ایران به عنوان سرزمینی پهناور، آداب و رسوم و سنن مختلفی را در خود جای داده است، که هر کدام از این آیین‌ها و سنت‌ها برگرفته از فرهنگی خاص می‌باشند اما متاسفانه در گذر زمان برخی از «سنت‌ها»  از میان رفته و برخی دیگر مسیر کم‌رنگ شدن و فراموش شدن را در پیش گرفته‌اند. لذا امروزه، «احیای فرهنگ» بومی اهمیتی بسیار دارد. چرا که حفظ فرهنگ و سنت‌های هر منطقه به معنای حفظ «هویت» و تمدن آن منطقه است.

یکی از کهن‌ترین سنت‌های ایرانی که در میان انواع فرهنگ و سنت‌های متفاوت این سرزمین وجود دارد، ، «شب یلد» یا «شب چله»  است که می‌بایست حفظ و سینه به سینه منتقل شود.

شب چله در تاریخ ۹ آذر ۱۴۰۱ ثبت «میراث جهانی»  شده است و هرساله شب یلدا یا شب چله همچون «چهارشنبه‌سوری» و «عید نوروز» در میان مردم ایران جشن گرفته می‌شود. استان زنجان نیز از این جشن بزرگ بی‌نصیب نمانده و سالیان سال است که شاهد برگزاری این مراسم زیبا در جای جای این استان هستیم.

اما بنا به گفته محمد شکوهی زنجانی، تاریخ‌نگار، این آداب به جامانده از پیشینیان در استان زنجان در گذشته به نحوی دیگر و جامع‌تر اجرا می‌شد و زنجانی‌ها در طولانی‌ترین شب سال دور کرسی‌ها گرد هم می‌آمدند و در کنار خواندن فال حافظ، خوردن آجیل، هندوانه و تنقلات مختلف این شب به یاد ماندنی را بزرگ‌تر از امروز جشن می‌گرفتند. به عنوان مثال در قدیم‌الایام برای عروس و دامادهای جوان در شب چله مراسم «نقل‌پاشی» می‌گرفتند، اما اکنون این برنامه‌ها کمتر رؤیت ‌می‌شود‌. تاحدی که در گذشته چنین بوده که در بعضی از نقاط زنجان، استقبال از شب یلدا در سه شب متوالی با عناوین «چله بزرگ»،، «چله وسط» و «چله کوچک» انجام می‌شد اما اکنون به یک شب چله خلاصه شده‌است.

در راستای احیای سنت دیرینه شب چله بنا بر گفته یکی از مسئولان ذیربط《نمایشگاه تولیدات صنایع‌دستی》 ویژه شب یلدا  از تاریخ ۲۷ تا ۳۰ آذرماه درحال برگزاری است و در حال حاضر ۱۵ نوع «صنایع‌دستی» مختلف در این نمایشگاه به معرض نمایش عموم گذاشته شده است.

 مراسم یلدای زنجانیان به روزگار ساسانیان برمی‌گردد

مولف کتاب «تاریخ شهر و شهرداران زنجان» در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه طولانی‌ترین شب فقط یک بار در سال اتفاق می‌افتد‌ می‌گوید: طولانی‌ترین شب سال طبق نظر منجمین و ستاره‌شناسان ایرانی، از غروب آفتاب روز سی‌ام آذرماه تا طلوع آفتاب اولین روز دی‌ماه طول می‌کشد.

 شکوهی زنجانی ادامه می‌دهد: زبان‌شناسان واژه یلدا را یک واژه «سریانی» و به معنای «میلاد عربی» می‌دانند‌، چرا که یلدا را با «میلاد مسیح»  تطبیق کردند.

به گفته وی شب یلدا یک شب فراموش‌نشدنی است به همین جهت بسیاری از ایرانیان این شب را با مراسمی خاص جشن می‌گیرند.

شکوهی زنجانی با اشاره به اینکه بر اساس پژوهش‌های محققان، یلدا در اصل جشن 《ظهور میترا》 است و مسیحیان در قرن چهارم میلادی روز فوق را روز تولد حضرت عیسی قرار دادند، عنوان می‌کند: بعضی از باستان‌شناسان معتقدند، جشن یلدا پیش از تولد حضرت عیسی وجود داشته است. یعنی در زمان 《هخامنشیان》، 《ساسانیان》 و 《ایام زرتشت》 هم این شب را جشن می‌گرفتند. بنابراین به نظر می‌رسد در شهر زنجان هم این مراسم به روزگار 《ساسانیان》 می‌رسد.

این تاریخ‌نگار با بیان اینکه جشن شب یلدا، تاریخی طولانی دارد و زنجانی‌ها از روزگار گذشته این شب زیبای تاریخی را همراه با ایرانیان جشن می‌گرفتند، اعلام می‌کند: شب یلدا باستانی‌ترین رویدادهای فلکی ایران محسوب می‌شود و طولانی‌ترین شب سال است.

شکوهی زنجانی با اشاره به اینکه در گذشته به شب یلدا، شب 《زایش‌خورشید》 می‌گفتند و معتقد بودند در این روز خورشید دوباره از نو و قوی‌تر از همیشه متولد و نورانی می‌شود، اظهار می‌کند: خوشحالی مردم از این اتفاق موجب شده بود، نام این روز را 《خرم‌روز》 بنامند و در منابع کتاب 《اوستا》 نیز این نام ذکر شده است.

وی با ابراز اینکه شب یلدا به علت طولانی بودن مدت آن، پایان فصل پاییز و آمدن زمستان، یک اتفاق زیبا برای مردم بوده و زنجانی‌ها هم این رخداد را همیشه با شادی گرامی داشته‌اند، می‌گوید: زنجانی‌ها نیز در روزگار گذشته از 《اهورامزدا》خدای بزرگ برای خود و تمام مردم سلامتی آرزو می‌کرده‌اند.

مراسم یلدای زنجانیان در سه شب متوالی انجام می‌شد!

شکوهی با بیان اینکه در بعضی از نقاط زنجان استقبال از شب یلدا در سه شب متوالی انجام می‌شد، ادامه می‌دهد: این سه شب 《چله بزرگ》، 《چله وسط》 و 《چله کوچک》بودند که همه کدام از این چله‌ها مراسم برگزار می‌شد و حتی در بعضی از روستاها گوسفندی را سر می‌بریدند و برای حاضرین کباب درست می‌کردند.

این تاریخ نگار با بیان اینکه هنگام شروع زمستان چله بزرگ هم آغاز می‌شود، عنوان می‌کند: اگرچه امروزه وجود انواع وسایل گرمایشی مختلف موجب شده تغییرات آب و هوایی رخ دهد و از برف و باران چندان خبری نیست ولی در دهه ۳۰ و ۴۰ استان زنجان یکی از سردترین استان‌های ایران محسوب می‌شد و برف آخر پاییز و اول زمستان چنان شهرها را سفیدپوش می‌کرد که مردم قادر نبودند در میان انبوه برف‌ها راه بروند.

شکوهی افزود: با وجود برف و بوران، تمام اعضای خانواده دور کرسی‌های گرمایش جمع می‌شدند و در نور چراغ معروف به «لامپا»  شب یلدا را جشن می‌گرفتند و در حالی که انارهای شهرستان طارم را دانه می‌کردند و هندوانه چله را قاچ می‌کردند و بچه‌ها مشغول خوردن آجیل شیرین بودند یک دفعه بزرگ خانواده «دیوان حافظ» را از روی کرسی برداشته و برای یک یک اعضای خانواده فال حافظ می‌گرفت. اشعار حافظ زیبایی‌های زمستان امسال و بهار سال آینده را برای اعضای خانواده ترسیم می‌کرد.

وی ادامه می‌دهد: پدربزرگ می‌گفت قدر این شب‌ها را بدانید و برای همدیگر دعا کنید تا سالی پربار در پیش رو داشته باشیم و از انار هم میل کنید که یک میوه بهشتی است و نام آن در قرآن هم ذکر شده است.

این تاریخ‌نگار با اشاره به اینکه عروس و دامادهای جدید هم در این شب جشن مفصلی داشتند، ابراز می‌کند: استقبال اعضای خانواده از حضور عروس و دامادها بسیار هیجان‌انگیز بود و با خواندن اشعار سعدی آنها را به دور کرسی می‌آوردند و بر سرشان نقل می‌ پاشیدند.

شکوهی افزود: بریدن هندوانه در شب چله برای همه اعضای خانواده خاطره‌انگیز است. زیرا هندوانه شب چله را از فصل تابستان و پاییز ذخیره می‌کردند. بعضی خانواده هندوانه چله را در یک سبد با «خاک رس»  و تمیز می‌پوشاندند تا برای شب چله آبدار و سالم باقی بماند.

برپایی نمایشگاه صنایع‌دستی و تولیدات محلی ویژه یلدا در زنجان

مدیر کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان زنجان هم در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه «نمایشگاه صنایع‌دستی و تولیدات محلی» در تاریخ ۲۷ آذر ماه ۱۴۰۲ ویژه یلدا در این استان برگزار شده است، می‌گوید: این نمایشگاه تا تاریخ ۳۰ آذرماه ادامه دارد.

سعید صفوی ضمن ابراز اینکه مکان نمایشگاه فوق در محل «معاونت صنایع دستی» و در بلوار آزادی شهر زنجان واقع شده است، می‌گوید: این مکان در تمام طول هفته از ساعت ۱۰ تا ۲۰ شب دایر است و هدف از برگزاری این نمایشگاه نیز پشتیبانی از «تولید کنندگان» صنایع‌دستی و فراهم کردن مکانی جهت معرفی محصولات هنرمندان صنایع‌دستی است.

معرفی ۱۵ نوع صنایع‌دستی و تولیدات‌محلی در نمایشگاه

وی عنوان می‌کند: در نمایشگاه فوق، افزون بر ۱۵ نوع صنایع دستی و تولیدات محلی معرفی می‌شود. همچنین در  این مکان «هنرمندان» متفاوتی، آثار هنری خود همچون ملیله‌کاری، قلمزنی، چاروق، گیوه، بافتنی‌های سنتی، عروسک‌بافی، خراطی، سفال، منبت ریز، چرم، گلیم و غیره را به معرض نمایش بازدیدکنندگان می‌گذارند.

مدیر کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان زنجان ضمن تاکید بر ظرفیت‌های بسیار خوب استان در خصوص تولید صنایع‌دستی اضافه می‌کند: ایجاد محصولات باکیفیت و خوب و عرضه آنها در بازار جهانی بسیار مهم است. چرا که صنایع دستی هر مکان حاصل تلاش‌های بسیار و فرهنگ غنی آن نقطه از کشور است. به همین جهت حفظ و انتقال آن به نسل آینده جهت ماندگاری آن بسیار اهمیت دارد.