کلمه روزنامه در زبان فارسی دارای ریشه‌ای قدیمی است و در برخی از کتاب‌های سده‌های نخست اسلامی این واژه با شکل روزنامجه دیده می‌شود. در دوران فتحعلی‌شاه، محمدشاه و اوان پادشاهی ناصرالدین شاه، اصطلاح «کاغذ اخبار» مورد استفاده مردم بوده‌ است ولی به مرور زمان روزنامه به معنای قدیم به کار رفته و اصطلاح «کاغذ اخبار» متروک شده‌ است.

اولین روزنامه چاپی ایران، در دورهً سلطنت محمد شاه قاجار، در سال ۱۲۱۶ هجری خورشیدی به وسیله میرزا صالح شیرازی در تهران تأسیس شد. او دوره آموزش روزنامه‌نگاری را در انگلستان گذرانده بود. اولین شماره این نشریهٔ ماهیانه که در روز دوشنبه ۲۵ محرم ۱۲۵۳ قمری اول ماه مهٔ ۱۸۳۷ میلادی منتشر شد، نام به خصوصی نداشت و با گرته‌برداری از واژهٔ انگلیسی Newspaper، کاغذ اخبار نامیده می‌شد.  هیچکدام از نسخه‌های اصلی این روزنامه دردست نیست و مطالبی که دربارهٔ آن نوشته شده، ذکر دقیقی از مدت و دفعات انتشار آن به میان نمی‌آورد.

به مرور زمان توسعه صنعت چاپ و پس از آن توسعه بسترهای اطلاع‌رسانی برخط و همچنین سکوهای اطلاع‌رسانی جدید و فضای مجازی شکل اطلاع‌رسانی را دستخوش تغییر داد و موجب شد این عرصه هر روز بیشتر رشد و توسعه پیدا کند. از سوی دیگر چالش‌های فعالان این حوزه نیز با توسعه حوزه خبر افزایش یافته است، 17 مرداد به عنوان روز خبرنگار فرصتی است تا بار دیگر نگاهی به چالش‌های این حوزه پرداخت و از شیرینی‌ها و مشکلات این حوزه نوشت.

 خبرنگاران هر روز بیشتر گرفتار مسائل مختلف صنفی و غیر صنفی می‌شوند

حسن اکبری خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در زنجان در گفت‌و‌گو با خبرنگار صدای زنجان با اشاره به چالش‌های پیش‌روی خبرنگاران با اشاره به اینکه مسائل و مشکلات رسانه‌ها و اصحاب رسانه روز به روز بیشتر می‌شود، اظهار می‌کند: فعالان این حوزه هر روز بیشتر گرفتار مسائل مختلف صنفی و غیر صنفی می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه یک سوی ماجرا که خیلی از آن سخن گفته شده و شاید از فرط تکرار، دیگر اثربخشی هم ندارد، مشکلات صنفی بخش بزرگی از فعالان این عرصه مثل امنیت شغلی و بیمه و دستمزدهای پایین است، عنوان می‌کند: البته بخش قابل توجهی هم از این مشکلات به ضعیف شدن خود رسانه‌ها بازمی‌گردد.

خبرنگار زنجانی با اشاره به اینکه اقتصاد ضعیف رسانه‌ها باعث شده روز به روز رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های محلی نحیف‌تر شوند و اغلب رسانه‌ها با نیروهای انگشت شمار و یا حتی انفرادی ادامه حیات بدهند، بیان می‌کند: ناگفته نماند همین نحیف شدن رسانه‌ها استقلال آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده به طوری که رسانه‌ها برای سرپا ماندن وابستگی زیادی به رپرتاژها پیدا کرده‌اند و این مسأله پیامدهای چندان مطلوبی ندارد و مطالبه‌گری در رسانه‌ها را نشانه می‌رود.

وی با بیان اینکه یک موضوع دیگر ظهور و نفوذ انواع و اقسام شبکه‌های اجتماعی بوده که کارکرد رسانه‌های رسمی را با چالش‌هایی مواجه کرده است، تاکید می‌کند: عرض اندام در چنین فضایی نیازمند اولا آشنایی با ابزارها و قالب‌ها و روش‌های جدید اطلاع‌رسانی است و دوم اینکه در چنین شرایطی مرجعیت رسانه‌ای به دلیل نحیف ماندن رسانه‌ها و اصحاب رسانه‌ای که تلاش می‌کنند به صورت حرفه‌ای کار رسانه‌ای انجام دهند، به شدت دچار تغییر و تحول و یا بهتر بگویم آسیب شده است.

تقریبا همه شهروندان به نوعی در حوزه اطلاع‌رسانی فعال هستند

اکبری با اشاره به اینکه در این زمینه بُعد دیگر مسأله به سیاست‌های رسانه ای هم مربوط می‌شود، ادامه می‌دهد: با گسترش شبکه‌های اجتماعی تقریبا همه شهروندان به نوعی در حوزه اطلاع‌رسانی فعال هستند. در چنین فضایی محدود کردن رسانه‌ها به انواع و اقسام ملاحظات، حاصلی جز مخدوش کردن روایت‌های درست و حرفه‌ای و تضعیف مرجعیت رسانه‌ای ندارد.

خبرنگار خبرگزاری ایرنا با اشاره به اینکه در چنین شرایطی سازوکارهای حمایتی به شرط حفظ استقلال رسانه‌ها می‌تواند بخشی از چالش‌ها را بر طرف کند، بیان می‌کند: متاسفانه اقدامات قابل انتظاری در این زمینه مشاهده نمی‌شود و ادعاهای متولیان اغلب در حد حرف باقی می‌ماند.

 ورود افراد غیر حرفه‌ای، آینده هولناکی از فضای رسانه‌ای کشور ترسیم می‌کند

یوسف ناصر مدیر خانه مطبوعات استان زنجان نیز در گفت‌و‌گو با صدای زنجان با اشاره به رسانه در دنیای امروز با چالش‌های زیادی روبرو است، اظهار می‌کند: رسانه در کشور و استان نیز چالش‌های خاص خود را دارد.

وی با اشاره به اینکه پیشرفت تکنولوژی و میدان‌داری فضای مجازی، رسانه امروز را وارد دنیای جدیدی کرده است، ادامه می‌دهد: رسانه‌ها به عنوان پرچم‌داران عرصه اطلاع رسانی باید خود را با واقعیات دنیای جدید آشنا کنند.

یک فعال رسانه‌ای باید بداند در دنیایی زندگی می‌کند که ثانیه‌ها ارزش یک خبر به عنوان مهم‌ترین عنصر یک رسانه را شکل می‌دهد، عنوان می‌کند: در شرایط کنونی غفلت از ثانیه‌ها یعنی جا ماندن از عرصه پرهیاهوی رسانه.

وی با بیان اینکه نبود امنیت شغلی یکی از چالش‌های امروز فعالان رسانه‌ای کشور و استان است، ادامه می‌دهد: نوشتن و یا ننوشتن ممکن است یک خبرنگار را به عرش یا به فرش برساند. ورود افراد غیر حرفه‌ای به عرصه رسانه که این حوزه را با بنگاه معاملاتی اشتباه گرفته‌اند آینده هولناکی از فضای رسانه‌ای کشور ترسیم می‌کند.

وی با اشاره به اینکه دور شدن از رسالت واقعی یک رسانه و افتادن در وادی معامله و زد و بندهای سیاسی و اقتصادی آینده این حرفه را با چالش جدی روبرو کرده است، بیان می‌کند: عدم توجه برخی مدیران اجرایی به انظار و هشدارهای فعالان این عرصه و به حاشیه راندن دلسوزان عرصه رسانه و جایگزین کردن نوکیسه های این عرصه، زنگ خطر را به صدا درآورده است.

 عدم وجود یک «تشکل صنفی مستقل» برای فعالان عرصه رسانه

ناصر با اشاره به اینکه عدم وجود یک «تشکل صنفی مستقل» برای فعالان عرصه رسانه، به مشکلات این حوزه دامن زده و آنان را از رسیدن به حداقل های یک زندگی برای انجام رسالت واقعی خود باز داشته است، تصریح می‌کند: نگاه ابزاری مدیران دستگاه‌های دولتی به رسانه و بی توجهی برخی از فعالان این حوزه به این نگاه، آینده جامعه رسانه‌ای کشور را با چالش جدی روبرو خواهد کرد و از میان این نگاه نادرست، تخلفات و رانت و غیره سر برخواهد داشت.

پیشکسوت استان زنجان با اشاره به اینکه خودسانسوری یکی دیگر از مشکلات جامعه رسانه‌ای کشور است، بیان می‌کند: بی‌مهری سال‌های گذشته به اصحاب رسانه و امر و نهی‌های خارج از قانون به فعالان این عرصه، باعث شده تا یک نوع خود سانسوری در جامعه رسانه‌ای کشور به وجود آید که این خودسانسوری متاسفانه یکی از دلایل خارج شدن مرجعیت رسانه‌ای کشور به بیرون از مرزها است.

وی اضافه می‌کند: مردم وقتی نمی‌توانند اخبار صحیح را از رسانه‌های داخل کشور بگیرند به رسانه‌های خارج از کشور پناه برده و آن رسانه‌ها نیز خوراک مورد قبول خود را به خورد مخاطب می‌دهند.

ناصر با اشاره به اینکه نادیده گرفتن و تفسیر نادرست اصل ۲۴ قانون اساسی که تصریح می‌کند: «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آن که مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد.» باعث به وجود آمدن مشکلاتی در بیان حقایق توسط رسانه‌ها شده است، اظهار کرد: عدم سواد رسانه‌ای برخی از مدیران دستگاه‌های اجرایی باعث به وجود آمدن مشکلاتی در این عرصه شده است.

مدیران با کوچکترین نقدی برآشفته می‌شوند

وی با اشاره به اینکه مدیری که انتظارش از رسانه فقط انعکاس عملکردش و به به چه چه گفتن به این عملکرد باشد با کوچکترین نقدی برآشفته شده و حتی تا شکایت از رسانه منتقد پیش می‌رود ، بیان می‌کند: به نظر می‎آید یکی از شرایط انتصاب مدیران، باید آشنا بودن مدیران با حوزه رسانه باشد.

ناصر با اشاره به اینکه ناآشنا بودن مدیران روابط عمومی دستگاه‌های اجرایی با حوزه رسانه نیز از دیگر چالش‌های این حوزه است، می‌گوید: مدیر روابط عمومی که نتواند ارتباط درستی با رسانه بگیرد، عملکرد دستگاه خود را نیز دچار مشکل خواهد کرد.

مدیر خانه مطبوعات استان زنجان با اشاره به اینکه در دستگاه‌های که خود مدیران و یا روابط عمومی آنها درک درستی از رسانه دارند مشکلات کمتری در همه عرصه ها وجود دارد، عنوان می‌کند: داشتن مشاوران رسانه‌ای امین برای مدیران، قطعا از بروز برخی چالش‌ها جلوگیری خواهد کرد.

وی با بیان اینکه عدم آموزش فعالان عرصه رسانه از دیگر چالش‌های این حوزه است، می‌گوید: خبرنگاری که با اصول و قواعد اولیه خبر آشنایی نداشته باشد نمی‌تواند خبرنگار خوبی باشد.

ناصر اضافه می‌کند: برگزاری منظم جشنواره‌های رسانه ای طی سال‌های گذشته توسط خانه مطبوعات استان، در نگاه درست فعالان رسانه‌ای استان به حوزه خود بسیار موثر بوده و برگزاری دوره‌های آموزشی در کنار این جشنواره‌ها می تواند نیروهای زبده و حرفه‌ای قابل قبولی را در حوزه رسانه تربیت کند.

مدیر خانه مطبوعات استان زنجان با بیان اینکه عدم اقبال مردم به رسانه‌های مکتوب از چالش‌های فعالان اینگونه رسانه‌ها است، ادامه می‌دهد: هزینه‌های سرسام‌آور چاپ و نشر و کاغذ برای این نشریات باعث شده تا این رسانه‌ها نتوانند با بکارگیری نیروهای توانمند و تهیه گزارش‌های و گفت‌وگوهای مورد انتظار مردم، خود را در سبد روزانه مردم جای بدهند. بنده معتقدم حضور رسانه‌های مجازی می‌تواند مقوم رسانه‌های مکتوب باشد و رسانه مکتوب قابل حذف نیست. در دنیا هم ورود اینترنت و شبکه های اجتماعی از شأن و نفوذ رسانه های مکتوب نکاسته است.

وی با اشاره به اینکه یکی از دلایل فاصله گرفتن مردم از رسانه‌های داخلی این است که مردم خواسته‌های خود را در رسانه‌ها نمی‌بینند، اضافه می‌کند: اگر رسانه‌ای بتواند این خواسته‌ها را برآورده کند قطعا با اقبال عمومی مواجه خواهد شد.

سید قاسم موسوی از خبرنگارانی ابهر که بیش از بیست سال هست در این عرصه فعال است، اظهار می‌کند: همانطوری که مستحضرید براساس بند 2 اصل 3 قانون اساسی، دولت وظيفه دارد كه برای بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی در تمام زمينه‌ها با استفاده‌ صحيح از مطبوعات و رسانه‌های گروهی اقدام كند و بی‌شک غير از خبرنگار هم كسی نمی‌تواند اين اطلاعات را برای مردم گزارش كند.

موسوی با اشاره به اینکه بر‌اساس قوانين موجود و با لحاظ عرف حاكم، وظيفه‌  خبرنگار كسب اطلاع و پردازش اطلاعات است و در اين محدوده، خبرنگار بايد از آزادی قانونی برخوردار باشد و لذا هرگونه ايجاد محدوديت و يا تضييقات عملی توسط هر مقام و فردی خلاف قانون و در مواردی جرم محسوب می‌شود، عنوان می‌کند: ولی در کمال تأسف، کم نیستند مسئولان دولتی که به جای پاسخگویی به افکار عمومی، در تلاش هستند تا در راستای حاکم کردن انسداد فکری بر جامعه، با طرح شکایت‌های واهی، مکرر و آزار دهنده به انحای مختلف برای خبرنگاران مشکل تراشی بکنند.

مطالبه‌گران با چالش مواجه هستند

این روزنامه‌نگار آیا مسئولان نیز تجربه شکایت و حضور در دادگاه به خاطر مطالب منتشره را دارید یا نه ؟ تصریح کرد: متاسفانه بنده نیز همچون دیگر مطالبه‌گران حوزه‌های اجتماعی، از شکایت و پیگیری‌های قضایی بی‌بهره نبوده‌ام اما معدود مسئولان شکایت‌کننده بی‌آنکه از تجارب سالیان گذشته، درس عبرت گرفته و متوجه بوده باشند که آزادی بیان یک اصل مهم و اساسی در ظهور و بروز یک جامعه بالنده و چند صدایی است اقدام به طرح شکایات مکرر کرده‌اند، تا اصلی از اصول قانون اساسی را در منطقه بی اعتبار کنند.

صاحب امتیاز یکی از نشریات قدیمی منطقه «میعاد ابهر» در مورد عملکرد حمایتی مسئولان استان از خبرنگاران چندان دل خوشی نداشت و در همین رابطه اظهار می‌کند: متاسفانه در هنگامه‌ای که استان زنجان با فرسایش شتابنده سرمایه اجتماعی و سیاسی روبرو است و انگیزه و امیدمندی اجتماعی کنشگران سیاسی و اجتماعی به ویژه خبرنگاران با چالش‌هایی جدی مواجه شده است و جریان گرایی ویرانگر  بر چهره منطقه چنگ زده و محافظه کاری فکری و رفتاری سایه دهشتناک خود را بر ساحت اجرایی منطقه چیره ساخته است.