلودگی در اسرع وقت اقدام کنند.

آبسالان با بیان اینکه مشکلات مربوط به استقرار برخی از واحدهای صنعتی مربوط به گذشته است، اضافه می‌کند: واحدها همگی موظف به رفع آلودگی خاک طبق چارچوب‌های تعیین شده زیست محیطی هستند. متولیان امر توجه داشته باشند اگر اقدامات پاکسازی آلودگی خاک را در برهه کنونی انجام ندهند باید عواقب اجتماعی و زیست محیطی بعدی و مسئولیت آن را بپذیرند.

لزوم تمکین در قبال قانون حفاظت از خاک

دکتر محمد بابااکبری‌ساری، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان وجود بیش از حد مجاز عناصر و فلزات سنگین، فرسایش خاک، پسماندها و باطله‌های معدنی و صنعتی، شور شدن خاک را از عوامل تاثیرگذار در تخریب خاک دانسته و معقتد است: باید مفاد قانون حفاظت از خاک مصوب 1398 مجلس شورای اسلامی، در راستای حفظ و مدیریت خاک و منابع پایه اجرایی شود چرا که گام برداشتن در این مسیر به معنی هدیه خاک سالم به نسل بعدی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان با بیان اینکه بخشی از فرسایش خاک به‌طور طبیعی رخ می‌دهد اما بخش زیادی به مدیریت زراعی مربوط می‌شود، عنوان می‌کند: متاسفانه به علت یکپارچه نبودن اراضی و خرد شدن زمین‌های کشاورزی به علت قانون ارث، شخم نامناسب و در جهت شیب، فرسایش خاک توسط انسان افزایش یافته و بخش زیادی از خاک تخریب می‌گردد.

هشدار

این استاد دانشگاه می‌گوید: در حال حاضر زنجان یکی از استان‌هایی است که معادن سرب و روی و کارخانجات فرآوری سرب و روی فراوانی دارد که معدن انگوران و کالسیمین واقع در شهر انگوران نمونه آن است که باطله‌های زیادی در آن وجود دارد. بقایای جامانده از معادن می‌تواند علاوه بر ایجاد آلودگی برای آب‌های زیرزمینی، به صورت گرد و غبار وارد مناطق مسکونی اطراف شده و مشکلاتی برای سلامتی مردم ایجاد کند.

استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه زنجان با استناد به تحقیقات انجام شده تاکید می‌کند: در سازندهای زمین‌شناسی موجود در منطقه انگوران عناصر سنگینی نظیر سرب، روی، کادمیم و حتی آرسنیک وجود دارد که برخی از آنها فوق‌العاده سمی هستند و عدم توجه به مسائل محیط زیستی و انباشت باطله‌ها باعث گسترش آلودگی خواهد شد.

این محقق بخشی از آلودگی خاک و آب مناطق اطراف معدن انگوران به عناصر سنگین را ناشی خاک‌های غنی از این فلزات دانسته و از این رو رعایت پروتکل‌ها در عملیات استخراج عناصر معدنی را امری ضروری می‌داند که باید از سوی متولیان جدی گرفته شود.

علت عدم همکاری شرکت کالسیمین با محققان دانشگاهی در خصوص بررسی آلودگی‌های احتمالی چیست؟

«بابااکبری‌ساری» عدم همکاری مسئولان برخی از معادن برای بررسی مشکلات را از دیگر عوامل تشدید آلودگی عنوان کرده و می‌گوید: از طریق دانشگاه در چندین مورد تلاش شده است، در مورد تثبیت باطله‌های معدن سرب و روی انگوران در شرکت کالسیمین تحقیقاتی انجام شود اما از طرف معدن همکاری لازم انجام نشده است. از همین تریبون از مسئولان حفاظت محیط زیست استان درخواست می‌شود که درهای معادن به روی مراکز علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی باز باشد، زیرا وقتی محققان اجازه نیابند که بررسی‌های علمی در منطقه مدنظر را انجام دهند قطعا مشکلات محیط زیستی به موقع شناسایی و حل نخواهد شد و ممکن است برای سلامتی جامعه مشکل‌ساز شود.

احتمال آلودگی خاک به فلزات سنگین تا یک کیلومتری شهرک روی؟

علاوه بر این به گفته این محقق در مطالعات انجام شده در سال‌های گذشته تا حدود یک کیلومتری شهرک تخصصی روی مشاهده شد که احتمال آلودگی خاک، محصولات زراعی و مرتعی به فلزات سنگین وجود دارد. با تحقیقات بیشتر، اگر غلظت عناصر سنگین در محصولات بیشتر از حدود استاندارد ملی و بین‌المللی باشد باید فرآیند کشت در این محدوده‌ها متوقف و یا اصلاح شود.

استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه زنجان با تاکید بر اینکه تمامی کارخانجاتی که در سطح استان مستقر هستند هر کدام با توجه به مسیر فاضلاب و جهت باد در شعاع خاصی آلودگی ایجاد می‌کنند، تصریح می‌کند: چند سال پیش خاک و گیاهان موجود در اطراف برخی از کارخانجات از جمله شهرک تخصصی روی، پرهام روی، شرکت ملی سرب و روی ایران را به صورت موردی تحت بررسی قرار دادیم. آخرین کار ما مربوط به 2 سال قبل و بررسی وضعیت خاک و گیاهان شهرک روی و نواحی اطراف آن بود. نتایج به عمل آمده نشان می‌داد که میزان سرب و روی خاک و گیاه در برخی نقاط بالاست اما بر اساس شاخص‌های خطرپذیری محاسبه شده، اگر میزان مصرف سبزیجات برگی تولید شده در روستای «دیزج آباد» و «زنگل‌آباد» کمتر از 100 گرم و مصرف سبزیجات غده‌ای کمتر از 60 گرم باشد، مشکلی برای سلامتی مصرف‌کنندگان پیش نمی‌آید. اما میزان سرب و روی در برخی از سبزیجات مانند ترپچه و شاهی بالاتر از غلظت‌های استاندارد بوده و در صورت زیاده‌روی در مصرف ابتلا به انواع بیماری محتمل است.

وی با اشاره به جذب عناصر سنگین از طریق آب، سبزیجات و محصولات، گردوغبار در این مناطق عنوان می‌کند: جذب بیش از حد مجاز هر یک از این عناصر توسط انسان باعث مواجهه با بیماری سرطانی و غیرسرطانی خواهد شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان در مورد علت تشدید آلودگی به عناصر سنگین در دو روستای «دیزج» و «زنگل‌آباد» می‌گوید: خاک اطراف کارخانجات با وزش باد کم‌کم در اثر ته نشست‌های اتمسفری آلوده می‌شود که این مهم به مرور زمان سبب آلوده شدن محصولات کشت شده می‌شود. البته یادآوری می‌شود در برخی از مناطق اطراف شهرک روی ایران، غلظت عناصر سنگین در سبزیجات تولید شده در حد مجاز قرار دارد، اما غلظت عناصر سنگین در بسیاری از خاک‌های اطراف تا شعاع یک کیلومتری بیشتر از حدود مجاز برای کشاورزی است و نیاز به پالایش خاک و جلوگیری از آلودگی بیشتر احساس می‌شود.

 این محقق در رابطه با سنجش میزان آلودگی خاک‌های اطراف شرکت ملی سرب و روی ایران به عنصر جیوه به صدای زنجان می‌گوید: بر روی عنصر جیوه مناطق اطراف این شهرک مطالعه نکردیم. اما میزان سرب و روی و کادمیم در فواصل  نزدیک کارخانجات و در جهت شهر زنجان بیشتر از غلظت مجاز بود. با توجه به اینکه باد غالب به سمت شهر زنجان است آلودگی در این بخش بیشتر از حدود تعیین شده برای کشاورزی بوده و به مرز هشدار رسیده است و باید در این زمینه تحقیقات به روز شود. از نظر محققان لازم است هر فصل زراعی وضعیت آب، خاک و گیاهان اطراف معادن مهم و کارخانجات سرب و روی استان مورد پایش مستمر قرار گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان بر لزوم بررسی دقیق آلودگی باطله‌ها و پسماندهای معدنی در انگوران و کالسیمین تاکید کرده و معتقد است: تا 15 سال آتی استخراج کانی‌ها در معدن انگوران پایان یافته و با حجم بالایی از باطله‌ها مواجه می‌شویم. ضروری است تا اقدامات برای تثبیت باطله‌های این معدن هر چه سریع‌تر در دستور کار قرار گیرد. اگر موضوع تثبیت باطله‌های معدن سرب و روی انگوران از سوی مسئولان جدی گرفته نشود در آینده آب، خاک و گیاهان مناطق اطراف معدن با معضل آلودگی به عناصر سنگین مواجه می‌شود.

«بابااکبری‌ساری» برای جلوگیری از گسترش آلودگی از طریق ته نشست‌های اتمسفری، روش‌های مختلفی مانند کاشت درختان مناسب، سیمان‌پاشی یا مالچ‌پاشی، خریداری زمین‌های کشاورزی آلوده شده توسط بخش صنعت، جلوگیری از کشت محصولات و سبزیجات پرخطر و قرق کردن زمین‌ها با همکاری جهاد کشاورزی و زارعان را پیشنهاد می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان با تاکید بر اینکه اگر کارخانجات از مناطق مسکونی و اراضی کشاورزی فاصله بیشتری داشت قطعا میزان خطر عناصر سنگین نیز کمتر می‌شد، معتقد است: ما هم می‌پذیریم که بخشی از عناصر سنگین ناشی از عوامل طبیعی بوده است اما بهتر بود در جانمایی این شهرک‌ها و واحدهای صنعتی و رعایت مسائل زیست محیطی دقت بیشتری انجام می‌گرفت.

این محقق با اشاره به اینکه بیش از 300 سال زمان برای تشکیل یک سانتی‌متر خاک نیاز است، می‌افزاید: مراقبت از خاک به عنوان منبع پایه باید جدی گرفته شود چرا که نسل آتی برای رشد و بقای خود در این خاک نسبت به کشت و تولید محصول اقدام خواهد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان با بیان اینکه در استان هنوز در اول راه قرار داریم، با تاکید بر لزوم انجام آزمایشات و بررسی‌های سالانه از نواحی نزدیک معادن، واحدهای صنعتی و معدنی عنوان می‌کند: باید مسیر برای مطالعات علمی و دانشگاهی باز شود از استانداری، اداره محیط زیست، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی و سازمان جهاد کشاورزی درخواست داریم تا در این مسیر با محققان دانشگاهی همراهی کنند، تا با جمع‌بندی تحقیقات و مطالعات گذشته و با انجام مطالعات کاربردی و منسجم، محدوده مجاز برای استقرار محصولات زراعی و باغی مشخص شود و فقط محصولات سالم این مناطق اجازه توزیع داشته باشند. همچنین مناطق با آلودگی‌های بیشتر از حدود مجاز برای کاربری‌های کشاورزی، به طور دقیق شناسایی و آلودگی در این اراضی کنترل و اقدامات لازم برای تثبیت فیزیکی و پالایش شیمیایی و زیستی باطله‌ها انجام گیرد.

محیط زیست کوتاه می‌آید؟

حسین آبسالان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان نیز در واکنش به این اظهارات با تاکید بر اینکه واحدهای یاد شده باید نسبت به پاکسازی خاک اقدام کنند، تاکید می‌کند: موضوع بررسی علمی و تحقیقاتی در رابطه با وضعیت خاک نواحی اطراف واحدهای هدف استان زنجان (اعم از صنعتی، معدنی و غیره) توسط دانشگاه معتبر را در دستور کار قرار داده و با تکیه بر داده‌های استخراج شده، واحدها ملزم به رفع آلودگی می‌شوند.

آبسالان در پاسخ به سؤالی مبنی بر احتمال مسکوت ماندن نتایج حاصله از آلودگی خاک ناشی از فعالیت‌ واحدهای صنعتی و معدنی و کوتاه آمدن اداره کل حفاظت محیط زیست به صدای زنجان می‌گوید: نه! دیگر اینطور نیست که پرونده‌ها را بایگانی کرده و از نتایج حاصله چشم‌پوشی کنیم.

لیلا محمدی

انتهای پیام