پایگاه خبری صدای زنجان-
عدم مشارکت شهروندان در امور شهری است موضوعی است که به چالشی در مدیریت شهری تبدیل‌شده
است و از دید کارشناسان حوزه‌های شهری و اجتماعی در زنجان تبلور بیشتری دارد.
به اعتقاد برخی از کارشناسان،
شهروندان زنجانی خود را کنار کشیده‌اند و مسئول حل همه مسائل مربوط به امور شهری
را شهرداری می‌دانند. اگرچه بر همه عیان است که شهرداری به‌عنوان یک ارگان خدمت
رسان در انجام وظایف خود همواره دچار نقصان‌هایی بوده است، اما باید این امر را پذیرفت
که در قبال وظایف قیدشده در قانون برای مسئولین کشوری و شهری که دربرگیرنده حقوق
شهروندی نیز هست، متقابلاً شهروندان نیز در ارتباط با شهر و مدیریت شهری دارای وظایف
و تکالیفی هستند که عمل به این وظایف و تکالیف در ارتباط دوسویه با حقوق آن‌ها در
مدیریت شهری باعث ارتقای فضیلت جامعه شهری و تأمین سعادت و ایمنی اجتماعی شهری می‌شود.
در این خصوص رسول بیات،
فرماندار سابق زنجان بابیان اینکه در حال حاضر در مدیریت شهری شهر زنجان با چالش و
آسیب‌هایی مواجه هستیم، به صدای زنجان می‌گوید: یکی از مشکلات این حوزه که
شهر را در درازمدت آزار داده است، عدم همکاری و مشارکت شهروندان در امور شهری است.
می‌توان اذعان داشت که ما بیشتر شهرنشین داریم تا شهروند و شهروندان و عدم مسئولیت‌پذیری
در گروه‌های مختلف شهری بر روی شهر تأثیرگذار است! به‌عنوان‌مثال ما در همین شهر
زنجان شاید بالای ۱۰۰ میلیارد تومان از محل چک وصول نشده از مردم طلب داریم
(اطلاعات اجتماعی گذشته من از اوضاع) و مردم از هر ترفندی استفاده میکنند که پول
را پرداخت نکنند.
همچنین به اعتقاد فریدون هاشم
نژاد؛ شهردار اسبق زنجان، مردم حق شهروندی خود را در قبال شهر چنان‌که بایدوشاید به‌جا
نمی‌آورند. درحالی‌که بایستی در این زمینه مدیران شهری را حمایت کنند و در پاکیزگی
شهر و دفع زباله و مشکلاتی که پیش می‌آید؛ یار و یاور آن‌ها باشد.
نتایج مثبت
مشارکت مردمی
ناگفته پیداست که مشارکت
شهروندان در اداره امور شهر نتایج مثبتی را به دنبال دارد که از آن جمله می‌توان
به کاهش محدودیت‌ها و مشکلات مدیریت شهری به‌خصوص شهرداری‌هایی که با کمبود یا
فقدان نیروی متخصص و منابع مالی مواجه هستند، اشاره کرد چراکه جلب مشارکت مردم باعث
رفع بخشی از نیاز مدیریت شهری به منابع انسانی و مالی می‌شود. صرفه‌جویی در هزینه‌ها
و کاهش صرف انرژی، بدین معنی که با استفاده از مشارکت شهروندان این امکان فراهم
شود که با صرف انرژی، هزینه و امکانات کمتر اقدامات بسیاری را در شهر انجام داد.
مشارکت شهروندان در اداره شهر
باعث افزایش همکاری‌های اجتماعی و نیز افزایش حس تعلق آنان به شهر می‌شود. جلب
مشارکت مردم منجر به ایجاد و یا تقویت پایه‌های جامعه مدنی می‌شود. در این زمینه
دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه حداکثر گرا و دیدگاه حداقل گرا.
حداکثر گرایان معتقدند که باید
تمام وظایفی را که دولت در قبال یک شهر دارد به مجموعه مدیریت شهری به‌خصوص شورای
شهر و شهرداری تفویض شود. بر اساس این دیدگاه شورای شهر دارای این قابلیت است که
وظایف دولت را در محدوده یک به عهده گیرد. برخلاف دیدگاه حداکثر گرا معتقدان به دیدگاه
حداقل گرا بر این باورند که مسائل شهر به مسائلی در حد خدمات شهری محدود می‌شود و
لذا میزان مشارکت مردم را نیز در همین سطح تعریف میکنند. در نقد این دو نظر باید
گفت که یک شهر بر اساس دیدگاه حداکثر گرا نمی‌تواند حوزه اختیارات دولت در محدوده
خود را به‌صورت کامل به عهده گیرد چراکه برخی از برنامه‌ها، اهداف و نظارت‌های در
نظر گرفته‌شده از سوی دولت در ارتباط با کل جامعه است و حتی اگر ما از شوراها
مفهوم دولت‌شهر را مدنظر داشته باشیم در این صورت نیز به دلایلی خلاف تجربه و واقعیات
جامعه عمل کرده‌ایم چراکه اولاً به تجربه ثابت‌شده است که عملاً امکان تحقق چنین
دولت- شهری وجود ندارد، ثالثاً هیچ شهری توان و امکانات لازم برای پذیرش مسئولیت‌های
دولت در قبال یک شهر را ندارد. از سوی دیگر رویکرد حداقل گرا هم کافی نیست چراکه مسائل
شهری پیوندی ناگسستنی با موضوعات فرهنگی و اجتماعی و قابلیت‌های توسعه دارد.
بنابراین باید جدا از این دو دیدگاه چارچوب مشارکتی را که به حقوق شهروندی نزدیک
باشد برای شهروندانی که در یک شهر زندگی میکنند تعیین و ترسیم کرد در این میان
بهتر است که حوزه مشارکت شهروندان در شهر تعریف شود.
در حال حاضر در ایران دستگاه‌های
اجرایی بر اساس دیدگاه حداقل گرا فعالیت میکنند و شوراهای شهر نیز به دیدگاه حداکثر
گرا رغبت بیشتری نشان می‌دهند درصورتی‌که باید برای سیستم مدیریت شهری رویکردی
اتخاذ شود تا برآورنده نیازهای عمده جامعه باشد. لذا در طر‌ح‌های مدنظر برای شهر باید
ضمن لحاظ نظرات شورای شهر، بین نیازهای گوناگون و بعضاً متناقض جامعه هماهنگی ایجاد
شود. بر اساس چنین رویکردی برای تعریف میزان و چگونگی مشارکت شهروندان در اداره
امور شهر باید به نقش و جایگاه شوراها به‌عنوان نماد اصلی مشارکت‌پذیری مردم توجه
کرد و همچنین بین عملکردهای شهر ازنظر نیازها و اولویت‌های آن رابطه و نیز هماهنگی
خاص ایجاد کرد. بر این اساس باید به‌نوعی اصل کثرت در وحدت و وحدت در کثرت را در
نظر گرفت. یعنی باید برای ایجاد تعادل در مشارکت شهروندان بین نیازهای متکثر مردم
وحدت ایجاد کرده و همچنین بر اساس اولویت‌ها به همه نیازهای آنان پاسخ داد در غیر
این صورت یعنی در صورت پذیرش یکی از دیدگاه‌های حداکثر و حداقل گرا مدیریت شهری
کارآمدی لازم را برای افزایش مشارکت شهروندی از دست می‌دهد.
در این زمینه کریم رفاهی، جامعه‌شناس
و رئیس کمیسیون مالی و اداری شورای شهر در دور دوم با اشاره به اینکه وظایف شهرداری
و شهروندان و حقوق متقابل آن‌ها نسبت به هم، به‌صورت دوسویه است، اظهار کرد: از
منظر جامعه‌شناسی موضوعی با عنوان «انتظارات نقش» وجود دارد و بر اساس انتظارات
نقش ما دو مفهوم «تکالیف» و «حقوق» را در نظر می‌گیریم. تکالیف مجموعه وظایفی است
که جامعه به فرد محول می‌کند و در قبال «تکالیف» ما یک حقوقی را داریم و «حقوق»
مجموعه انتظاراتی است که فرد در برابر انجام دادن نقش از دیگران انتظار دارد و به
همین دلیل آشنایی با وظایف شهرداری و شهروندان و حقوق متقابل آن‌ها را ما باید در
نظر داشت. یعنی وجود حقوق شهروندی مدرن، دقیق و دارای ضمانت اجرایی مدون برای
ادامه کار مدیریت شهری سودمند و مفید و دارای کارکرد ضروری است.
حقوق و وظایف
شهروندان و شهرداری نسبت به هم دوسویه است
به اعتقاد او؛ نظام حقوق
شهروندی نسبت به وظایف مدیریت شهری (در بسیاری از جوامع شهری پیشرفته به‌جای
استفاده از واژه شهرداری از واژه مدیریت شهری استفاده می‌شود و شهرداران در بسیاری
از جاها مقام بالاتری از استاندار دارند) مسئول است و به‌تبع آن برنامه‌ریزان و مدیران
شهری برای تثبیت یک رابطه دوسویه میان وظایف و حقوق شهروندان در قبال مدیریت شهری
و مدیریت در قبال شهروندان مسئول هستند که اگر به آن توجه نشود، سیستم‌های مدیریت
شهری به هم می‌ریزد.
این جامعه‌شناس معتقد است؛ بر
اساس ماده 55 قانون شهرداری، وظایف شهرداری تصویب و تدوین‌شده است که ایجاد خیابان‌ها
و کوچه‌ها و میدان‌ها و باغ‌های عمومی، مجاری آب و توسعه معابر در حدود این موضوع
است. در بند دوم ماده 55 به تنظیف، نگهداری و تصحیح معابر و انهار عمومی و مجاری آب‌ها
و فاضلاب‌ها و هر اموری که درگذشته در ارتباط با قنات بوده است، شهرداری‌ها موظف
هستند به آن رسیدگی کنند. در بند سوم مراقبت در امور بهداشت ساکنین شهر و جلوگیری
از تکدی‌گری در سطح شهر و سایر موضوعات است و غیر آن بیش از 17 تا 18 مورد را از
وظایف شهرداری دانسته است، که دانستن این موارد بر هر شهروندی لازم است.
رفاهی ادامه می‌دهد: در قبال این
موضوع ما یک وظایف شهروندی داریم یعنی در قبال وظایف مصرح برای آموزش شهری که دربرگیرنده
حقوق شهروندی نیز هست متقابلاً شهروندان در ارتباط با شهر و مدیریت شهری دارای وظایف
و تکالیفی هستند که عمل به این وظایف و تکالیف دوسویه است و باعث ارتقای آگاهی شهری
و بهتر زیست مردم شهر خواهد شد. برخی از این وظایف شهروندی عبارت‌اند از آشنایی
مردم با حق‌وحقوق خویش در جامعه شهری است چراکه تا زمانی که ما اشرافیت به این
قوانین نداشته باشیم، نمی‌توانیم به این وظایف عمل کنیم.
عموم مردم باید
با وظایف شهرداری آشنا باشند
به اعتقاد این جامعه‌شناس؛ وظایف
و تکالیف مدیریت شهری و توانایی‌ها و محدودیت‌ها آن باید موردتوجه شهروندان باشد
تا شهروندان به‌طورکلی بر وظایف مدیریت شهری آگاهی یابند. در مواردی شهروندان از
مدیریت شهری انتظارات بیش‌ازحد دارند؛ درحالی‌که در این موقعیت خود شهروندان نیز
در این زمینه وظایفی دارند، نمونه این موضوع را در روزهای برفی سال پیش شاهد بودیم
که مردم توقع داشتند همه امور مربوط به برف‌روبی شهر را شهرداری انجام دهد و حتی
حاضر نبودند، جلوی در خانه و مغازه خود را تمیز کنند. همچنین شهرداری برای افزایش
و ارتقای فضای شهری اعلام می‌کند که من به شهروندان نهال و یا درخت می‌دهم و شهروندان
این درختان را در کنار منازل خود بکارند و از آب سطحی موجود در جوی‌ها جهت آبیاری
شهرها بهره ببرند، درصورتی‌که هر یک از شهروندان می‌توانند در این زمینه احساس
مسئولیت کنند. درواقع بایستی باعث افزایش تعلق‌خاطر به محله و شهر محل سکونت شویم
و فرهنگ آن را نهادینه و فرهنگ‌سازی کنیم. همچنین همشهریان خود به مشارکت در امور
شهروندی است تشویق و ترغیب کنیم.
شهروندان با وظایف
خود آشنا باشند
وی افزود: تلاش در جهت حفظ و
نظارت معابر یکی دیگر از وظایف شهروندی است. شاهد هستیم که بسیاری از شهروندان و
کسبه فضای معابر و اطراف شهر را به اشغال خود درآورده‌اند از همین رو بایستی از ایجاد
سد معبر خودداری کنیم. مورد استثنایی که
در اواخر سال 1400 شاهدان بودیم و به‌نوبه خود از شهرداری بابت اینکه این
اجازه را دادند تا دست‌فروشانی که در طی این دو سال درگیر کرونا بودند و مشکلات
مالی داشتند رد ایام نزدیک سال بدون دغدغه‌ای فروش خود را داشته باشند، تشکر می‌کنم.
ضمن اینکه معتقدم اگر در این زمینه بین شهرداری و شهروندان یک ارتباط و مشارکت
وجود داشته باشد، بسیاری از مسائل مترتب می‌شود.
رفاهی اذعان می‌کند شهروندان
در تشکیک مسائل شهری بایستی با مدیریت شهری ارتباط داشته باشند. محل دفن زباله باید
در سطح شهر در جای مشخصی باشد و بهداشت عمومی جامعه را شهروندان مراعات کنند.
این جامعه‌شناس می‌افزاید:
نکته جالبی که در برخی از شهرها اتفاق افتاده است، این است که مردم در بسیاری از
شهرها مدیریت شهری همکاری دارند و مراکز فرهنگی و هنری را گسترش داده‌اند چراکه هر
چه قدر این مراکز افزایش یابد؛ مسائل شهروندی بیشتر فرهنگ‌سازی می‌شوند.
شهروندان در
قبال شهر احساس وظیفه نمی‌کنند
وی بابیان اینکه متأسفانه
زنجان به شهر دارای فرهنگ «به من چه و یا به تو چه» تبدیل‌شده است، اظهار کرد: اگر
بخواهیم به موضوع مردم‌شناسی و عدم مشارکت مردم در فعالیت‌های شهروندی بپردازیم؛ می‌توان
اذعان کرد علت اصلی این عدم مشارکت شهروندان در امور شهری زنجان فرهنگ «منه نه؛
سنه نه» است چراکه این فرهنگی در سطح شهر حاکم است و به همین دلیل شهروندان در قبال شهر احساس وظیفه نمی‌کنند. درحالی‌که
در شهرهایی مثل تبریز یک‌میزان این حس و عرق
نسبت به شهر بیشتر است.
عرق شهروندی؛
شهروندان مهاجر باید تقویت شود
این جامعه‌شناس می‌افزاید: از
سوی دیگر شهر زنجان؛ یک شهر مهاجرپذیر است و شهروندانی که از شهرهای دیگر به زنجان
مهاجرت کرده‌اند، بایستی زمانی را طی کنند تا آن عرق زنجانی بودن را در خود بیایند
و به‌عنوان شهروندان زنجانی تلقی شوند و به همین دلیل بایستی در این زمینه فرهنگ‌سازی
کنیم و از طریق فضای مجازی و یا بوردهای شهری، فرهنگ‌های شهروندی را تقویت کنیم. شورای
شهر نیز می‌تواند از طریق ایجاد شورایاری‌ها که مختص محلات است این حس را در میان
شهروندان تقویت کند که در امور شهری احساس
مسئولیت داشته باشند.
انتهای پیام/
خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی