«مولانا همتی انگورانی» از شاعران توانا و در عین حال ناشناخته اواخر قرنِ دهم هجری و اوایل قرن یازدهم است.

وی از شاعران از وی حدود 7 هزار بیت شعر در سه زبان اصلی فارسی، عربی و ترکی باقی مانده ‌است.

اشعار «مولانا همتی انگورانی» در 2 دفتر شعر هستند که جلد نخست شامل ۲ هزار و ۵۰۰ بیت است که درباره علی ابن ابی طالب (ع)، امام اول شیعیان و اهل بیت سروده شده‌است.

هم‌چنین دفتر دوم شامل ۴ هزار و ۵۰۰ بیت در قالب‌های غزل و قصیده سروده شده است. مولانا همتی انگورانی در انگوران از شهرستان ماهنشان استان زنجان متولد شد، و گفته می‌شود در زمان شاه اسماعیل صفوی برای ترویج مذهب تشیع مسافرت‌هایی به امپراطوری عثمانی داشته‌است.

 مولانا همتی انگورانی در سرزمین خود

 نیز گمنام است

رضا قاسمپور؛ معلم زنجانی به عنوان فردی که نخستین نشانه‌ها از حیات مولانا همتی انگورانی شاعر بزرگ در انگوران را کشف کرده است، در گفت‌و‌گو با صدای زنجان با اشاره به اینکه در سال 1373 به عنوان مدرس ریاضی تدریس در هنرستان شبانه‌روزی معدن (جوار شرکت کالیسمین بخش انگوران زنجان) کار خود را آغاز کردم، اظهار کرد: با توجه به اینکه در دوره دانشجویی مقاله‌ای در فصل‌نامه «وارلیق» پروفسور جواد هئیت تهران با عنوان مولانا همتی انگورانی به قلم دولت‌آبادی خوانده بودم، نسبت به این شاعر علاقه‌مند شده بودم.

معلم زنجانی با اشاره به اینکه با الهام از این مقاله پس از پایان کار در مدرسه به روستاهای اطراف رفته و دنبال رد پایی از همتی انگورانی بودم، بیان کرد: برای تشویق دانش‌آموزان فراری از درس ریاضی، ۱۰ نمره کلاسی را منوط به جمع‌آوری اطلاعاتی از مولانا همتی انگورانی کردم که خروجی ناامید کننده بود.

وی بیان کرد: حُسن این کار ایجاد حساسیت ویژه در اهالی انگوران نسبت به وجود شخصیتی الهام بخش و تاريخی در سکنه بومی و مهندسان و کارکنان شرکت کالیسمین بود.

قاسمپور با اشاره به اینکه بالاخره در عصر یکی از همان روزها که با دانش‌آموزان نقدی و میرزایی در جستجوی این شاعر پرآوازه در انگوران بودیم به طور تصادفی سنگ قبر الشهید مولانا همتی انگورانی را در بخش «خانلیق» در حوالی روستای «کهنه کند» روستای انگوران کشف و شناسایی کردیم، اضافه کرد: «نقدی» عکسی از سنگ تهیه کرد و من با سفر به زنجان با اشتیاق موضوع را به کریمی باغبان دبیر صفحه ترکی نشریه امید زنجان تعریف کردم و وی نیز خبری در خصوص کشف و شناسایی سنگ قبر الشهید مولانا همتی انگورانی توسط معلم پژوهشگر تنظیم و منتشر کرد.

سنگ قبر مولانا همتی انگورانی دیگر

 دیده نشده است

وی با اشاره به اینکه چون می‌دانستم خبر شناسایی این سنگ قبر پر نقش و نگار به زودی توجه سوداگران زیرخاکی را جلب خواهد کرد، بلافاصله نامه‌هایی به اداره فرهنگ و ارشاد و میراث فرهنگی نوشته و با شرح ماجرا خواستار بازدید از این اثر فرهنگی فاخر عصر شاه‌اسماعیل صفوی شدم، گفت: چند روزی از واقعه نگذشته بود که در اثر بی‌توجهی مسئولان وقت سنگ قبر همتی نصیب و قسمت سارقان فرهنگی شد و البته من مورد بازخواست مسئولان به اتهام سرقت قرار گرفتم.

وی با اشاره به اینکه بالاخره با شرح چرایی و چیستی ماجرا رفع اتهام و تبرئه شدم ولی به قولی مرغ از قفس پریده بود، اضافه کرد: پیگیری‌های شخصی از احمد حکیمی‌پور(نماینده وقت زنجان) و همچنین نگارش مجموعه یادداشت‌های رسانه‌ای به ویژه مهندس کریمی‌باغبان و بالا رفتن حساسیت در منطقه بالاخره باعث شد که سنگ قبر به سرقت رفته، پیدا شده و دست دولت بیفتد.

قاسمپور با اشاره به اینکه هر چند با وجود پیگیری‌های چند باره پس از سرقت هرگز نتوانستیم این اثر فرهنگی را مجددا رویت کرده و به جای اصلیش برگردانیم، ادامه داد: همچنان داستان‌ها و روایت‌هایی غیررسمی از سرنوشت جنجالی و محتوم این اثر فرهنگی همچنان بر سر زبان‌ها است.

معلم زنجانی با بیان اینکه با رسانه‌ای شدن مراسمات، حضور و سخنرانی و شعرخوانی دوستانی چون دکتر کریمی باغبان، دکتر توکل غنی‌لو، استاد محمد بیانی، استاد هوشنگ جعفری، استاد مرحوم عباس بابایی با حضور پرشور اهالی بخش انگوران توانستیم مُهر وجودی مولانا همتی انگورانی را بر پیشانی بخش انگوران حک کنیم، عنوان کرد: این شرایط موجب شد اهالی بومی منطقه را به جنب و جوش و تکاپوی دامنه‌دار در راستای تحقیق و پژوهش در مورد میراث فرهنگی و معنوی‌شان بیاندازیم.

وی عنوان کرد: در این سه دهه علاوه بر خیزش عمومی اهالی منطقه و مجموعه تلاش‌های ادب دوستان و پژوهشگران ملی و استانی به ویژه دکتر کریمی باغبان، محمد علی نقدی، علی محمد بیانی، عیسی و رضا قاسم‌پور، محمد رزاقی، تقی جهانی و ده‌ها نفر دیگر باعث چاپ آثار، ساخت مقبره، برگزاری بزرگداشت‌های متعدد و جاودانه شدن نام و یاد الشهید مولانا همتی انگورانی بر تارک تاریخ و ادبیات ایران زمین شد.

 مولانا همتی انگورانی یکی از شعرای نامدار

 و ترکی سرای عصر صفوی است

بیوک مولایی، یکی از فعالان حوزه فرهنگی استان زنجان نیز در گفت‌و‌گو با صدای زنجان در این زمینه با اشاره به اینکه دیار زنجان از دیر باز مهد بزرگان زیادی در حوزه، دین، علم، فرهنگ، ادبیات و شعر و شاعری بوده و هست، اظهار کرد: در آسمان ادبیات زنجان، نام شاعران شهیری چون حسین منزوی، امیرخسرو دارا، شیخ اسماعیل ذبیحی، عاصم زنجانی، عباس پریشان و همتی انگورانی می‌درخشد.

یکی از فعالان حوزه فرهنگی استان زنجان با اشاره به اینکه مولانا همتی انگورانی یکی از شعرای نامدار و ترکی سرای عصر صفوی است، عنوان کرد: وی شاعری است که یکی از بزرگ‌ترین عارفان شیعی مذهب، از دلدادگان اهل بیت پیامبر و بزرگترین مادحان امامان شیعه به ویژه امام اول شیعیان است.

مولایی با اشاره به اینکه شاعری که تاکنون از وی 2 هزار و 500 بیت شعر به نام علی نامه، و 4 هزار و 500 بیت شعر و غزل در حوزه تبلیغ تشیع و امامان آن به دست چاپ سپرده شده است، بیان کرد: این اشعار در اختیار علاقه‌مندان شعر ترکی و عاشقان اهل بیت قرار گرفته است. 

فعال حوزه فرهنگی استان زنجان در ادامه با اشاره به ویژگی‌های شعر در دوران صفوی با اشاره به اینکه روی کارآمدن حکومت صفویه در ایران، تغییرات و تحولات عظیمی در بخش‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی، دینی، سیاسی و حتی اقتصادی به دنبال داشت، بیان کرد: تحولاتی که از جهت ماهیت و سوگیری‌های اعتقادی و ادبی چندان شباهتی به دوره‌های پیشین این دیار نداشت.

مولایی با اشاره به اینکه در این برهه تاریخی، شاهد پدیده‌های نوینی در حوزه زبان، ادبیات، باورهای دینی و ساختار حکومت هستیم، تصریح کرد: مهم‌ترین رویدادهای فکری – فرهنگی عصر صفوی را می‌توان در عرصه‌های مختلف مورد بحث قرار داد.

یکی از فعالان حوزه فرهنگی استان زنجان با بیان اینکه در دوره صفوی نیز، شعر به عنوان یکی از پایه‌های اصلی تبلیغات دینی - سیاسی مورد توجه و استقبال حکومت و پیشگامان علم و ادب قرارگرفت، افزود: به طوری که همه شاهان و امیران خود را ناگزیر به فراگرفتن ادب می‌دانستند البته ادب در این دوره با مفهوم وسیعش، خط و انشاء و شعر و دانش‌های ادبی و مقدماتی از دانش‌ها و اطلاعات گوناگون را در برمی گرفت و بسیاری از عالمان و شاعران مردمی در کسب این خاصیت کمالی کوشش می‌کردند و در کسوت‌های شاعری و تالیف و تدوین کتاب‌ها در موضوعات ادبی، تاریخی، تذکره و لغت خودنمایی می‌کردند.

وی با بیان اینکه ما در ادبیات یک تِکست داریم و یک کانتِکست یعنی یک موضوع داریم و یک زمینه طرح آن موضوع، عنوان کرد: برای فهم هر سخنی و شعر و دیوان هر شاعری باید به زمینه‌های فکری، فرهنگی، دینی و سیاسی زمان شاعر دقت کرد زیرا شاعر به عنوان یک آفریننده خود نیز آفریده فضای فرهنگی زمان خویش است به همین دلیل خوانش اشعار مولانا همتی انگورانی نیز، باید در چهارچوب فضای فرهنگی عصر صفوی مورد مداقه قرار گیرد.

وی با بیان اینکه طبعا هر مدح یا وصفی به ویژه اگر ممدوح یک شخصیت دینی باشد، آمیخته با مایه‌های مبالغه، اغراق و غلو است، لذا همتی نیز در عرصه شعر، علاوه بر 25 هزار بیت در مدح امام علی، در بقیه اشعارش نیز ناخواسته به وادی مدح و وصف ائمه به ویژه علی (ع) کشیده شده و ابیاتش را با سه عنصر مبالغه، اغراق و غلو آراسته است و همین عناصر می‌تواند به یک پژوهشگر برای آشنایی با مشرب فکری این شاعر شیعی کمک شایانی بکند، ادامه داد: پس باید در عرصه بررسی شعر همّتی و داوری در باب این اشعار یا باورهای مذهبی شاعر به این کانتکست و همچنین به سه عنصر مبالغه، اغراق و غلوّ توجه جدّی داشته باشیم.

با چاپ دیوان مولانا همتی، زمان کنکاش علمی 

این شاعر فرا رسیده است

محمد علی بیانی پژوهشگر و فعال حوزه ادبیات زنجان نیز در این زمینه با اشاره به اینکه با چاپ دیوان کامل مولانا همتی انگورانی دیگر زمان آن رسیده است که محققان، کارشناسان تاریخ ادبیات و زبانشناسان آثار این شاعر و عارف قرن دهم هجری را مورد کنکاش و دقت‌های علمی  و تحلیلی قرار دهند، گفت: با توجه به فضای عمومی دیوان همتی اعم از قسمت علویات (مدح و منقبت علی (ع)) و قسمت غزلیات (شعرهای عاشقانه و عارفانه) چنین به نظر می‌رسد که همتی در چه زمانی زندگی می‌کرده است.

پژوهشگر و فعال حوزه ادبیات زنجان با اشاره به اینکه گویا هنوز انقلابات و التهابات شیعیان و حروفیان و بکتاشیان کاملاً تمام نشده و به قولی هنوز نهادسازی و رسمیت شیعه توسط صفویان کامل نشده است، در این دیوان مفصل، از مرثیه و مصیبت اهل بیت خبری نیست، آنچه که هست تمام حماسه و شجاعت و مبارزه است، بیان کرد: ادبیات مرثیه شیعی با محوریت کربلا و روز عاشورا تقریباً در دوره شاه طهماسب صفوی به رونق افتاد اما در دیوان همتی نه با مرثیه و مصیبت بلکه با شجاعت‌های حضرت علی و مبارزات او روبرو هستیم.

بیانی در مورد غزلیات عرفانی همتی هم گفت: این غزلیات در ادامه ادبیات عمادالدین نسیمی و امثالهم است که رگه‌هایی از عرفان مبارز و حتی اشراقیات و  مکتب حروفیه را هم در خود دارد. در قسمت علویات هم آنچه غالب است مدح و توصیف علی (ع) است، اما از امامان اثنی عشری هم با نام و القاب بارها یاد شده است.