مهدی سهرابی- گرچه حتی بهترین پیشگوها هم نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که شش سال پس از آغاز تیره‌روزی‌های «جهان»، روزی رئیس قوه قضائیه راهی زنجان می‌شود و پای حرف‌های چند کارگر شرکت روغن جهان می‌نشیند و 10 روز بعد از آن ملاقات، گره جهان کمی شُل می‌شود اما روزی که عده‌ای تصمیم گرفتند یکی از به‌نام‌ترین شرکت‌های تولید روغن در کشور را واگذار کنند، با نگاهی کوتاه به سابقه خریدار و سرنوشت مجموعه‌هایی که قبلاً خریده بود، بدون پیش‌بینی، دیدن آینده جهان و گره محکمی که بر کار آن می‌افتد سخت نبود.

گرچه بنابر اخبار چند روز اخیر و اظهار نظرهای مختلف حداقل در ظاهر به نظر می‌رسد ابرهایی که روزگار را بر کارگران روغن جهان تیره‌وتار کرده‌اند در حال کنار رفتن هستند اما نه اتمام حجت رئیس قوه قضائیه مشخص کرد «جهان را چگونه فروختند» و نه اعتراض‌های شش ساله کارگران جهان و نه دولت‌مردی جرأت کرده از بانیان اصلی تیره‌روزی‌های جهان و کارگرانش رونمایی کند.

بهمن‌ماه سال 95 که اعتراض‌های کارگران شرکت روغن نباتی جهان بار دیگر و جدی‌تر از گذشته بالا گرفت و ساختمان استانداری زنجان بارها شاهد تجمع کارگران بود، زمزمه‌هایی از سوی برخی مسئولان وقت به گوش می‌رسید مبنی بر این که گرچه کارگران جهان دنبال مطالبات خود هستند و کاری به سیاست ندارند اما بالا گرفتن این اعتراض‌ها در چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری در اردیبهشت ماه سال 96 به نوعی حاشیه‌سازی از سوی مخالفان برای دولتی است که قصد پیروزی دوباره در انتخابات را دارد.

با این استدلال و با برگزاری چند جلسه سروصداها خوابید و به نظر می‌رسید جهان جان دوباره می‌گیرد و کارگرها هم علاوه بر دریافت طلب‌ها دوباره صدای سوت جهان را می‌شنوند اما باز کسی از چگونگی فروش جهان چیزی نگفت و نپرسید و تنها یک اظهار نظر کمی متفاوت در میان همه پاسخ‌های معمول و تکراری مسئولان در تأکید بر احقاق حقوق کارگران بود که توجه‌ها را به خود جلب می‌کرد.

رسول بیات، فرماندار وقت زنجان در ایامی که همه از رقم طلب کارگران می‌گفتند و این‌که مالک کارخانه باید متعهد باشد، کمی پا را فراتر گذاشت و از منشأ بروز مشکلات برای جهان و کارگرانش گفت. به گفته بیات  مجموعه روغن جهان با پایین‌ترین قیمت به فردی فروخته شده که با توجه به پشتوانه‌هایی که دارد و بخشی از آن‌ها محسوس هستند، 16 تا 18 واحد تولیدی دیگر را هم مانند روغن جهان خریده و به تعطیلی کشانده است.

از سویی دیگر حکم جلب مالک کارخانه گرفته شده اما تا آن زمان کسی اقدامی برای جلب وی نکرده است. هم‌چنین نحوه واگذاری جهان ابهام‌ها و پیچیدگی‌های زیادی دارد و مالک با شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت، همه مسئولیت‌ها را بر دوش مجموعه استان می‌اندازد.

چنین به نظر می‌رسید که باز هم داستانی دیگر از داستان‌های خصوصی‌سازی در میان است و این بار هم باید سراغ خصولتی‌ها و سازمان خصوصی‌سازی رفت اما دو سال بعد از اشاره کوتاه فرماندار اسبق زنجان به منشأ داستان جهان، اظهار نظر کوتاه دیگری به یکی دیگر از صدها علامت سؤال در واگذاری روغن جهان پاسخ داد.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در یکی از جلسه‌های ستاد اطلاع‌رسانی استان که دی‌ماه سال گذشته برگزار شد، اظهار کرد که مشکلات مجموعه جهان میراث استان از واگذاری‌هاست، هرچند این واگذاری بر اساس اصل 44 قانون اساسی نبوده و یک توافق بین «گروه شاهد» و خریدار آن یعنی «بیژن اسماعیلی» است. به عبارت دیگر واگذاری یا فروش روغن جهان زیر نظر سازمان خصوصی‌سازی کشور انجام نشده است.

میراث فاتح و غضنفر

برای درک بهتر از چگونگی پدید آمدن شرایط امروز روغن جهان که جزئی از هلدینگ بزرگ داروگر محسوب می‌شود باید سری به سال‌های دور زد، زمانی که نام‌هایی مثل جهان، داروگر و تولی‌پرس متولد شدند.

15 آبان‌ماه 1334 کارخانه روغن‌نباتی جهان برای تولید روغن از روغن‌دانه‌های پنبه با سرمایه‌گذاری مشترک «محمد فاتح» و «محمدعلی غضنفر» در «حاجی‌آباد» کرج تأسیس شد. این کارخانه به تولید روغن‌های جامد در وزن‌های 900 گرمی تا 17 کیلوگرمی می‌پرداخت و ظرفیت تولید آن به 260 تن روغن جامد و مایع هم رسید. کارخانه بعد از انقلاب مصادره و تحت مدیریت بنیاد شهید قرار گرفت و پس از انتقال به کیلومتر 15 آزادراه زنجان- قزوین در اوایل دهه 80، با حضور برخی مسئولان کشوری در سال 85 به بهره‌برداری مجدد رسید. در آن ایام حدود 48 درصد سهام کارخانه در اختیار بنیاد شهید و امور ایثارگران، حدود 7 درصد در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام و بقیه در اختیار سایر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و عمومی بود.

اواسط شهریورماه سال 85 فاز نخست کارخانه روغن نباتی جهان پس از انتقال به محل جدید در استان زنجان با حضور سفیر وقت ساحل عاج، نمایندگان وقت مجلس و رئیس وقت بنیاد شهید به بهره‌برداری رسید تا شاید نان کارگران آن در روغن باشد اما نمی‌توان از روغن جهان گفت و سراغ «داروگر» و «تولی‌پرس» که تقریباً سرنوشت یکسانی داشتند، نرفت.

داروگر به‌عنوان نخستین واحدی که تولید فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی را در کشور بنا نهاد و به‌عنوان پایه‌گذار تولید صنعتی صابون و پودر لباسشویی در کشور، در سال 1307 یعنی چیزی حدود 9 دهه پیش اولین محصول خود را با نام صابون سوبلمه در شهر اصفهان تولید و به بازار عرضه کرد و پس از 13 سال فعالیت، کارخانه این شرکت از اصفهان به تهران به منظور گسترش برنامه‌های تولیدی منتقل و در سال 1336 تحت عنوان شرکت داروگر به ثبت رسید.

سال 1352 نام شرکت داروگر به شرکت کف (سهامی عام) تغییر یافت و این همزمان بود با توسعه و افزودن به تنوع محصولات این شرکت؛ به‌طوری‌که همگام با تولید پودر لباسشویی، برای اولین بار در ایران توانست مایع ظرفشویی با نام ریکا را تولید کند که برای خیلی از مردان و زنان پا به سن گذاشته شنیدن این برند یادآور خاطرات نوستالژیک است.

91 سال قبل شرکت داروگر از طریق شرکت صابون‌سازی اصفهان ایجاد و تا چند سال پیش به‌عنوان یکی از برندهای ملی کشور مطرح بود. این شرکت با دارا بودن 160 نوع محصول مختلف آرایشی و بهداشتی، همیشه در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی حضور داشت و کسی در کشور نیست که حداقل یک بار صابون کف به تن او نخورده باشد. صابون نخل زیتون داروگر نیز بیش از 70 سال سابقه حضور در بازار مصرف داخلی را داشته و یا شامپوهای خمره‌ای یا همان تخم‌مرغی این شرکت تاریخچه‌ای حدود 70 سال دارند.

از سویی دیگر شرکت تولیددارو در سال ۱۳۴۳ با تأسیس بخشی به‌نام واحد «دترجنت»، پودر لباس‌شویی دریا را تولید کرد که اولین محموله از آن، با عنوان «کاروان دریا»، در همان سال، روانه بازار شد.

با افزایش ظرفیت تولید این واحد، واحد دترجنت تولیددارو، در پانزدهم اسفندماه سال ۱۳۵۱ با نام «تولی‌پرس» به‌ثبت رسید. کارخانه این شرکت تولیدکننده انواع مواد شوینده، پاک‌کننده، آرایشی و بهداشتی، از سال ۱۳۵۲، به شهرصنعتی البرز واقع‌در استان قزوین منتقل شد و با تولید محصولاتی مانند پودر لباس‌شویی دریا، پودر ماشین لباس‌شویی شوما، مایع ظرف‌شویی جام و مایع نرم‌کننده لباس هاله، فعالیت خود را آغاز کرد.

این شرکت نیز بعد از انقلاب ۵۷ مصادره شد و همانند داروگر و روغن جهان به بنیاد شهید سپرده شد.

تولی‌پرس بیست‌وپنجم آذرماه سال ۱۳۷۵ از سهامی خاص به سهامی عام تغییر ماهیت داد و از اسفندماه همان سال، با نماد «شتولی» وارد بورس اوراق بهادار تهران شد. ظرفیت اسمی این کارخانه در ابتدا معادل ۱۵۰هزار تن در سال بود که در آن زمان، بالاترین ظرفیت اسمی تولید پودر در ایران و خاورمیانه محسوب می‌شد و این شرکت، به بیش از ۲۰ کشور جهان صادرات داشت. 

تولی‌پرس در دهه ۱۳۷۰، با بیش از ۲۳ درصد سهم بازار داخلی، بزرگ‌ترین تولیدکننده پودر لباس‌شویی در ایران بود؛ اما چند سال پیش به‌دلایل مختلف، به وضعیت نامناسبی دچار شد؛ به‌طوری که براساس صورت‌های مالی رسمی حسابرسی‌شده، زیان انباشته دو شرکت تولی‌پرس و کف (هر دو متعلق ‌به هلدینگ داروگر)، در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۵۵۶ میلیارد تومان افزایش یافت.

بیژن وارد می‌شود

«سازمان اقتصادی کوثر» نقطه اشتراک روغن نباتی جهان، داروگر و تولی‌پرس محسوب می‌شود، سازمانی وابسته به بنیاد شهید و امور ایثارگران.

بنیاد شهید انقلاب اسلامی در ۲۲ اسفند ۱۳۵۸ بر اساس فرمان امام خمینی(ره) که شامل ۱۰ بند بود برای رسیدگی به وضعیت خانواده‌های جان‌باختگان و نیز رسیدگی به امور معلولین و آسیب‌دیدگان در خلال درگیری‌های پراکنده در سال ۱۳۵۷ تا زمان وقوع انقلاب اسلامی، تشکیل شد و در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۳ بر اساس فرمان رهبر و نیز مصوبه شورای عالی اداری، طرح تجمیع نهادهای ایثارگران در ساختاری یکپارچه توسط دولت وقت تصویب شد و بدین ترتیب بنیاد شهید انقلاب اسلامی به بنیاد شهید و امور ایثارگران تغییر نام داد.

تأسیس سازمان اقتصادی کوثر نیز به سال 72 بر می‏‌گردد تا واحدهای پراکنده‌‏ای که در زیرمجموعه‏ بنیاد شهید فعالیت داشتند، تحت پوشش یک بخش اقتصادی سازمان قرار گیرند. سازمان اقتصادی کوثر، همان‌طور که در اساسنامه آن ذکر شده، به‌عنوان نماینده بنیاد شهید برای مدیریت و توسعه واحدهای اقتصادی شناخته می‌شود. جهان، داروگر و تولی‌پرس هم پس از تغییرات مدیریتی و مالکیتی بعد از انقلاب به سازمان اقتصادی کوثر سپرده می‌شوند و تحت نام هلدینگ داروگر به حیات خود ادامه می‌دهند.

ورود «بیژن اسماعیلی» برای خرید سهام عمده کف (داروگر) به اسفند ماه سال 88 و زمانی‌که دو شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی ایران و سرمایه‌گذاری توسعه ملی به ترتیب تصمیم به واگذاری بلوک 16.2 درصدی و 20 درصدی سهام شرکت کف گرفتند، بر می‌گردد. اسماعیلی با خرید این دو سهام بلوکی گرچه توانایی به دست آوردن 2 تا 3 کرسی ترکیب هیئت مدیره را به‌دست آورده بود اما به هر دلیلی با برخورداری از یک کرسی هیئت مدیره و با همان ساختار سابق و چینش قبلی ترکیب آن تا زمان عرضه بلوک 36.86 درصدی سهام کف از سوی سازمان اقتصادی کوثر، با این وضعیت مدارا کرد. بر این اساس با خریداری بلوک مذکور در اواخر شش ماهه دوم سال 89، وی به عنوان سهامدار عمده، اولین جلسه مجمع عادی فوق‌العاده شرکت برای انتخاب اعضای هیئت مدیره جدید را برگزار و تمام کرسی‌ها را به‌دست آورد.

زمانی که مجمع سال 89 شرکت برگزار شد و سود تقسیمی 35 تومانی یعنی بیش از 95 درصد سود تحقق یافته میان سهامداران مورد تصویب قرار گرفت در آن مجمع اعلام شد که شرکت تصمیم دارد سهام دو شرکت دیگر را خریداری کند.

شرکت با چنین تقسیم سود بی‌سابقه‌ای نسبت به دیگر صنایع بورسی، با سازمان بورس و اوراق بهادار به بهانه اینکه نقل و انتقالاتی که صورت گرفته منجر به خروج یکسری دارایی‌ها از شرکت شده که احتمال حادث شدن زیان از جانب آن برای سهامداران وجود دارد، با مدیریت شرکت وارد چالش شده و این پروسه دقیقاً از ابتدای نیمه دوم سال 89 و همزمان با ورود رسمی اسماعیلی در ترکیب اصلی هیئت مدیره شروع و با توقف نماد معاملاتی شرکت در بورس از سال 89 تا 1392 همچنان ادامه می یابد.

تنها فازی که سازمان بورس نسبت به آن با شرکت داروگر زاویه پیدا کرد مربوط به معاملات درون گروهی سهام یکسری شرکت‌ها بوده که منجر به جابه‌جایی وجوه پولی و جایگزین کردن آن با برخی دارایی‌ها شده است.

طبق یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی منتهی به پایان اسفند ماه 89 شرکت، در تاریخ 25/12/89 با عقد موافقت‌نامه‌ای بین کف و دنیای شیمی پلیمر (متعلق به اسماعیلی)، میزان 100 درصد سهام شرکت تولیدداروی تاکستان (تولی‌پرس) به شرکت کف واگذار و مبلغ 146 هزار و 362 میلیون ریال از این بابت به‌عنوان پیش پرداخت خرید لحاظ گردیده که در سامانه کدال قابل رویت است.

در عین حال بنا بر موافقت نامه مورخ 25/12/89 بین شرکت کف و فروشندگان، تعداد 11 میلیون و 739 هزار و 284 سهم از شرکت کیوان تجارت دارو واگذار و مبلغ 130 هزار و 130 میلیون ریال به عنوان پیش پرداخت خرید در حساب‌ها منظور گردیده است.

این در حالی است که شرکت کف در سال 89 مطالباتی به مبلغ 153 هزار و 10 میلیون ریال از شرکت تولیدداروی تاکستان و 130 هزار و 131 میلیون ریال از کیوان تجارت دارو داشته که پس از انتخاب اعضای جدید هیئت مدیره و ایجاد هماهنگی‌های اولیه، تصمیم به خرید سهام این شرکت مطابق با تکالیف قانونی مجمع عادی سالیانه 29/12/89 سهامداران مبنی بر انتقال قطعی آنها تا پایان شهریور 90 گرفته شد.

به این ترتیب دو دارایی پرآوازه در کنار سایر زیرمجموعه‌های قبلی شرکت از جمله شرکت‌های صنایع بهداشتی یاس خرمشهر (سهامی خاص)، شرکت کیمیان ایران در اصفهان، صنایع بسته‌بندی داروگر در رشت و ارزش‌آفرینان سرمایه قرار گرفت.

اسماعیلی بلوک کنترلی تولی‌پرس را نیز به قیمت هر سهم 4228 ریال در نیمه تیرماه 90 از شرکت سرمایه‌گذاری البرز خریداری کرد چرا که معتقد بود برند مایع ظرفشویی جام و پودر لباسشویی دریا و شوما به عنوان برترین برندهای این شرکت، می‌تواند برای شرکت کف مزیت نسبی در بازار رقابتی را ایجاد کند و عملاً با شکل دادن یک مجموعه هلدینگ شوینده، سهم بیشتری در بازار محصولات آرایشی و بهداشتی به خود اختصاص دهد.

در آن برهه زمانی برخی از آگاهان شرکت داروگر عنوان می‌کنند که «سازمان بورس و اوراق بهادار بدون توجه به تحصیل این دارایی‌ها برای مجموعه کف، دائماً دلیل خروج وجوه مالی را خواستار می‌شود اما نمی‌خواهد بداند که کلیه انتقال‌های صورت گرفته بر اساس تکالیف مجمع 89 و حضور یک گروه کارشناسی رسمی و زبده انجام گرفته و طی گزارش‌های الحاقی که همراه با صورت های مالی شش ماهه اول امسال به بورس ارسال شد، حسابرس و بازرس قانونی از بر طرف شدن این بند حسابرسی در گزارش خود خبر داده است.»

از نظر اسماعیلی حجم وسیع امور شرکت‌داری امکان مدیریت همزمان دو شرکت مشابه در دو گروه مجزا که ضمناً رقیب شدید یکدیگر نیز هستند را فراهم نمی‌کند از این‌رو به منظور حفظ آثار رقابتی آن‌ها و از طرفی جلوگیری از وارد شدن لطمه به برند محصول تولیدی گروه اصلی در بازار مصرف، بهترین راه انتقال این شرکت‌ها در یک مجموعه متمرکز بوده تا بتوان بر اساس نیازهای بازار و با توجه به برندهای رده اول بازار، عرضه و فروش صورت گیرد.

مطابق صورت‌های مالی شرکت‌های کف و تولی‌پرس (منتشرشده در سامانه کدال، سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران اوراق بهادار، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار)، عمده محصولات شرکت‌های گروه ازطریق شرکت‌های «کیوان تجارت پاسارگاد» و «پخش سراسری داروگر» (هر دو متعلق‌به اسماعیلی) به‌فروش می‌رسد. همچنین بخش با اهمیتی از مواد اولیه شرکت‌های گروه نیز ازطریق شرکت «کیوان تجارت دارو» (متعلق به اسماعیلی) تهیه و در اختیار شرکت‌های گروه قرار می‌گیرد.

روغن نباتی جهان هم که زیرمجموعه هلدینگ داروگر محسوب می‌شود اواخر کار دولت دهم «به بهانه خصوصی‌سازی بنابر اصل 44 قانون اساسی» بدون حضور سازمان خصوصی‌سازی به اسماعیلی سپرده شد تا دور جدیدی از حیات خود را آغاز کند، موضوعی که رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان دو سال پیش از آن پرده برداشت و بدین ترتیب مشخص شد چرا دست دولت در سامان دادن به وضعیت جهان، پیگیری مطالبه‌های کارگران و رسیدگی به گذشته اسماعیلی کوتاه است.

دستپخت دولت کریمه با روغن جهان

سال 1388 «محمدرضا اسکندری»، وزیر جهاد کشاورزی دولت نخست محمود احمدی‌نژاد به مدیرعاملی سازمان اقتصادی کوثر منصوب شد، سازمانی که حدود 40 شرکت را در بر می‌گیرد و از شرکت‌های دامداری و کشاورزی گرفته تا صنایع الکتریکی و بهداشت و درمان را تحت مدیریت خود دارد.

حکم مدیرعاملی اسکندری را که تا امروز بر صندلی مدیریت سازمان اقتصادی کوثر تکیه زده است «مسعود زریبافان»، رئیس وقت بنیاد شهید و امور ایثارگران کشور صادر کرد که خود در انتخابات سال 84 که منجبر به پیروزی احمدی‌نژاد شد، ریاست ستاد مردمی او را بر عهده داشت که با پایان کارش در شورای شهر تهران و در دولت دوم احمدی‌نژاد به ریاست بنیاد شهید و امور ایثارگران کشور رسید.

در قسمتی از حکم زریبافان برای اسکندری آمده است: «امید است با سرلوحه قرار دادن اصول حاکم بر خدمات دولت کریمه، حول عدالت‌محوری، مهرورزی، خدمت به بندگان خدا و تعالی مادی و معنوی کشور با بسیج تمام امکانات و توانمندی‌های سازمان اقتصادی کوثر، تلاش مضاعفی را برای باروری و سودآورتر کردن این سازمان به عمل آورید.»

با روی کار آمدن مجلس فعلی بحث پیگیری تحقیق و تفحص از عملکرد بنیاد شهید به علت فسادهای متعدد مالی که در سال 92 و مجلس نهم تصویب شده بود جدی‌تر شد. امیر خجسته، رئیس هیئت تحقیق و تفحص از بنیاد شهید در نشست خبری شهریورماه 95 اظهار می‌کند که «در مجلس نهم نگذاشتند تحقیق و تفحص به نتیجه برسد اما بسیاری از اموال غارت شده برگشته‌اند. زریبافان مورد خاصی نداشت و مدیران میانی و اقتصادی مورد داشته‌اند که البته انتقاد ما این است که اگر ایشان مدیریت قوی و کارآمدی اعمال می‌کرد و نظارت می‌شد مفاسد اتفاق نمی‌افتاد.»

روغن نباتی جهان زمانی به مالک فعلی واگذار شد که اسکندری مدیرعامل سازمان اقتصادی کوثر بود و هست و زریبافان رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران کشور بود.

برای مشخص شدن بهتر دلایل پیش آمدن شرایط فعلی برای مجموعه جهان و هم‌چنین چگونگی انتقال ان به مالک فعلی در سال 92 یا باید سراغ بیژن اسماعیلی رفت که تاکنون خود را نیازمند پاسخ به رسانه‌ها نداشته یا باید سراغ سازمان اقصادی کوثر و مدیر آن رفت که از قضا هر دو سر جای‌شان هستند اما حدود یک سال پیگیری‌های خبرنگار صدای زنجان برای دریافت پاسخ درباره واگذاری جهان به بن‌بست رسید و روابط عمومی این سازمان در آخرین تماس خبرنگار صدای زنجان اعلام کرد که «قائم مقام مدیرعامل سازمان به این نتیجه رسیده که پاسخی به سؤالات ندهد و حتماً مصلحتی در پاسخ ندادن به سؤالات روزنامه صدای زنجان بوده که در مدت یک سال تمایلی برای پاسخ نداشته‌اند.»

«مالک رحمتی»، معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان در دی‌ماه سال 1396 با حفظ سمت به عنوان قائم مقام مدیرعامل نیز محسوب شد و ترجیح داد پاسخی برای معمای واگذاری مجموعه جهان ندهد.

سؤال‌های ارسالی صدای زنجان برای دریافت پاسخ از روابط عمومی سازمان اقتصادی کوثر به شرح زیر است:

« با سلام

سؤالات روزنامه صدای زنجان پیرامون واگذاری شرکت روغن نباتی جهان به شرح زیر تقدیم می‌گردد:

1- وضعیت تولید کارخانه و تعداد پرسنل آن قبل از واگذاری در چه شرایطی قرار داشت؟

2- چرا این کارخانه در لیست واگذاری به بخش خصوصی قرار گرفت و این پروسه تا اتمام واگذاری چقدر طول کشید؟

3- چه شرکت‌هایی خواستار خرید این کارخانه بودند؟

4- دلایل واگذاری به خریدار فعلی چه بود؟

5- بنا بر گفته برخی مسئولان کارخانه، این مجموعه در آخرین روزهای دولت دهم و بدون رعایت برخی تشریفات واگذار شد. این مسائل تا چه حد صحت دارند؟

6- با وجود این که خریدار فعلی سابقه روشنی در خرید مجموعه‌هایی چون روغن جهان و مدیریت نامطلوب آن‌ها دارد چرا تصمیم گرفته شد در کنار خریداران معتبر دیگر، مجموعه به وی واگذار شود؟

7- آیا با بروز برخی مشکلات بلافاصله بعد از واگذاری امکان فسخ واگذاری وجود داشت؟

8- آیا در زمان مدیریت سازمان اقتصادی کوثر طرح توسعه‌ای برای این مجموعه تدوین شده و تجهیزات آن تهیه شده بود؟

9- بنا بر اعلام مدیریت فعلی مجموعه، نبود مواد اولیه دلیل اصلی بروز مشکلات فعلی و بیکاری کارگران اعلام شده است. با توجه به این‌که سازمان قبل از واگذاری بر این مجموعه مدیریت داشت آیا می‌توان چنین بهانه‌ای را برای بروز شرایط فعلی قبول کرد؟ آیا قبل از واگذاری هم چنین مشکلاتی وجود داشت؟

10- آیا سازمان بعد از واگذاری پیگیر مشکلات پیش آمده برای مجموعه و حل مشکلات آن بود؟

با تشکر»

همه چیز خوب بود تا این‌که خریدار آمد

در کنار ابهام در نحوه واگذاری روغن نباتی جهان، دلیل واگذاری شرکت به مالک فعلی و میزان اهلیت او از یک سو و شیوه مدیریت وی پس از واگذاری شرکت از سوی دیگر ابهام‌هایی بودند که هیچ‌گاه پاسخ روشنی برای آن‌ها ارائه نشد اما برخی شواهد و اظهار نظرها تا حدود زیادی اهلیت مالک و دلیل شیوه مدیریت خاص او را نشان می‌دهد، مدیریتی که قبل از جهان خود را در شرکتی مثل «کیوان» هم نشان داده بود.

یکی از مدیران سابق کارخانه در گفت‌وگو با صدای زنجان می‌گوید: «سازمان اقتصادی کوثر جزو نخستین سهام‌داران شرکت روغن نباتی جهان بود. وضعیت مجموعه در ابتدای فعالیت بسیار مطلوب بود البته مشکل سرمایه در گردش وجود داشت اما آقای تابش به‌عنوان مدیریت وقت با سیاست کارمزدی و سفارشی تلاش کرد تا شرکت را از حالت رکود خارج کند.»

او ادامه می‌دهد: «در این راستا قراردادهای لازم با شرکت‌های بزرگ و مطرح از جمله  شیرین‌عسل، داماش، محسن، گلبرگ بهاران با برند معتبر فامیلا و کیمبال بسته شد وتقریباً ظرفیت کارخانه 24 ساعته پر می‌کرد. همین امر سبب شد تا ظرفیت برای اشتغال نیرو افزایش یابد و به 450 پرسنل ثابت شرکت، حدود 100 تا 150 نیرو به صورت موقت یا شرکتی اضافه شود که این نیروها به طور مستقیم و در سه شیفت کاری مشغول فعالیت بودند.»

مدیر سابق روغن جهان تأکید می‌کند: «با این روش وضعیت دریافتی پرسنل خوب شد، به تدریج لوازم و قطعات یدکی برای ماشین‌آلات خریداری شد تا اینکه داستان خصوصی‌سازی پیش آمد. شرکت گلبرگ بهاران که برندهای فامیلا و اویلا را دارد، شرکت به‌پخش و چندین شرکت معتبر و بزرگ برای خرید کارخانه تمایل نشان دادند و در انتها آقای اسماعیلی برنده مناقصه شد. ایشان مخالف سیاست کارمزدی و سفارشی بود و با به دست گرفتن امور مدیریتی کارخانه این روش را ادامه ندادند.»

به گفته او مواد شرکت‌های سفارش دهنده به پایان رسید و ظرفیت کارخانه پر نشد و شیفت‌های کاری از سه شیفت به یک شیفت کاری تقلیل یافت. میزان تولید هم کاهش یافت و به 30 درصد و کم‌تر از آن رسید. این شرایط به هیچ عنوان مناسب نبود چرا که پرسنل و مهندسان فنی و متخصص عادت به کارهای کم‌حجم و کم‌سود برای کارخانه، نداشتند و در پی این شرایط سال 93 برخی از متخصصان به ناچار برای همیشه کارخانه را ترک کردند. از سویی دیگر کسی شناخت مستقیمی از اسماعیلی، مدیریت فعلی نداشت، البته بعدها نقل قول‌هایی می‌شنیدیم که او در چه شرکت‌هایی عضویت دارد. در ابتدای مدیریت اسماعیلی  بیش‌تر نیروهای فعال کارخانه ترجیح می‌دادند به جای او، شرکت‌های به‌پخش، گلبرگ بهاران و غیره مدیریت را بر عهده بگیرند.»

مدیر سابق روغن جهان تأکید می‌کند: «ادعای آقای اسماعیلی مبنی بر کمبود مواد اولیه بعید است که درست باشد. قبل از واگذاری کارخانه میزان تولید روزانه 400 تن بود که بعدها تقلیل یافت و در فاصله زمانی 5 تا 6 ماهه به 50 تا 60 تن در روز رسید. این شرکت در دوره خود تجهیزات روز دنیا را داشت و در حال حاضر نیز حتی با گذشت 10 سال این صنعت جزو بهترین‌هاست.»

این اظهار نظر در حالی است که دو روز قبل از سفر رئیس قوه قضائیه به استان در سیزدهم ماه گذشته 80 کارگر باقی مانده روغن جهان با طرح شکایت در اداره کار شهرستان زنجان پیگیر مطالبه‌های خود شدند و در این میان علی کریمی، معاون روابط کار مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان مدعی می‌شود که «خوشبختانه مواد اولیه کارخانه تأمین شده و تنها مشکل آن تأمین یکی از قطعات اصلی خطوط تولید است که به دلیل تحریم‌های اقتصادی کارفرما با مشکل مواجه شده است.»

در هیمن مورد شاید حرف‌های یکی از نمایندگان زنجان و طارم در مجلسی که با واگذاری شرکت جهان هم‌زمان بود هم شنیدنی باشد و کمی ابرهای واگذاری روغن جهان را کنار بزند.

محسن علیمردانی، نماینده مردم زنجان و طارم در مجلس نهم در گفت‌وگو با صدای زنجان درباره کم‌وکیف واگذاری مجموعه جهان می‌گوید: «در بحث واگذاری شرکت‌ها باید اقرار کنیم که در دوره‌های مختلف خوب عمل نشده و باعث بحران‌های کارگری زیادی در کشور از جمله در واگذاری شرکت‌های هپکو، نيشکر هفت‌تپه، روغن نباتی جهان و بسیاری از شرکت‌ها شده است. این موارد موجب ضربات جبران ناپذیری بر پیکر کارگران شده است. به نظر می‌رسد باید بازنگری مجددی در بحث واگذاری شرکت‌ها صورت پذیرد و در حد امکان این شرکت‌ها را با تخفیف ویژه به کارگران این شرکت‌ها واگذار نمایند و یا حداقل از واگذاری این شرکت‌ها به افرادی که سابقه خوب و قوی نداشته، و امانت‌دار و دلسوز جامعه کارگری نیستند و همچنین افرادی که دنبال مسائل خاصی هستند به شدت پرهیز کنند.»

علیمردانی اضافه می‌کند: «درمورد واگذاری سهام شرکت روغن نباتی جهان، در اوایل واگذاری، مشکلاتی از ناحیه مسئولان استان و کارگران شرکت و حتی نهادهای امنیتی به ما اعلام و منعکس نشد ولی مدت‌ها بعد از واگذاری بود که دکتر خان‌محمدی، نماینده وقت ابهر و خرمدره که عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس بود به بنده و دکتر اسماعیلی نماینده دیگر زنجان و طارم عنوان کردند که شنیده‌ام مالک شرکت روغن نباتی جهان، شخص صالح و خوش سابقه‌ای نیست. البته سال‌های بعد بیشتر این مسئله خود را نمایان کرد که این واگذاری درست و به‌جا نبوده و به مرور مشکلات این واگذاری آشکار شد.»

او ادامه می‌دهد: «یادم هست که در اواخر دوران نمایندگی کارگران روغن نباتی جهان با بنده تماس گرفتند و اطلاع دادند که کارخانه مزبور به دلیل بدهی به سازمان تامین اجتماعی دچار مشکل شده است که به طریقی موضوع با مسئولان سازمان حل شد. به نظرم، در کشور ما بی‌عدالتی زیاد هست مخصوصا در حق کارگران که اتفاقاً سهم زیادی در توسعه و پیشرفت کشور دارند.»

البته درباره وضعیت امروز شرکت جهان از میان نمایندگان فعلی استان در مجلس، نه «فریدون احمدی» که نایب رئیس اول کمیسیون صنایع و معادن مجلس فعلی محسوب می‌شود تمایلی به سخن گفتن داشت و نه «محمد عزیزی» که سابقه حضور در این کمیسیون را دارد. با توجه به نوع مدیریت حاکم بر سازمان اقتصادی کوثر و عدم دخالت دولت در این سازمان شاید اختیارات مجلس می‌توانست گره از کار جهان باز کند اما این راه‌ حل هم با بی‌اعتنایی نمایندگان استان به جایی نرسید.

گره کمی شُل شد

صبح پنج‌شنبه چهاردهم شهریورماه گذشته هواپیمای رئیس قوه قضائیه که برای سفری یک‌روزه راهی استان شده بود در فرودگاه زنجان بر زمین نشست و ابراهیم رئیسی بلافاصله سراغ برنامه‌هایی که از قبل برنامه‌ریزی شده بودند رفت و در خلال این برنامه‌ها دیداری هر چند کوتاه با کارگران شرکت جهان داشت که منجر به صدور دستوری مهم در تاریخ جهان شد. دستور این بود که تکلیف کارگران جهان باید در سریع‌ترین زمان ممکن روشن شود و 10 روز بعد از این دستور تصمیم‌های مهمی در جلسه مسئولان قضایی و اجرایی استان با مدیران جهان گرفته شد.

به گفته دادستان زنجان در این جلسه که در استانداری برگزار شد مقرر می‌شود تا پایان آبان‌ماه سال جاری تمامی معوقات و حقوق کارگران پراخت شود. کارخانه مکلف به آغاز دوباره کار است و در غیر این صورت برخورد قانونی انجام می‌شود.

به گفته استاندار زنجان نیز صاحب کارخانه باید یک مدیر تام‌الاختیار جدید معرفی کند. تا یکشنبه (24 شهریورماه) باید یک ماه از حقوق‌های معوقه پرداخت شود و اگر مالک مجموعه مصوبه‌ها را اجرا کند مدیریت استان هم به او کمک می‌کند و در غیر این صورت از راه‌های قانون وارد می‌شود. از طرفی کارخانه 2500 تن روغن خام دارد که اگر استفاده نشود فاسد می‌شود.

در پی این جلسه حقوق یک ماه کارگران در یکشنبه مورد نظر به حساب کارگران واریز شد که به گفته کارگران معادل حقوق پایه بوده است اما در کمال تعجب حتی در جلسه استانداری هم کسی سراغی از نحوه واگذاری کارخانه روغن نباتی جهان به مالک فعلی و اهلیت او در زمان واگذاری نمی‌گیرد.

هم‌چنین رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان نیز در حاشیه جلسه اقتصاد مقاومتی سی‌ام شهریورماه گذشته اعلام کرد که فعالیت تولیدی شرکت روغن نباتی در زنجان بعد از یک وقفه چندین ماهه از سر گرفته شد و از ساعت ۹ صبح روز شنبه هفته جاری دیگ بخار شرکت روغن نباتی روشن شده است.

ناصر فغفوری اعلام کرده که قطعات جدید خریداری‌شده روز پنجشنبه هفته گذشته نصب و دیگ بخار راه‌اندازی شده تا این شرکت تولید کننده روغن نباتی که توانایی تولید روزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ تن روغن نباتی را دارد از روز شنبه کارگران کار خود را شروع کردند.

میان اتفاق‌های اخیر و اظهار نظرهای مسئولان مختلف شاید بهترین معیار برای سنجش کارهای انجام شده گفته‌های کارگرانی باشد که شش سالی است مشکلات جهان را بر دوش می‌کشند و وعده‌های بسیاری هم شنیده‌اند.

تعدادی از کارگران روغن نباتی جهان پس از سفر رئیس قوه قضائیه به استان و برگزاری جلسه‌های بعد از آن به خبرنگار صدای زنجان گفتند که حقوق‌ معوقه کارگران شامل سال 92 تا امروز می‌شود که از دادگاه برای هر کارگر حدود 40 تا 50 میلیون تومان حکم گرفته‌ایم که متأسفانه اجرا نمی‌کنند.

این کارگران ادامه می‌دهند: بیمه‌های واریزی برای کارگران نیز مطابق قانون کار نیست و از بسیاری حقوق از جمله سرویس ایاب و ذهاب هم محروم هستیم.

این کارگران درباره مدیر جدیدی که مالک مجموعه مکلف به معرفی او بود نیز اظهار می‌کنند: مدیری که به تازگی و بعد از جلسه با مسئولان قضایی و اجرایی استان منصوب شده از مدیران نزدیک مالک فعلی است و فرقی برای مجموعه ندارد.

آن‌ها درباره نبود مواد در کارخانه نیز می‌گویند: این شرکت حدود یک و نیم سال است که تولید ندارد در حالی که 3 هزار تن روغن خام با ارز دولتی 4 هزار و 200 تومان در کاخانه وجود دارد که دپو کرده‌اند و تولید ندارند. مثل این‌که این مواد قرار است فاسد شوند تا به عنوان ماود اولیه به کارخانه‌های دیگر مالک جهان انتقال یابند.

همه آن‌هایی که در این شرکت مشغول کارند می‌دانند که روغن خام فقط شش ماه تاریخ مصرف دارد و بعد از آن فاسد می‌شود. اگر نگاهی به سوله‌های شرکت داشته باشید می‌بینید که قبل از عید با روغن خام پر شده‌اند اما استفاده نمی‌شوند.

این کارگرها هم‌چنین درباره موضوع خرابی قطعات ماشین‌آلات کارخانه که معاون روابط کار مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان چند هفته پیش دلیل تعطیلی کارخانه را به آن نسبت داده بود نیز ادعا می‌کنند: خرابی قطعات را بهانه می‌کنند تا تولید نکنند. پنج ماه برای قطعه‌ای که در داخل کشور به راحتی می‌توان یافت تولید را تعطیل کرده‌اند. مالک فعلی از روزی که کارخانه به او واگذار شده کاری برای ان نکرده و از سیستم قبلی استفاده می‌کند. نه قطعه‌ای خریده و نه کار خاص دیگری برای ماشین‌آلات کارخانه انجام داده است.

به گفته آن‌ها بسیاری از نیروهای متخصص این کارخانه رفته‌اند و به تازگی مدیر آزمایشگاه و کنترل کیفیت کارخانه هم رفته و معلوم نیست در صورت آغاز تولید مسئولیت آزمایشگاه کارخانه و کنترل کیفیت تولید با کیست؟ از سویی دیگر قبل از عید استاندار زنجان در جلسه‌ای اعلام کرد که 50 میلیارد تومان به مالک کارخانه وام داده شده تا هم تولید را از سر بگیرد و هم 100 نیروی جدید نیز جذب کند که هنوز خبری نیست و نمی‌دانیم مسئولان چرا با مالک جهان این چنین تعامل می‌کنند.

پیشگیری راحت بود یا درمان؟

تجربه‌های انسان در زمینه‌های گوناگون نشان داده که پیشگیری از خرابی بسیار کم‌هزینه‌تر از اصلاح است. ضمن اینکه در ترمیم همیشه امکان بازگشت مشکل هم وجود دارد.

شرکت «کیوان» در استان همدان ماه‌ها قبل از شرکت روغن نباتی جهان به مالک فعلی جهان واگذار شده بود و امروز وضعیتی بهتر از جهان ندارد.

پیش‌بینی آینده جهان با دیدن حال و روز «کیوان» سخت بود یا شش سال تداوم مشاهده تیره‌روزی کارگران جهان؟