پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ سمیه محرمی:استاد حوزه علمیه قم و پژوهشگرپاسخگویی دولت‌ها به مردم از تفکرات اندیشمند فقید زنجانی استاد داود فیرحی (ره) اعلام و با انتقاد از برخی مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و بخشنامه « خودداری محاکم قضایی از ورود به دعاوی مربوط به ابطال یا نقض مصوبات و تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی» صراحتا آن را به معنای حذف بخشی از حقوق مردم دانست.

نوزدهمین نشست علمی – فصلی انجمن دوستداران تاریخ و فرهنگ زنجان و یادمان اندیشمند فقید زنجانی استاد داود فیرحی (ره) با حضور چهره‌های علمی و فرهنگی و سیاسی استان زنجان ( 29 آذرماه 1403) در سالن همایش‌های بین‌المللی مهرانه برگزار شد.

آیت‌الله محمدسروش محلاتی، استاد حوزه علمیه قم و پژوهشگردینی در این نشست با اشاره به گرامیداشت یاد و خاطره اندیشمند فقید زنجانی استاد داود فیرحی (ره) اظهار کرد: شخصیت بی بدیلی در تراز وی نمی‌شناسم.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه ارزش‌های علمی و پژوهشی از یک سو و ارزش‌های اخلاقی از سوی دیگر از وی یک روحانی موفق ساخته بود، بیان کرد: وی برای صنف ما موجب افتخار بود و هر کس با وی آشنایی پیدا می‌کرد نسبت به این صنف علاقه‌مند می‌شد.

وی با اشاره به اینکه وی منطق استواری داشت و اخلاقش توام با ملاطفت و اهل فکر و دانش بود، افزود: وی به اندیشه و به اندیشمندان احترام می‌گذاشت.

مراحل سه گانه علمی دکتر فیرحی

محلاتی با اشاره به اینکه استاد فیرحی در سیر علمی خود سه مرحله را پشت سر گذاشت و در آغاز مرحله چهارم زندگی دنیوی را ترک کرد، تصریح کرد: این در حالی بود که ما به وی درمرحله چهارم زندگیش بسیار نیاز داشتیم.

این پژوهشگر علمی با بیان اینکه مرحله نخست زندگی وی زمان ورودش به حوزه علمیه بود و در مرحله دوم برای اینکه بفهمند در دنیای جدید دولت چیست و چه نقشی دارد، وارد دانشگاه شد ، ادامه داد: بعد از این دو مرحله وی در مرحله سوم دستاوردهای مرحله اول که شامل مطالعات اسلامی بود با دستاوردهای مرحله دوم که آشنایی با اندیشه سیاسی غرب بود را در کنار هم قرار داده و به مقایسه پرداخت و به همین دلیل برخی از آثار وی در گروه فقه سیاسی قرار می‌گیرد ولی با آنچه در گذشته در این حوزه تالیف شده متفاوت است.

وی افزود: وی در این حوزه موضوعات جدید را با نگاه فقهی تحلیل کرده و این دو نگاه را بررسی کرده بود.

ترک دنیا در فصل شکوفایی دکتر فیرحی

محلاتی با اشاره به اینکه متاسفیم که به خاطر تقدیر الهی ایشان در آغاز مرحله چهارم که یک آشنایی و تسلطی بر هر دو تفکر پیدا کرده از دست دادیم، عنوان کرد: وی در آغاز راه شکوفایی و زایش فکری بود که خود، اندیشیده جدیدی براساس تجربیات و منابع علمی تولید کند و در حقیقت بعد از طی این مراحل این سرمایه‌گذاری شده بود و این استعداد وجود داشت که با خلاقیت می‌توانست پاسخ به سئوالاتی را دهد که در دو مرحله نخست کسب کرده بود.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه وی به جد معتقد بود باید به منابع اصیل اسلامی مراجعه و بازخوانی کنیم و از اجتهاد به همان معنایی که با روش‌های متقن در کنار تجربه‌هایی که در دنیا وجود دارد و برای بشر امروز بوده به نظرات جدیدی که هر دو جنبه را پاسخگو هست برسیم ولی متاسفانه عمر ایشان کفاف نداد، بیان کرد: وی در این حوزه مطالعات خوبی انجام داده و فضای بحث و سئوالات را برای ما روشن کرد.

راه فیرحی ادامه پیدا کند

وی با بیان اینکه توقع این هست که افرادی که اهل مطالعات و تحقیق هستند ادامه این پروژه تحقیقاتی را جدی بگیرند، تاکید کرد: علاقه‌مندان باید این مطالعات را به آنچه فیرحی فکر می‌کرد به آن مرحله برساند، برسانند.

پاسخگویی دولت‌ها به مردم یکی از تفکرات دکتر فیرحی بود

محلاتی با بیان اینکه یکی از موضوعاتی که توسط دکتر فیرحی مورد بحث و بررسی قرار گرفت این بود که دولت باید پاسخگو باشد،تاکید کرد: براساس این نظر دولت‌ها به معنای عام خود دو گونه حکومت‌های پاسخگو و غیرپاسخگو است.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه ادعای دنیای جدید این است که دولت‌ها را به سمت پاسخگو بودن سوق می‌دهیم و ساز و کارهایی برای آن تعریف می‌کنیم تا دولت نتواند از پاسخگویی فرار کند، عنوان کرد: ادعای آنها این است که روح مردم سالاری در این پاسخگو بودن است نه در آن جعبه‌ای که در آن رأی می‌اندازند و نه در تشکیل مجلس و شورا چرا که همه آنها صورت و رویه برای داشتن دولت پاسخگو است و اگر همه آنها باشد ولی دولت پاسخگو نباشد در واقع ما به آن دولت مطلوب نرسیده‌ایم.

وی با بیان اینکه اصل پاسخگویی در سه شاخه قابل بررسی است که نخست شامل پاسخگویی دولت‌مردان در حوزه قضایی و حقوقی است یعنی امکانش باشد دولتمردی را در دادگاه حاضر کنیم و از وی شکایت کنیم، ادامه داد: این بدان معنا است که دادگاه رسیدگی عادلانه و منصفانه داشته باشیم و دولتمردان هیچ امتیازی در آن نداشته باشند و محکمه دارای استقلال باشد و بتواند از وی پاسخ خواست.

انواع پاسخگویی دولت‌ها از منظر فقها

این پژوهشگر با اشاره به اینکه پاسخگویی سیاسی نوعی دیگر از پاسخگویی در فضای عمومی است که در آن مردم می‌توانند،رویه‌ها، اقدامات و عزل و نصب‌ها را مورد سئوال قرار دهند و دولتمردان باید پاسخگو باشند نه اینکه نسبت به این سئوالات بی‌اعتنایی کنند، عنوان کرد: پاسخگویی در حوزه مالی و پاسخ به اینکه پول دولت از کجا می‌آید و به کجا می‌رود و کجا هزینه می‌شود نیز دیگر پاسخگویی برای دولت‌ها است.

محلاتی با اشاره به اینکه با نگاه به تفکرات اسلامی شاهد آن هستیم که پاسخگویی به صورت اکمل وجود دارد و در بسیاری از نظرات علما حق محاسبه برای مردم در نظر گرفته شده است، تاکید کرد: یکی از مصادیق این پاسخگویی و دولت پاسخگو دولت امام علی (ع) است و شاهد آن هستیم که در صدر اسلام مردم بدون ترس، از دولت‌های خود پاسخ می‌خواستند.

پاسخگویی به خدا به جای مردم، معنایی ندارد

این پژوهشگردینی با اشاره به اینکه حکام بعدی پاسخگویی به خدا را جایگزین پاسخگویی به مردم کردند، تصریح کرد: مهم است که یک دولت پاسخگو به یک دولت مستبد و دیکتاتور تبدیل می‌شود و پاسخ آن حذف مردم است و مقابله با این تفکر مقابله با خداوند محسوب می‌شد.

منطقه ممنوعه برای پاسخگویی وجود ندارد

وی با اشاره به اینکه هم‌اکنون نیز دولت‌ها کم وبیش پاسخگو هستند اما در برخی مواقع منطقه ممنوعه‌ای برای خود ترسیم می‌کنند که حق پرسش‌گری در آن وجود ندارد، عنوان کرد: دراسلام چنین منطقه ممنوعه ای وجود ندارد باید پاسخگویی توسعه یافته و فراگیر شود و همه نهادها را فرا گیرد و اکتفا به برخی اشخاص و افراد نکرد.

 بخشنامه‌ها نباید با قانون اساسی در تضاد باشد

محلاتی با اشاره به بخشنامه مربوط به « خودداری محاکم قضایی از ورود به دعاوی مربوط به ابطال یا نقض مصوبات و تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی» عنوان کرد: این بخشنامه با یکی از اصل‌های قانون اساسی ایران که به موضوع دیون عدالت اداری و وظیفه آن برای رسیدگی به شکایات در زمینه مصوبات و تصمیمات دستگاه‌های مختلف بوده، در تعارض است، برخی چه جایگاهی پیدا کرده‌اند که به این موضوعات ورود کنند؟

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اصل 33 قانون اساسی و حق مردم برای شکایات و اعتراضات به موضوعات مختلف بیان کرد: یک هیئت برای شکایت از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در نظر گرفته شده است که شامل خود اعضای شورای عالی است! در واقع شکایت خود افراد را به خودشان می‌بریم پس اصل بی‌طرفی چه می‌شود؟ رسیدگی به شکایت قضایی حائز شرایطی است که بدون شک در این هیئت وجود ندارد، چرا باید بخشی از حق مردم حذف شود؟ باید این موضوع مطرح شود و بیان شود.

مجلسی‌ها هم حق ورود کامل ندارند

وی با اشاره به اینکه در مجلس کمیسیونی برای رسیدگی به شکایات وجود دارد اما در همین کمیسیون تبصره‌ها و محدودیت‌هایی وجود دارد، بیان کرد: همچنین طرح شکایت از دستگاه‌ها و مجموعه‌هایی چون شورای امنیت ملی، مجمع تشخیص مصلحت و غیره به دیوان عدالت اداری وجود ندارد که با اصل پاسخگویی در تضاد است.

محلاتی با اشاره به اینکه طبق اصل 76 قانون اساسی،مجلس حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد، گفت: این در حالی است که این حق شامل شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت و تعدادی دیگر از دستگاه‌ها نشده و همچنین تحقیق در مورد دستگاه‌هایی که زیر نظر مقام معظم رهبری قرار دارد که به اذن معظم له مشروط است.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه نشستن و بحث علمی کردن خیلی خوب است که استاد فیرحی هم جزو این افراد است که خداوند به آنها اجر دهد اما باید مقداری علمی‌تر و واقعی‌تر و ملموس‌تر به این مسائل بپزدازیم، عنوان کرد: باید این گیر و گره کار را پیدا کنیم و برای اصلاح قدم برداریم، مردم با خون خود این نظام را به دست آوردند اینجا مثل سوریه نبود که کشورهای بیگانه برای مردم تصمیم بگیرند مردم به پای میدان آمدند و این مردم صاحب انقلاب هستند و شایسته دریافت پاسخ از همه حکومت‌ها هستند.

وی عنوان کرد: این درخواست پاسخگویی نه به منزله جنگ و دعوا و درگیری بلکه به معنای منطق و استدلال است تا راه‌های پاسخگویی را توسعه دهیم.

طرح تفکرات متفاوت زمینه رشد علم می‌شود

حجت‌الاسلام جواد جعفری نماینده مردم استان زنجان در مجلس خبرگان رهبری نیز در حاشیه این مراسم با اشاره به اینکه اصل برگزاری یادمان‌ها و آیین‌های گرامیداشت از مفاخر استان زنجان بسیار ارزشمند است، اظهار کرد: بایداز کسانی که خدمتی به شهر، کشور و داشته‌های علمی کرده و در این مسیر زحمت کشیدند و عمرشان را در راه گذاشتند نامی آورده شود که این اقدام بسیار زیبا است.

نماینده مردم استان زنجان در مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه من نقدهایی به نوع اندیشه دکتر فیرحی دارم که این انتقادات در سر جای خود است، گفت: اما حضور بنده در این مراسم به دلیل تقدیر از زحمات همشهریم بود که در راه علم تلاش کرده است.

وی بیان کرد: نقدهای جدی به تفکرات و نوشته‌‌های وی دارم ولی معتقد هستم دکتر فیرحی فردی بود که در راه فرهنگ علم و دین تلاش کرده بود و لازم به تقدیر از مقام شامخ وی بود.

جعفری با بیان اینکه بیان تفکرات مختلف برای استفاده و استمعال توسط دانشمندان و اندیشمندان بسیار مفیداست، تاکید کرد: وجود افکار متفاوت موجب رشد علم می‌شودو ما نباید از کسانی که نوع دیگری فکر می‌کنند هراسیداشته باشیم و آنها را بایکوت و منزوی کنیم.

جعفری تاکید کرد: رشد علم در گرو طرح افکار مختلف در جامعه و طرح تفکرات مغایر با تفکر ما است چرا که برخورد ما با افکار دیگر موجب پخته‌تر شدن فکر و ایجاد افکار قوی‌تردر جامعه می‌شود.

همچنین در این مراسم رضا تاران دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و دکتری علوم سیاسی در مورد تفکرات دکتر فیرحی و رقبای علمی وی و همچنین برخی از آثار استاد فیرحیتوضیحاتی ارائه داد.

نگاهی به زندگی دکتر فیرحی

به گزارش صدای زنجان، از حجت‌الاسلام داود فیرحی به عنوان «متفکری نواندیش با دغدغه حق‌گرایی و اصلاح سیاسی» نام برده می‌شود. وی متولد ۱۳۴۳ در زنجان بود. او نخست قدم در راه تحصیلات حوزوی گذاشت و علوم دینی را تا پایان مقدمات در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۵ در مدرسه علمیه شهرستان زنجان فراگرفت و سپس از ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ دروس سطح و خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه قم آموخت. دکتر فیرحی پس از اتمام تحصیلات از سال ۱۳۷۸ به عنوان هیئت علمی در رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و به درجه «استادی» رسید. دکتر فیرحی مقالات زیادی در مجلات و کنفرانس‌های علمی در زمینهاندیشه سیاسی اسلام ارائه کرد. همچنین کتاب‌هاییتالیف کرد که در زمینه اندیشه سیاسی و اسلام از بهترین‌ها محسوب می‌شوند.وی مؤلف ۱۰ کتاب و همچنیندارای حدود ۶۰ مقاله منتشره در مجلات و کنفرانس‌های علمیدر حیطه اندیشه سیاسی اسلام است.

از جمله کتاب‌های وی می‌توان به «قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، دولت اسلامی و تولیدات فکر دینی، نظام سیاسیو دولت در اسلام، تاریخ تحول دولت در اسلام، روش‌شناسی و اندیشه سیاسی در اسلام، دین و دولت در عصر مدرن، فقه و سیاست در ایران معاصر، فقه سیاسی و فقه مشروطه،فقه و سیاست در ایران معاصر، تحول حکومت‌داری و فقه حکومت اسلامی، آستانه تجدّد: در شرح تنبیه الامه و تنزیهالمله و فقه و حکمرانی حزبی» اشاره کرد.

وی ۲۱ آبان ۱۳۹۹ بر اثر کرونا جان خود را از دست داد آثار فیرحی را می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد. یک مجموعه از آثار باقی‌مانده از وی جنبه تبارشناسی و پدیدارشناسیتاریخی دارد که در آثاری، چون «قدرت، دانش و مشروعیتدر اسلام» و «تاریخ تحول دولت در اسلام» -که در آن‌ها رویکردی فوکویی به تاریخ اندیشه در جهان اسلام دارد- اشاره کرد.

همچنین تحلیل تاریخی اندیشه کسانی مثل خواجه‌نظام الملک و قدمای تفکر سیاسی دوره اسلامی، بخشی از اینجنبه تفکر او به‌حساب می‌آید.

جنبه دیگر تفکر و آثار فیرحی، آثار وی درباره تحلیلتاریخی تکامل فقه و حقوق در دوره اسلامی و دوره مشروطه است. این جنبه که به‌نوعی «تاریخ‌نویسی حقوق» و «تاریخ‌نویسی سیاسی فقه» در ایران محسوب می‌شود که جای آن در حوزه اندیشه سیاسی و حقوقی و فلسفی در ایران بسیار خالی است.

از آنجا که پس از حمله مغولان، ایران فاقد تجربه چیزی به‌نام «فلسفه سیاسی» و «فلسفه حقوق» است، لذا در فقدان ایندو، «فقه» عنصری اساسی در شکل‌گیری و مشروعیتبخشی به قانون و قدرت به‌حساب می‌آمد و از این جنبه بررسی تاریخ تکامل فقه اهمیتی به‌سزا در تبیین ذهنیشکل‌گیری قدرت دینی در ایران دارد. چه‌بسا می‌توان با آن (از جنبه ذهنی و نظری) بخشی از تحولات منتهی به مشروطه و انقلاب سال ۱۳۵۷ و نقش گروه‌ها و طبقات اجتماعی سنتی و سخنگویان آن (روحانیت) را در این تحولات، توضیح داد.

بخش عمد‌ه‌ای از آثار داوود فیرحی (مانند مجموعه سه‌جلدی«فقه و سیاست در ایران معاصر» شامل: فقه سیاسی و فقه مشروطه، تحول حکومت‌داری و فقه حکومت اسلامی و فقه و حکمرانی حزبی) به این حوزه اختصاص دارد.

نکته حائز اهمیتی که در آثار و اندیشه‌های فیرحی اهمیتدارد این است که او نقاط پیوست تفکر سنتی موجود در حوزه‌های علمیه در برخورد با ارزش‌ها و اهداف تمدن مدرن غربی را در برخی از آثار خویش نشان داده است. از جمله شرحی که بر اثر مهم علامه نائینی از علمای مدافع مشروطهنوشته، بیش از پیش وجوهی از دفاع روحانیت شیعهبرای گذار به تجدد و مدرنیته را عیان ساخته است.

فیرحی در کتاب «آستانه تجدد» نشان می‌دهد که چطور روحانیونی مانند محمدحسین نائینی ارزش‌های حقوقیلیبرال و مدرن مانند حکومت قانون و حکومت مردم و پذیرشعرف عموم در قانون‌گذاری را به فقه شیعه پیوند داده و راه را برای پذیرش ذات قدرت سیاسی مدرن بورژوایی در سپهر فقه شیعه فراهم ساخته است.

انتهای پیام/