الهام احمدی- در وضعیت فعلی که به گفته مسئولان در جنگ اقتصادی قرار داریم و مردم به ویژه قشر متوسط به پایین جامعه از گرانی‌ها تحت فشار هستند، نسخه شفابخش برخی از مسئولان برای بهبود و التیام بخشیدن به دردهای مردم، دادن امید به آنان است به گونه‌ای که معتقدند «اگر اميد مردم را افزايش دهيم روزهای سخت زودتر به پايان می‌رسد» حال سوال اینجاست که آيا با توجه به شرايط فعلی می‌توان از مردم انتظار اميدواری داشت؟

به اعتقاد جامعه‌شناسان امیدی که از قِبل مشارکت‌ورزی و کنش‌گری مسئولانه همه آحاد جامعه شکل گرفته باشد، توانایی‌ حل مسئله را دارد و به باور پژوهشگران امید را باید خلق کرد اما آیا می‌توان در یک جامعه ناامید، خلق امید کرد؟ چگونه؟

نظر حمیدرضا جلایی‌پور، استاد دانشگاه بر این است که امید اجتماعی یک احساس جمعی مثبت است که در جامعه ساخته می‌شود؛ یعنی یک ساختار متصلب نیست که باشد یا نباشد، امید اجتماعی متغیر مهمی برای توسعه یک کشور است که با آن می‌توان اندکی از نابسامانی‌های کشور را مهار کرد.

** کاهش امید مردم نسبت به نهادهای عمومی

به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران براساس پیمایش‌های اجتماعی که در دسترس ماست و همه می‌دانیم، امید مردم نسبت به نهادهای عمومی پایین آمده است، از این جهت یک نوع ناامیدی در کشور وجود دارد و پویش‌های جمعی از اصلاح‌جویی تا تحول‌طلبی امیدوارکننده نیست.

وی با تأکید بر این‌که رفع ناامیدی اجتماعی یک مسئله جدی است که باید به آن توجه کرد، افزود: علایم دیگری وجود دارند که بحث ناامیدی اجتماعی را جدی می‌کند، این‌که همه جوامع حتی جوامع اروپایی یک روند مهاجرتی دارند، اما در ایران آن‌هایی که مهاجرت می‌کنند چنین احساس می‌کنند که چشم‌انداز روشنی از آینده کشور نمی‌توان ارائه داد.

جلایی‌پور خاطرنشان کرد: به‌رغم این‌که در شرایط ناامیدکننده‌ای هستیم، اما اتفاقاتی در جامعه رخ می‌دهد که می‌تواند امیدواری را در جامعه تقویت کند.

** ناامیدی از امید کاذب بهتر است

علم روانشناسی دیدگاه متفاوت‌تری نسبت به این موضوع داشته طوری که به عقیده حیدرعلی عباسی، عضو شورای روانشناسی و مشاوره استان، ناامیدی از امید کاذب بهتر است گاه آنچه ما را به حقیقت می‌رساند خود از آن عاری است زیرا تنها حقیقت است که رهایی می‌بخشد.

وی معتقد است امید دادن کاذب در بسیاری از مواقع مخرب است چون فردی که با امید کاذب امیدوار شده باشد زودتر به آخر خط می‌رسد و زمانی که امید کاذب را درک و احساس کند آن زمان چیزی برای از دست دادن نداشته و فاجعه رخ می‌دهد.

عضو شورای روانشناسی و مشاوره استان در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به این‌که در زمانه‌ای که نگرانی و ناامیدی به دلیل ترس از آینده و تلاطم‌های شدید اقتصادی و اجتماعی در جامعه به ویژه در بین جوانان وجود دارد برخی با اختیار داشتن رسانه‌هایی، رسالت خود را پمپاژ امید در نظر گرفته‌اند، افزود: نوشتن داروی امید کاذب، مخدری بیش نیست که مصرف‌کننده را برای مدتی گیج و منگ می‌کند و چشمان او را در سرخوشی زودگذری بر روی واقعیت‌ها می‌بندد و چند صباحی در توهم کارآفرینی، پولدار شدن و تغییر دنیا به عالم هپروت موفقیت‌های یک شبه می‌فرستد.

به گفته این روانشناس داروی امید کاذب اثر چندان پایداری در فرد ندارد و به محض اولین برخورد با واقعیت‌های بازار چنان مشتی می‌خورد که هر چه زده است از سرش می‌پرد.

عباسی بر این باور است که امید کاذب باید مدیریت شود چرا که وقتی اتفاقات خوبی رخ می‌دهد فرد بسیار پرانرژی و خوشحال بوده اما به محض این‌که رخدادی منفی و نامطلوب پیش‌ می‌آید احساس می‌کند دنیا به آخر رسیده است.

** اگر مسئولی امید می‌دهد باید خود به امید باور داشته باشد

وی با بیان این‌که خیلی از اتفاقات نامنتظره خواهد افتاد که آمادگی برای روبه رو شدن با آن را نخواهید داشت و باید وسط آتش پریده و راهی پیدا کنید که آتش را به نفع خود کنترل کنید، اظهار کرد: فرق یک انسان ناامید، افسرده، رنجور و منفعل با یک انسان امیدوار، مقتدر و فعال در معنای درونی است که فرد از زندگی خود براساس الگوهای ذهنی در ارتباط یا دوری از واقعیت‌ها ساخته است بنابراین اگر مسئولی می‌خواهد امیدی بدهد باید خود امید را باور داشته باشد.

عباسی در توضیح امید کاذب در برابر امید معنادار بر این موضوع که روانشناسان و جامعه‌شناسان معتقدند امید کاذب از ناامیدی بدتر است، تأکید داشته و بیان کرد: مقابله با نگرانی و ناامیدی از پذیرش ناامیدی و ساختارمند کردن آن آغاز شده و به این ترتیب نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها به خودمان و کسب و کارمان ضربه نخواهد زد ولی متأسفانه این امید کاذب مانع اجرای درست این فرایند می‌شود به همین دلیل صاحب‌نظران عنوان می‌کنند که امید کاذب از ناامیدی بدتر است.

** نباید اجازه دهیم واقعیت‌ها را در زرورق کادو پیچ کرده و به ما بفروشند تا در خوش‌خیالی ندانیم اطراف‌مان چه می‌گذرد

وی با تأکید بر این نکته که نباید باور کنیم عکس‌های خندان روی جلد مجلات حال همیشگی آن فرد بوده و همیشه و همه چیز گل و بلبل است و حال همه خوب، گفت: نباید اجازه دهیم واقعیت‌ها را در زرورق کادو پیچ کرده و به ما بفروشند تا در خوش‌خیالی ندانیم اطرافمان چه می‌گذرد.

عباسی با بیان این‌که بدست آوردن امید واقع‌گرایانه و معنادار کار آسانی نیست و باید اعتقاد بر این‌که علیرغم آنچه اتفاق افتاده است می‌توانیم در حال حاضر و با آنچه ممکن است در آینده پیش‌ بیاید زندگی کرده دوام بیاوریم و رشد کنیم، بیان کرد: باید برای بدست آوردن امید واقع‌گرایانه، ابزار پمپاژ امید کاذب را متوقف کرده و قبول کنیم زندگی با نگرانی و اضطراب آسان نیست و به تمرکز مداوم و پذیرش صادقانه واقعیت‌ها نیاز دارد.

وی با تأکید بر این‌که باید ابراز همدردی و پمپاژ امید کاذب را متوقف کرده و قبول کنیم زندگی با نگرانی و اضطراب آسان نیست و به تمرکز مداوم و پذیرش صادقانه واقعیت‌ها نیاز دارد، افزود: باید درک کنیم که امید معنادار آسان به دست نیامده و حفظ آن کاری دشوار است.

** تزریق امید کاذب به جامعه آسیب‌زاست

عضو شورای روانشناسی و مشاوره استان با بیان این‌که ناامیدی که از مواجه با واقعیت‌های بازار و درک درست شرایط و وضعیت بوجود آمده باشد می‌تواند به این بیانجامد که دیگر نمی‌توان به روش گذشته کسب و کار را اداره کرده و ادامه داد، یادآور شد: با توجه به توضیحات ارائه شده می‌توان نتیجه گرفت که تزریق امید کاذب به جامعه آسیب‌زاست.

به گفته این روانشناس پادزهری که زندگی را برخلاف تمام سختی‌هایش قابل تحمل می‌سازد امیدواری است، بیان کرد: طبق تحقیقات انجام شده دانشجویانی که از نظر استعداد و هوش تقریباً یکسان هستند امیدواری نقش تعیین‌کننده‌ در موفقیت آن‌ها دارد به بیان دیگر دانشجویانی‌ که امیدوارترند می‌دانند چگونه باید تلاش کرده و اهداف بزرگ‌تری برای خود قرار دهند.

از دید این روانشناس امید به زندگی یک شخص، آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چه میزان بوده و به عبارت دیگر هر عضوی از آن جامعه چند سال می‌تواند توقع حیات داشته باشد چرا که هر چه شاخص‌های بهداشتی و درمانی و رفاه اجتماعی بالا بوده و یا بهبود یابد امید به زندگی در افراد افزایش می‌یابد از همین رو می‌توان نتیجه گرفت که داشتن شاخص‌های فوق، امید به زندگی و آینده را اطمینان‌بخش‌تر می‌کند.

به گفته عباسی امید زمانی رخ می‌دهد که با تعریف خوش‌بینی آشنا شده و آموختیم که خوش‌بینی به معنای انتظار وقوع رویدادهای مثبت در آینده است و به عبارت دیگر فرد خوش‌بین وقتی نمی‌داند از بین دو سناریو مطلوب و نامطلوب کدام یک روی خواهد داد، فرض را بر سناریو مطلوب گذاشته و یا دست کم احتمال وقوع اولی را بیشتر فرض می‌کند.

وی در بیان دلایل از بین رفتن امید در زندگی افراد این‌گونه تصریح کرد: در برخی از اوقات فرد ممکن است به دلیل شکست‌های متوالی در زندگی امیدش را از دست بدهد که نتیجه آن ایجاد درد وصف‌ناپذیر همانند طلاق، شکست در فعالیت‌های اقتصادی، اخراج از کار، از دست دادن عزیزان، گرانی، سختی معیشت و غیره است که در نهایت فرد احساس می‌کند به آخر خط نزدیک شده و انگیزه‌ای برای ادامه دادن ندارد.

عضو شورای روانشناسی و مشاوره استان ادامه داد: زمانی که دچار شکست بزرگی می‌شویم بخش اعظم امیدی که کم کم در زندگی به دست آورده‌ایم مانند قدرت، اراده را از دست می‌دهیم و چشمه امید ما هم می‌تواند به راحتی خشک و نابود شود وقتی تنها کاری که پس از یک شکست بزرگ انجام می‌دهید دچار نگرانی و استرس شدن و فکر کردن به ترس‌هایتان است به همین دلیل از دست دادن همه امیدتان اتفاق محتملی خواهد بود.

وی در بیان این موضوع که وقتی احساس می‌کنیم کل دنیای ما ویران شده است چه اتفاقی می‌افتد؟ چگونه امید را در دلمان زنده نگه‌داریم و چگونه در آینده در مقابل از دست دادن تمام امیدمان مقاومت کرده و شکست را به پیروزی تبدیل کنیم؟ گفت: در وهله نخست ارزیابی مجددی از شرایط داشته باشیم، زندگی همانند لنز دوربین است و هر چیزی که بر روی آن تمرکز کنیم برای ما واضح‌تر و واقعی‌تر به نظر می‌آید از همین رو اگر بر روی نقاط منفی تمرکز کنیم فقط نقاط منفی را می‌بینیم ولی وقتی روی نقاط مثبت تمرکز کنیم و نگاهمان بر نقاط مثبت باشد چیزهای مثبت بهتر دیده می‌شوند ما همان چیزی را درو می‌کنیم که کاشته‌ایم.

این دکترای روانشناسی در بیان راه‌حل‌ها ادامه داد: وقتی که در زندگی با شکست بزرگی مواجه می‌شویم باید نسبت به شرایط موجود ارزیابی مجددی انجام دهیم توجه به این موضوع که بسیاری از افراد موفق باز هم در زندگی طعم شکست را چشیده‌اند نیز ضروری است، صحبت فقط در مورد موفقیت مالی نیست چرا که اگر در پی شکست تسلیم نشوید موفقیت در تمام زمینه‌ها امکان‌پذیر می‌شود.

وی از دیگر روش‌های افزایش امید در زندگی را قدردانی و شکرگزاری دانست و افزود: شاید به نظر این حرف‌ها شعارگونه به نظر بیاید ولی بهتر است به جای حسرت نداشته‌هایمان قدردان داشته‌هایمان باشیم تا امید به زندگی دوباره زنده شود ما همیشه می‌توانیم دلیلی برای امیدواری و قدردانی داشته باشیم وقتی ما خوبی‌هایمان را ببینیم امید در زندگی دوباره زنده شده و منتظر اتفاقات خوب زندگی خواهیم بود.

** راهکار افزایش امید، نگاه بی‌طرفانه به شرایط موجود

عباسی بی‌طرفانه نگاه کردن به شرایط موجود را یکی دیگر از راه‌های افزایش امید در زندگی عنوان کرده و می‌افزاید: سخت‌ترین قسمت شکست و ناامیدی، ناتوانی ما در نگاه بی‌طرفانه به شرایط است چه ما مسبب مصیبت یا اتفاقی باشیم چه نباشیم نگاه بی‌طرفانه به وضعیت می‌تواند تفاوت زیادی ایجاد کند، خیلی سخت است که احساسات درونی و امیال خود را از شرایط موجود حذف کنیم.

وی تکیه کردن به حمایت دیگران و وجود باور را از دیگر روش‌های افزایش امید در زندگی عنوان کرده و گفت: داشتن قدرت اراده و قدرت یافتن مسیر از شاخصه‌های فرد امیدوار بوده و می‌تواند فرد را در رسیدن به هدف یاری کند.

** امید به دشمن، امید کاذب است

وی با بیان این‌که امید به دشمن، امید کاذب است، خاطرنشان کرد: از شروع انقلاب اسلامی و شکست طاغوت همواره دشمنان سعی در ناامید کردن مردم داشته و تا هر کجا که توانسته‌اند از هیچ ابزاری برای شکست و ناامیدی ملت ایران دریغ نکردند.

این روانشناس معتقد است در مسائل اقتصادی نیز دشمن سعی در ناامیدی و وابسته کردن ما دارد، بر همین اساس وی خاطرنشان کرد: تکیه به توانایی‌های خود و امید به خود است که می‌تواند دشمن را ناامید کند بنابراین با آگاهی و امید به خود می‌توانیم قدمی برای آینده برداریم از همین رو امید به دشمن، امید کاذب است.