این رفتار، محدود میان زوجین نبوده و گاهی متوجه اعضای دیگر خانواده نیز می‌شود. همچنین منحصر به یک جامعه نیست و در تمام جوامع سنتی و مدرن، رخ می‌دهد. برای مثال در کشور آلمان که جمعیتی معادل ایران دارد خشونت خانوادگی، یکی از گسترده‌ترین نوع خشونت‌ها است که حدود 85 درصد پرونده‌های قضایی را به خود اختصاص داده و 21 درصد عمل‌های اورژانسی روی زنانی انجام می‌گیرد که به سبب خشونت خانگی مجروح شده‌اند.

خانواده، یک گروه خویشاوندی است که در رشد و تربیت فرزندان و اجتماعی کردن آن‌ها، تثبیت جایگاه و منزلت اجتماعی و مراقبت از کودکان، ناتوانان و سالمندان و فراهم آوردن امنیت جسمی، روانی و اقتصادی اعضایش نقش بارزی ایفا می‌کند. به طوری که از قدیم گفته‌اند: "هیچ جایی خونه خود آدم نمیشه."

**سکونت، مودت و رحمت 3 مؤلفه‌های اساسی خانواده أمن از دیدگاه قرآن

«انسان، موجودی تنها و نیازمند است و یکی از دلایل اجتماعی بودن انسان، نیازمندی او به دیگران است. دیگران می‌توانند گروه‌های اجتماعی، دوستان، همسالان و غیره باشند که متقابلاً نیازمند ما هستند.»

یوسف فتحی، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان ضمن بیان مطلب فوق، خانواده را اساسی‌ترین واحد اجتماعی دانسته و علت این که خانه و خانوده، امن‌ترین جا برای انسان است را این‌گونه بیان می‌کند: «برای این که خانواده، نزدیک‌ترین محل برای انسان بوده و اعضایش صمیمی‌ترین افراد هستند که رشد همدیگر را دنبال می‌کنند و هیچ‌گاه بدخواه یا رقیب یکدیگر نیستند. در بدترین وضعیت، خانواده است که سراغ انسان می‌آید. هم‌چنین تنها جایی که انسان می‌تواند محرمانه‌ترین اسرارش را به دیگران واگذار کند و از آن‌ها انتظار حفظ اسرار را داشته باشد خانواده است. بنابراین خانواده، امنیت جانی، مالی و حیثیتی برایش ایجاد می‌کند.»

فتحی خانواده را هم از نگاه اسلامی و دینی و هم از دیدگاه ایرانی و سابقة تاریخی، مهم می‌داند و سکونت، مودت و رحمت را 3 مؤلفۀ اساسی و امنیت‌زا از نگاه قرآن کریم برای خانواده بیان می‌کند و این‌طور شرح می‌دهد: «سکونت یعنی انسان، احساس آرامش می‌کند. احساس دلتنگی و غربت نمی‌کند. مودت یعنی دوست داشتن و همه اعضای خانواده نسبت به هم مودّت و دوستی دارند. رحمت یعنی شفقّت و دلسوزی و رحم داشتن که در خانواده بین والدین و فرزندان به همدیگر تجلّی پیدا می‌کند.»

**عوامل فرهنگی و اجتماعی در کنار خلاءهای قانونی از مهمترین دلایل ورود خشونت به خانواده‌هاست

این جامعه‌شناس، عوامل درونی و بیرونی را شرایط محقق شدن امنیت در خانه و خانواده عنوان می‌کند و می‌افزاید: «عوامل درون خانواده شامل فهم مشترک اعضا نسبت به هم، شناخت و رعایت جایگاه همدیگر، آگاهی به نقش و کارکرد خانواده برای اعضاست و عوامل بیرون خانواده به نظام آموزشی و رسانه‌های جمعی از جمله صدا و سیما، مطبوعات، کتاب‌ها و غیره برمی‌گردد. یعنی نظام آموزشی و تربیتی به‌گونه‌ای طراحی شود که اُنس و الفت خانوادگی را در خانواده‌ها ایجاد کرده و فهم مشترک و آگاهی اعضای خانواده را بالا ببرد و نقش امن بودن جایگاه خانواده را برای اعضا تبیین کند.»

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان، عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، روانشناختی، و خلاهای قانونی را مهمترین دلایل ورود خشونت به خانواده‌ها بیان می‌کند و اینطور توضیح می‌دهد: «عوامل فردی مانند مصرف الکل، سیگار، مواد مخدر، نگرش منفی مردان به زنان و بالعکس، بیماری‌های روانی یا سابقۀ کیفری افراد می‌توانند موجب ورود خشونت به خانواده شوند. از عوامل خانوادگی نیز می‌توان دخالت اطرافیان، تعدد زوجات مرد، به دنبال گشت و گذار در بیرون بودن زن، تضاد علایق زوجین، عدم رضایت در زناشویی را نام برد. فقر اجتماعی و اقتصادی، ناکامی در اجتماع، بیکاری، مسکن نامناسب، نارضایتی‌های اجتماعی مثل ازدواج‌های تحمیلی، ناراحتی از شغل، ناراحتی از دوستان و غیره که موجب می‌شود فرد، ناراحتی‌اش را در خانه تخلیه کند و همچنین سابقه آموزشی خشونت در خانواده که از والدین یا خویشاوندان در فرزندان تأثیر می‌گذارد نیز از جمله عوامل اجتماعی ورود خشونت به خانواده‌ها است. در خصوص عامل فرهنگی نیز به دو نکته می‌توان اشاره کرد. نخست این‌که اعضای خانواده زمانی می‌توانند راحت زندگی کنند که وظایف‌شان را به درستی بفهمند. دوم رعایت اخلاقیات دینی و ایمانی و رفتارهای اسلامی است. از عوامل روانشناختی هم می‌توان به احساس تنهایی، افسردگی، اختلالات عاطفی و انگیزشی، توّهم، حس برتری‌جویی و ترس اشاره کرد. البته بعضی‌ها هم بیماری سادیسم(دیگرآزاری) دارند، یعنی از ناراحتی و عصبانیت دیگران خوشحال می‌شوند.»

وی خلاءهای قانونی را عامل دیگر ورود خشونت به خانواده می‌داند و می‌گوید: «قوانین ما ممکن است خشونت‌های خانوادگی را جرم ندانند. چون مجازات برای عوامل و پدیده‌هایی است که جرم شناخته شوند در حالی که خشونت‌های خانوادگی چنین نیست و در قانون نیز تعریف نشده است چرا که بسیاری از خشونت‌های غیرفیزیکی قابل اثبات نیستند.»

این جامعه‌شناس، ایجاد احساس تعلق اعضا به خانواده را مهم‌ترین حسن خانواده می‌داند و می‌افزاید: «اگر نیازهای عاطفی، روانی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و رفتاری اعضا در خانه تأمین شود میزان احساس تعلق انسان بالا رفته و اعتماد به نفسی پیدا می‌کند که منجر به احساس آرامش می‌شود که در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و آینده وی مؤثر هستند و در صورتی که این اتفاق نیفتد و خانه تبدیل به یک میدان نزاع و عرصه جنگ شود اعضا احساس امنیت نمی‌کنند و همه به نحوی به دنبال فرار از آن هستند که خانواده را متلاشی می‌کند و در تمام زوایای زندگی مثل تحصیل و ازدواج فرزندان، ازدواج مجدد مرد و زن، ادامه زندگی سالمندان و غیره تأثیر منفی می‌گذارد که پیامدهای فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی فراوانی در جامعه دارد و در خانواده‌های مجاور و حتی غیرمجاور هم اثر می‌گذارد.»

فتحی در زمینه راه‌های مقابله با خشونت یا کاهش آن در خانواده‌ها نیز می‌گوید: «بخشی از افراد خشن معمولاً آدم‌هایی هستند که بعد از خشونت، بلافاصله عذرخواهی می‌کنند. قسمتی از خشونت را می‌شود با پذیرش عذر و یا در صورت تکرار با پذیرش مشروط، در داخل خانواده حل کرد. راه‌حل بعدی، ارتباط زن و شوهرهای تازه ازدواج کرده با بزرگان باتجربۀ فامیل است که با آرامش، زندگی می‌کنند. قرآن می‌فرماید وقتی زن و شوهر باهم اختلاف پیدا می‌کنند حَکَمی از دو طرف برای حل اختلاف، تعیین شوند. راه‌حل دیگر، نظام آموزشی است. اخلاق و رفتار درست را نظام آموزشی از قبیل مدرسه، دانشگاه، حوزه و غیره باید بیاموزد. نظام رسانه‌ای ما به ویژه صدا و سیما می‌تواند در کاهش یا افزایش خشونت بسیار مؤثر باشد. برای مثال، در حال حاضر اکثر فیلم و سریال‌های خانوادگی به نحوی آمیخته با خشونت است و هیچ فیلم و سریالی را نمی‌توانید پیدا کنید که نرمال باشد. رسانه ملی می‌تواند در این امر، مؤثر بوده و موجب کاهش و یا افزایش خشونت شود. نکته آخر، جرم‌انگاری خشونت خانگی است که در نظام قانونی ما می‌تواند راهکاری برای کاهش خشونت در خانواده‌ها و جامعه باشد.»

استاد دانشگاه زنجان در زمینه جلوگیری از خشونت با اقدامات قبل از ازدواج، می‌گوید: «هرچند رفتار انسان، غیرقابل پیش‌بینی است ولی با این حال، قبل از ازدواج می‌توان با اقداماتی نظیر تحقیقات خانواده‌ها و مشاوره‌های روانشناختی فهمید که آیا این دو نفر می‌توانند با هم سازگار باشند یا نه و حداقل بخشی از مشکلات بعد از ازدواج را قبل از ازدواج، می‌توان پیش‌بینی کرد.»

**آمار خشونت‌های غیرفیزیکی، بالاتر از فیزیکی است

فتحی در پایان با بیان این‌که خشونت خانگی یک بحث کاملاً جهانی است، یادآور می‌شود: «از پیشرفته‌ترین تا پسرفته‌ترین جوامع دچار این مشکل هستند. ما به‌صورت کلی در مقایسه با کشورهای دیگر در سطح پایین قرار گرفته‌ایم. هرچند نسبت به خودمان، بالا هستیم. این نشان می‌دهد که انسان هنوز به رشد کامل نرسیده که تعاملاتش بین زن و مرد و اعضای خانواده به‌صورت انسانی تنظیم شود.»

وی با اشاره به آمار بالای خشونت‌های غیرفیزیکی، ادامه می‌دهد: «خشونت‌های غیرفیزیکی هم در دنیا و هم در جامعه ما زیاد است. به طوری که آمار طلاق‌های عاطفی و روانی، خیلی بالاست که به تربیت برمی‌گردد و حتی از طریق پر کردن خلا‌های قانونی و یا با کنترل‌های عجیب و غریب قضایی و اجتماعی هم نمی‌توان این موضوع را حل کرد. مگر این که خانواده‌ها به حدی از رشد برسند که به آداب زندگی کردن به‌صورت انسانی نائل شوند. همچنین یکی از بزرگترین مصائب خشونت خانگی که خانواده‌ها با آن درگیرند، پنهان بودن آن است چون اگر مسأله آشکار شود، قابل حل است.»

#روزنامه صدای زنجان، اجتماعی ، مقابله با خشونت