الهام احمدی- خطر آتش‌سوزی مراتع این روزها به قدری قابل توجه است که مسئولان ارشد استانی و معاون عمرانی استاندار نیز در این زمینه هشدار داده است در این بین یکی از مباحث قابل توجه قرارگیری 80 درصد مراتع و جنگل‌های استان در مناطق صعب‌العبور است که به طور یقین در مواقع بروز آتش‌سوزی نیازمند امکانات ویژه همانند هلی‌کوپتر آتش‌نشانی و تجهیزات به روزی است که می‌توان با مهار آتش در کمترین زمان از وارد آمدن خسارت و گسترش سطح آتش‌سوزی خودداری کرد.

تقی سالک فعال اجتماعی از امکانات اولیه مهار آتش در مراتع و جنگل‌ها گله‌‌مند بوده و عنوان می‌کند که در حال حاضر 200 هزار هکتار از مراتع استان در مواقع بحران همچنان با بیل و آتش‌کوب کنترل و مهار می‌شود در حالی که در دنیا برای مهار آتش از هلی‌کوپتر و ماشین آتش‌نشانی استفاده می‌کنند.

به گفته این فعال اجتماعی استفاده از نیروی انسانی برای اطفاء حریق و کنترل آتش‌سوزی خود خسارات زیادی را به مراتع وارد می‌کند چرا که در صورت وقوع بحران نیروهای کادر اداره کل و سرباز به محل اعزام می‌شوند که زخمی و دچار آتش‌سوزی می‌شوند از همین رو نیاز به تجهیزات پیشترفته‌تر دارند.

 ضرورت استقرار دوربین‌ها و کنترل ماهواره‌ای مراتع و جنگل‌ها

استفاده از ماهواره و استقرار دوربین‌ها در مراتع از جمله پیشنهاداتی است که از سوی فعالان منابع طبیعی مطرح است به گفته سالک استقرار این تجهیزات برای کاهش خسارت به مراتع و جنگل‌ها شدنی است ولی در اولویت سازمان و دولت با توجه به وضعیت فعلی کشور به لحاظ اقتصادی قرار ندارد.

این فعال اجتماعی به کم‌کاری دولت و سازمان جنگل‌ها در نگهداری و حفاظت از این نعمت و سرمایه خدادادی کشور اشاره کرد و گفت: در زنجان بیشتر آتش‌سوزی‌ها در مراتع رخ می‌دهد نه جنگل‌ها چرا که مردم از جنگل‌های زنجان کمتر استفاده می‌کنند.

وی با اشاره به این‌که در صورتی که در شرایط فعلی با وجود بحران آب و وضعیت اقلیم در نگهداشت منابع ملی و طبیعی دقت لازم را نداشته باشیم با تخریب سرزمین مواجه می‌شویم، تصریح کرد: گرما و سرماهای خارج از معمول وابسته به اقلیم بوده و  در صورت تغییر اقلیم با شرایط وخیم‌تری مواجه می‌شویم.

سالک در توضیح این موضوع که در برخی از مواقع آتش‌زدن سبب احیای مجدد زمین می‌شود، خاطرنشان کرد: برخی از کشاورزان برای برگشت کربن به زمین و همینطور کاه و ضایعات به خاک از روش آتش زدن استفاده می‌‌کنند که به نفع خاک است ولی به هیچ عنوان برای احیاء مراتع استفاده از این روش توصیه نشده است. وی گفت: در مراتع با پوشش گیاهی یک یا چند ساله اعم از گل‌دار، پهن برگ و ... مواجه هستیم که در مواقع بروز آتش‌سوزی شاهد از بین رفتن گیاهان یک ساله هستیم و در این میان در صورتی که گیاه چند ساله از بین برود به راحتی امکان استقرار آن وجود ندارد از همین رو آتش‌سوزی خسارت زیادی به پوشش گیاهی و تخریب خاک وارد می‌کند.

این فعال اجتماعی یکی از کارکردهای موثر وجود مراتع را مأمن آفات و امراض عنوان کرد و افزود: در صورت نابودی مراتع آفات و امراض به مزارع کشاورزی سرریز شده و سبب نابودی محصولات کشاورزی می‌شوند.

60 درصد از مراتع استان فقیر و 7 درصد دارای پوشش گیاهی درجه یک هستند

به گفته این دوستدار منابع طبیعی 60 درصد از مراتع استان فقیر هستند و در مجموع 7 درصد دارای پوشش گیاهی درجه یک هستند که بخشی از آن‌ها در ارتفاعات ماهنشان، طارم و شهرستان زنجان حوالی روستای قره‌پشتلو قرار دارد، یادآور شد: متأسفانه در مراتع استان میل به تخریب زیاد است و مراتع فقیر در معرض بیابانی شدن قرار دارند و پوشش گیاهی مراتع فقیر نیز رو به فقیرشدن حرکت می‌کند.

در حالی این فعال اجتماعی از نبود تجهیزات و استفاده از روش‌های سنتی برای مهار آتش در زنجان اشاره می‌کند که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به نبود هیچ مشکلی در حوزه تجهیزات اشاره کرد و گفت: در حوزه تجهیزات برای مهار آتش مشکلی نداریم.

خلیل آقاجانلو در گفت‌وگو با صدای زنجان به مساحت 56 درصدی یعنی یک میلیون و 300 هزار هکتار مراتع و جنگل‌های استان اشاره کرد و گفت: بیش از 80 درصد مراتع و جنگل‌های استان در مناطق صعب‌العبور قرار دارند و در صورت وقوع آتش‌سوزی تنها ابزار، استفاده از نیروی انسانی و بیل و دمنده‌ها است.

 تاکنون درخواست کمک هوایی برای مهار آتش‌سوزی نداشتیم

وی در پاسخ به این سوال که چرا در حال حاضر از اطفاء حریق هوایی به وسیله هلی‌کوپتر استفاده نمی‌شود، خاطرنشان کرد: از هلی کوپتر در مکان‌هایی که عرصه‌ جنگلی بوده و مهار آتش به واسطه نیروی انسانی غیرقابل کنترل باشد استفاده می‌شود در زنجان تاکنون درخواست کمک هوایی برای مهار آتش‌سوزی نداشتیم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با بیان این‌که در زنجان هلی‌کوپتر امدادی برای مهار آتش وجود ندارد ولی یک دستگاه در پایگاه شمال غرب واقع در آذربایجان شرقی برای استان‌های غرب کشور مستقر است اما تاکنون درخواست کمک هوایی برای مهار آتش در زنجان نداشتیم چرا که اکثراً به وسیله نیروی انسانی مهار شده است از سوی دیگر هماهنگی برای اعزام بالگرد زمان‌بر است.

این مسئول در پاسخ به این سوال که متوسط مدت زمان حضور نیروهای امدادی در محل آتش‌سوزی چقدر است، عنوان کرد: با توجه به وضعیت محل آتش‌سوزی و صعب‌العبور بودن آن برخی مواقع یک ساعت نیز نیاز به پیاده‌روی برای رسیدن به محل حادثه وجود دارد و در برخی زمان به 10 دقیقه نیز می‌رسد.

وی در توضیح این سوال که در برخی از مراتع گسترش آتش به چند دقیقه نیز نمی‌رسد حال در شرایطی که چندین ساعت برای رسیدن به محل حادثه زمان ببرد چه میزان اقدامات موثر خواهد بود، افزود: در حال حاضر گشت موتوری برای مدیریت آتش وجود دارد که در وهله‌ نخست در محل آتش‌سوزی حاضر می‌شوند و پس از آن نیروهای خودرویی و در نهایت اهالی منطقه و دهیاران وارد کار می‌شوند و در صورت نیاز و گسترده بودن آتش‌سوزی از نیروهای بسیج و سپاه و ارتش نیز استفاده می‌شود که سال گذشته 3 مورد آتش‌سوزی توسط این نیروها انجام شد.

کنترل ماهواره‌ای مراتع و جنگل‌های استان را نداریم

نبود کنترل ماهواره‌ای مراتع و جنگل‌ها و اطلاع فوری از محل وقوع آتش‌سوزی در استان از دیگر مواردی بود که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به آن اشاره کرد و گفت: در حال حاضر رصد ماهواره‌ای در سازمان انجام می‌شود و در استان از این امکان برخوردار نیستیم هر چند آتش‌سوزی در گستره محدود قابل رویت با ماهواره نیز نخواهد بود.

وی با تأکید بر این‌که در مناطق بحرانی همانند شهرستان طارم و گردنه‌های واقع در مسیر زنجان به طارم دیده‌بان مستقر شده و گشت بحران نیز در این محورها حضور دارند، تصریح کرد: بیشترین آتش‌سوزی در این مناطق بحرانی قرار داشته و گشت‌زنی‌های سیار نیز انجام می‌شود.

آقاجانلو آتش زدن را یکی از روش‌های کنترل مراتع برای از بین بردن گونه‌های گیاهی نامرغوب، مهاجم و غیرخوش‌خوراک دانست و خاطرنشان کرد: با آتش زدن مراتع و از بین رفتن گونه‌های گیاهی یک یا دو سال زمان برای برگشت پوشش گیاهی نیاز است.

وی با بیان این‌که موضوع آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌ها امری است که در دنیا نیز مطرح بوده و در کشور ما و به ویژه در زنجان با گرم شدن هوا و افزایش استقبال شهروندان از طبیعت و حضور کشاورزان و گردشگران این موضوع بیشتر نمود پیدا می‌کند، افزود: با توجه به بارش‌های خوب بهاره امسال پوشش علفی مراتع استان در سطح خوبی قرار دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری زنجان با اشاره به این‌که با توجه به تجربیات گذشته و جلسات متعدد تشکیل شده در اداره کل و مدیریت بحران احتمال وقوع آتش‌سوزی در مراتع بالا است، تصریح کرد: امیدواریم با هماهنگی‌های انجام شده با دستگاه‌های مرتبط و نیز مشارکت مردم امسال بتوانیم سطح آتش‌سوزی و خسارت به مراتع و جنگل‌ها را به حداقل برسانیم.

وی با تأکید بر این‌که علوفه خشک همانند انبار باروت است و با بروز جرقه‌ای سریعاً آتش‌سوزی گسترش پیدا کرده و خسارت چشم‌گیری وارد می‌شود، یادآور شد: از کشاورزان، گردشگران و مردم تقاضا داریم تا دقت لازم را داشته باشند و در صورت روشن کردن آتش در هنگام ترک محل نسبت به خاموش شدن آن اطمینان حاصل کنند.

در ادامه منصور خسروی، فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی زنجان در گفت‌وگوی خود با صدای زنجان صد در صد آتش‌سوزی‌های رخ داده در مراتع زنجان را عامل انسانی عنوان کرد و گفت: متأسفانه خواسته یا نخواسته و بیشتر بر اثر بی احتیاطی برخی از افراد سبب آتش‌سوزی مراتع می‌شوند که این مورد بیشتر در شهرستان زنجان و طارم نمود دارد.

وی با بیان این‌که آتش‌سوزی به دلایلی طبیعی همانند گرمای هوا به ندرت رخ می‌دهد، یادآور شد: برای مهار آتش به ویژه در مناطق صعب العبور فقط استفاده از آتش‌کوب‌ها امکان‌پذیر است و ما تمام تلاش خود را برای مهار آتش در زمان طلایی انجام می‌دهیم.

نکته قابل تأملی که در صحبت‌های فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی زنجان وجود داشت زمان 2 تا 4 ساعته حضور در محل حادثه در زمان وقوع آتش است که در مناطق صعب‌العبور رخ می‌دهد، تصریح کرد: وظیفه ما حرکت به سمت محل حادثه و مهار آتش است هر چند ساعت که طول بکشد. وی در توضیح تعداد نیروهای فعال در حوزه مهار آتش نیز خاطرنشان کرد: در هر شهرستان پاسگاه ایجاد شده است و در هر پاسگاه نیز دو تا سه نیرو برای اعزام به محل آتش‌سوزی حضور دارند.

خسروی در بیان تهدیدهای کنونی مراتع استان به آتش‌سوزی، شخم و تصرف اشاره کرد و گفت: مردم با توجه به وضعیت اقتصادی کشور توقعاتی از منابع طبیعی دارند و با تصرف مراتع کشاورزی می‌کنند.

در حالی فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی زنجان به تصرف و سودجویی اشاره می‌کند که تقی سالک فعال اجتماعی نیز بر تصرف عدوانی در قبال اراضی ملی از سوی برخی از افراد تأکید داشته و عنوان می‌کند: برخی از آتش‌سوزی‌های عمدی انجام شده به دلیل تصرف و نیز مخالفت با حاکمیت انجام می‌شود و در حال حاضر نیز منابع طبیعی با مردم و صاحبان املاک و روستاییان در تعارض است چرا که منایع طبیعی به دنبال احقاق حقوق دولت است و از سوی دیگر مردم نیز در پی خواسته خود هستند.

30 درصد از آتش‌سوزی‌های مراتع زنجان به دلیل تعارض مردم با منابع طبیعی است

به گفته این فعال اجتماعی با بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده در حدود 8 سال پیش ثابت شد 30 درصد از آتش‌سوزی‌های انجام شده به دلیل تعارض مردم با منابع طبیعی بوده است. به اعتقاد این دوستدار منابع طبیعی در حوزه فرهنگسازی و آموزش و ترویج در سال‌های اخیر کم‌کاری شده است در حالی که باید بخش قابل توجهی از انرژی این نهاد در راستای فرهنگسازی و حفاظت از مراتع و جنگل‌های استان باشد چرا که وقتی می‌گویند صد در صد آتش‌سوزی‌های مراتع و جنگل‌ها ناشی از عوامل طبیعی است باید به اهمیت ارائه کلاس‌های آموزشی و برنامه‌های آگاه سازی پی ببریم.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی زنجان نیز در پاسخ به این اظهار نظر به برگزاری کلاس‌های آموزشی برای شوراها و دهیارها در چند روز گذشته اشاره کرد و گفت: برای همیاران طبیعت نیز کلاس‌های آموزشی برگزار شده است و در زمینه آموزش کشاورزان نیز رایزنی‌های لازم با جهاد کشاورزی انجام دادیم ولی به طور یقین فعالیت‌های فرهنگی در دراز مدت تأثیرگذار است.

#آتش‌سوزی مراتع زنجان، فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی زنجان