زهره میر عیسی‌خانی - طبقه متوسط در ایران فشار مضاعفی را نسبت به هم طبقاتی‌های خود در سایر نقاط جهان احساس می‌کند. طبقات پایین و متوسط در کشورهای دیگر تنها به سبب ناتوانی در تأمین نیازهای خوراکی خود درگیر می‌شوند اما زجری که طبقه متوسط ایرانی پس ‌از مواجهه با چالش‌های اقتصادی تحمل می‌کند برآورده نشدن نیازهای فرهنگی و بحران هویتی است که به تبع آن ایجاد می‌شود.

«سیدعباس صالحی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش از این با اشاره به اینکه امسال به‌عنوان سال رونق تولید مطرح شده است و حوزه و بخش فرهنگ و هنر غیر از اینکه در حیات معنوی یک جامعه سهم اصلی دارد، در بخش اقتصادی نیز جایگاه قابل توجهی دارد و روزبه‌روز بر اهمیت این نقش اضافه می‌شود، گفت: وقتی به اقتصاد جهانی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که به خصوص در دهه اخیر، فرهنگ و هنر و آنچه به عنوان اقتصاد خلاق شناخته می‌شود در اقتصاد و تولید جهانی نقش قابل توجهی دارد. بیش از ۲۲۵۰ میلیارد دلار فضای بازار فرهنگ و هنر در جهان است و تنها سه درصدGDP  جهانی در این حوزه است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرده بود: ۵۴ درصد از این مقدار، سهم تلویزیون، هنرهای تجسمی، رسانه و مجلات است و جریان رو به رشدی را در دهه اخیر و سال به سال، در حوزه اقتصادی فرهنگ و هنر داریم و این جریان، جریان شتابنده‌ای است و هر سال شاهد رقم‌های تازه و جابه‌جایی سهم کشورها در این قسمت هستیم‌.

 صالحی جهت ارائه گزاره‌هایی در ارتباط با لزوم اهمیت‌بخشی بیشتر به فرهنگ و هنر در کشور، یادآور شده بود: گزاره نخست این است که فرهنگ و هنر گرچه وجهی روحانی و معنوی دارد، اما وجه اقتصادی آن هم روز به روز افزایش پیدا می‌کند.

وی افزوده بود: نکته دوم، فضایی است که از همین منظر اقتصادی در حوزه اشتغال و کارآفرینی مشاهده می‌کنیم. سهم اشتغال در فرهنگ و هنر در اقتصاد جهانی، رو به افزایش است و حدود ۳۰ میلیون شغل بالفعل در جهان در این حوزه داریم و عملا فضای قابل توجهی را از لحاظ کارآفرینی برای حوزه فرهنگ و هنر و اقتصادهای خلاق، مشاهده می‌کنیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خاطرنشان کرده بود: نکته بعدی این است که ما شاهد یک جریان قابل توجه خلاق اجتماعی در ایران در حوزه فرهنگ و هنر هستیم و نسل جوانی را که دهه به دهه در این حوزه افزایش پیدا کرده‌اند را مشاهده می‌کنیم. در این خصوص باید گفت که سال ۶۷، مجموع دانشجویان هنر کشور ما اندکی بیش از  ۵هزار نفر بود و سال ۹۶ و ۹۷، حدود ۲۹۹ هزار نفر سهم دانشجویان هنر ما بوده است؛ یعنی رشدی بالای ۵۰ برابر در این حوزه داشته‌ایم.

صالحی بیان کرده بود: البته سهم قابل توجهی از ارتقا و فراگیری نیز در آموزشگاه‌های آزاد اتفاق می‌افتد؛ برای مثال در سال ۹۷ بیش از ۴۰۰ هزار نفر در آموزشگاه‌های هنری به عنوان هنرجو حضور داشته‌اند.

وی ضمن اشاره به اندک بودن محصولات فرهنگی و هنری در سبد خرید خانوار ایرانی، تصریح کرده بود: گزاره چهارم این است که متاسفانه نکته‌ای را به عنوان یک حلقه مفقوده در حوزه فرهنگ و هنر حس می‌کنیم که کشش تقاضا و مصرف فرهنگی و هنری ما در خانوارهای ایرانی بالا نیست.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت ارائه آمارهایی در این خصوص، گفته بود: در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۷، میانگین مصرف فرهنگ و هنر، ۸ ونیم درصد از سبد مصرفی کل خانوار است و این رقم در کشورهایی مثل دانمارک و نروژ به ۱۱و نیم درصد می‌رسد.

صالحی افزوده بود: در کشور ما زمانی در طبقه‌بندی که مرکز آمار انجام می‌داد، فرهنگ، تفریح و آموزش یکی بود و اخیراً آموزش از آن جدا شده است و آمارهای تفریح و فرهنگ و هنر در یک بخش است. آمار این حوزه در سال ۹۶، کمی کمتر از ۲ درصد سبد خانوار بود و در خوشبینانه‌ترین برداشت، اگر ۵۰ درصد این مقدار را برای تفریح در نظر بگیریم که در واقعیت اینطور نیست و سهم تفریح بیشتر است، سهم سبد خانوار ایرانی از مصرف فرهنگی و هنری، تنها یک درصد است.

وی دلیل کم بودن مصرف آثار فرهنگی و هنری در ایران را ضعیف و ناپیوسته بودن دسترسی به این محصولات دانسته و بیان کرده بود: اگر بتوانیم فرصت‌های دیده شدن محصولات فرهنگی و هنری را بیشتر کنیم، به طور طبیعی این مسئله بر کشش تقاضا و کشش مصرف تاثیر می‌گذارد. بخش قابل توجهی از محصولات فرهنگی و هنری در انبارهای پشت پرده خود هنرمندان است و این خلا این برنامه‌ را ایجاد کرد که در داخل آن، یکی از اقدامات، همین گذرهای فرهنگ و هنر است‌.

وی اضافه کرده بود: البته ما نیازمند به این هستیم که تجربه‌هایی که شکل می‌دهیم را با صیانت همه‌جانبه بخش دولتی، عمومی و خصوصی، به بلوغ برسانیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان ضمن تاکید دوباره بر اهمیت فرهنگ و هنر در زیست روزمره، تصریح کرده بود: همانطور که روح و بدن ارتباط پیوسته‌ای دارند و در تعبیر فلسفه صدرایی حتی روح از دل بدن برمی‌خیزد، حوزه فرهنگ و هنر نیز از دل اقتصادش برمی‌خیزد و به عروج می‌رسد؛ هر مقدار اقتصاد فرهنگ و هنر را قوی‌تر ببینیم، به محصولات قوی‌تر فرهنگی و هنری نیز می‌توان امیدواری بیشتری داشت.

به نظر می‌رسد در این برهه زمانی طرح این سوال که آیا کم بودن سهم فرهنگ در سبد خانوار یک موضوع فرهنگی است یا اقتصادی؟ بتواند بخشی از مسائل را در این زمینه برطرف کند.

 در این خصوص، محمد معینی با اشاره به اینکه به گمان من هنوز سبد خانوار ایرانی از اقلام فرهنگی و به خصوص کتاب بسیار خالی است، گفت: اوضاع فیلم و موسیقی (چه مجاز و چه فیلم‌های روز دنیا) قدری بهتر است به خصوص نزد نسل جوان.

وی ادامه داد: من ِ نوعی هیچ‌گاه سُفره و یخچال خانه‌ام را خالی از نان و آب و خوراکی نمی‌خواهم چون «یقین» دارم «شکم» شوخی ندارد؛ اگر به موقع از ویتامین‌ها و پروتیئن پر نشود، آزار می‌دهد! این «یقین» درباره «مغز» (به عنوان نماد دانایی) وجود ندارد؛ یقین نداریم که اگر خوراک آن را تامین نکنیم، آزار می‌بینیم!

این فعال رسانه و مطبوعات افزود: در انتها نتیجه همین می‌شود؛ در اولویت‌ بندی‌های خرید، آن ته، جای کتاب و سینما و فیلم و تئاتر و موسیقی است تازه اگر به آخر لیست نرسیده، شکم و دکوراسیون و مد روز لباس و وسایل پذیرایی و آشپزخانه، سفارش جدیدی ارائه نفرمایند!

 وی ادامه داد: همین می‌شود که «ستاد تنظیم بازار مرغ» داریم، زیاد و فوری هم داریم، بالاترین مقامات کشور و استان هم روی ستاد نظارت دارند ولی «ستاد تنظیم بازار کتاب» نداریم. در بی‌توجهی به احیای سهم فرهنگ در سبد خانوار، فشار رو به تزاید اقتصادی قطعا مهم است، ولی بی‌تردید همه بهانه و دلیل این نیست. لوریس چکنواریان (آهنگساز شهیر ایرانی) اخیراً جایی گفته بود در آلمان و اتریش بعد از جنگ جهانی دوم، اولین ساختمان‌هایی که بازسازی شد بناهای فرهنگی بود؛ در میان خرابی‌ها، اجراهای هنری (نمایش و موسیقی) زودتر پا گرفت و همین شد که آلمان و اتریش، زودتر سر پا ایستادند. 

وی افزود: مردم باید «یقین» کنند که خالی بودن و به روز نشدن «مغز»، آنها را آزار خواهد داد، این آزار از جنس دل‌پیچه و ضعف قوای بدنی نیست که ناشی از خالی ماندن شکم از خوراکی است. این آزار منجر به ویرانی آینده و تاریخ‌شان خواهد شد، به تبدیل شدن‌شان به غلامانی بی‌مواجب.

 در ادامه سلمان کریمی، نویسنده و فعال فرهنگی با اشاره به اینکه توجه به سبد خانوار بیشتر از اینکه یک مشکل اقتصادی باشد، مشکل فرهنگی است، افزود: ما کسانی را داریم که اوضاع مالی خوبی دارند و همواره به این اهمیت می‌دهند که حتما هفته‌ای سه بار بیرون بروند و در رستوران غذایی بخورند ولی گاهی یک بار به کتابفروشی نمی‌رود و سینما نمی‌رود و یا سی دی فیلمی برای بچه‌اش نمی‌خرد که او به تماشای آن بنشیند و این موارد همواره وجود دارد.

وی ادامه داد: بحث توجه به سبد فرهنگی خانوار بیشتر از اینکه یک بحث اقتصادی باشد یک بحث فرهنگی است و اکثرا کسانی که خود درگیر مسائل فرهنگی هستند به این مسائل اهمیت می‌دهند مثلا کسی که خود موسیقی، یا تئاتر کار می‌کند و اهل مطالعه است به این گونه مسائل اهمیت می‌دهد و به مسائل فرهنگی و شرکت در آنها شرکت می‌کند و به نظر می‌رسد بخش اعظم این مساله به مساله فرهنگی برگردد.

این نویسنده خاطرنشان کرد: من معتقدم که کمبود امکانات چندان در این زمینه نمی‌تواند موثر باشد چرا که با وجود کتابفروشی‌های خوب و سینماها مردم چندان که باید و شاید از آن‌ها استفاده نمی‌برند و آیا آن چنان که محق کتابفروشی‌های استان و یا سینماهای استان است می‌توان از آن بهره برد و سینماها و کتابفروشی‌ها همواره پر هستند؟ در خصوص تئاتر و نمایش‌های اجرا شده زنجان هم این موضوع صحت دارد ولی تنها چیزی که به نظر می‌رسد با اقبال بیشتری نسبت به سایر هنرها رو به است بحث موسیقی است.

 پیش از این آزادی، مسئول سینما روشا سنتر استان زنجان، با اشاره به اینکه سینما روشا سنتر استان زنجان دارای یک سالن اصلی با ۲۴۲ صندلی و یک سالن کوچکتر دارای ۴۲ صندلی است، گفت: در طی یک سال افتتاح این سینما بالغ بر ۴۲ فیلم در این سینما اکران شده است و فرودین ماه سال گذشته با داشتن ۱۲ هزار و ۱۳۳ مخاطب، شلوغترین ماه اکران فیلم در این سینما بوده است.

وی ادامه داد: ۶۰ درصد خرید بلیت از این سینما به صورت اینترنتی و بالغ بر ۴۰ درصد آن به صورت مستقیم از گیشه است و آمارها بیانگر این موضوع است که ژانر کمدی بیشترین مخاطب را در بین  سایر ژانرها داشته است.

در ادامه محمود علی‌محمدی، معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان با اشاره به اینکه پژوهش‌های زیادی در این زمینه انجام شده است و یکی از پژوهش‌هایی که در حوزه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز پژوهش‌های وزارتخانه انجام شده است خیلی فوق‌العاده به این موضوع پرداخته و شرایط‌ استان را شهرستان به شهرستان احصا کرده است، گفت: موضوع بسیار گسترده‌ای است که باید پارامترهای مختلفی را در آن لحاظ کرد چرا که شهرستان به شهرستان موضوع متفاوت است و شرایطی که در شهرستان ایجرود وجود دارد با شرایطی که در زنجان وجود دارد کاملا متفاوت است و نوع نگاه متفاوت است چرا که ما در ایجرود اصلا سینما نداریم که مردم بخواهند بروند و فیلم ببینند پس عملا یک جانبه‌نگری به این موضوع و ماهیت آن اثر می‌گذارد و شاید اگر صرفا شهر زنجان را مورد بررسی قرار داد بهتر بتوان نتیجه گرفت.

وی افزود: مقایسه شهر زنجان با شهر ارمغانخانه که یکی از شهرهای خود زنجان است؛ چندان مناسب نیست چرا که نوع نگاه به مساله فرهنگ در این دو شهر متفاوت است و نوع استفاده مردم از تعزیه  در این شهرها متفاوت است و مردم برای تعزیه در ارمغانخانه هزینه می‌کنند یعنی پول کنار می‌گذارند که آخر سال بدهند تا در این شهر تعزیه برگزار شود اما در زنجان این طور نیست وبا توجه به اینکه در حوزه هنر شاخه‌ها شاخه‌های گسترده‌ای است و نمی‌توان صرفا چند شاخص سینما و کتاب و تئاتر و موسیقی را برایش در نظر بگیریم و اگر چنین کاری را در نظر داریم باید یک محدوده‌ای را برای خود مشخص کنیم  که در این خصوص من تنها  به شهر زنجان خواهم پرداخت.

این مسئول خاطرنشان کرد: در شهر زنجان به واسطه وجود دانشگاه‌ها و تجمع مراکز آموزشی نوع نگاه‌مان به مساله فرهنگ هم یک نگاه پژوهشی و نقادانه است و ما خوشبختانه در استان زنجان علاقه‌مندان به سینمامان با وجود دو سینما با استانداردهای کشوری هماهنگی می‌کند و مردم زنجان بسیار خوب سینما می‌روند و در سبد فرهنگی خانوار خود هزینه‌هایی را برای رفتن به سینما کنار می‌گذارند و صرفا به خاطر دو سینما داشتن.

علیمحمدی با اشاره به اینکه محدود بودن فضاهای فرهنگی در کشور، قدرت انتخاب را در میان مخاطبین کاهش می‌دهد، گفت: اگر تعداد مراکز فرهنگی را در استان افزایش دهیم مسلما مخاطبین بیشتری جذب خواهند شد و مردم زنجان کالای فرهنگی را به عنوان کالای دائمی خود در نظر خواهند گرفت و تعداد دفعات مراجعه به آن را بیشتر خواهند کرد.

وی با اشاره به اینکه نوع نگاهی که در تهران به مساله تئاتر وجود دارد با نوع نگاه شهرستان‌ها متفاوت است، گفت: با توجه به جمعیت بالای تهران مسلما با نوع نگاهی که در این شهر وجود دارد با نوع نگاه شهر زنجان متفاوت است چرا که در تهران تماشاخانه‌های متعددی وجود دارد و مردم قدرت انتخاب بالایی دارند در حالی که تولیدات تئاتری استان کاملا مشخص و محل عرضه آن نیز مشخص است ولی به دلیل محدود بودن تعداد سالن‌ها و نمایش‌ها مردم مراجعه می‌کنند و حضور پیدا می‌کنند و متناسب با اطلاع رسانی که صورت می‌گیرد حضور می‌یابند و بهره می‌برند.

این مسئول ادامه داد: مسلما زمانی که ما سالن تئاتر شهر داشته باشیم و تعداد تماشاخانه خصوصی در سطح شهر افزایش یابد مردم به واسطه این افزایش و به واسطه اینکه این کالای فرهنگی برای آن‌ها حضور دارد، مراجعه می‌کنند و از این کالا استفاده می‌کنند. در حال حاضر با وجود این عدم توسعه یافتگی در تئاتر و سینما و موسیقی در استان داریم مردم به مراتب استقبال خوبی دارند و همین که ما در یک ماه بتوانیم در حدود 25 هزار نفر بازدید کننده از سینما بهمن را داشته باشیم یک اتفاق خوب است.

وی افزود: استان زنجان محدودیت‌های خاص خود را در حوزه فرهنگی دارد و زمانی که در یک شهری تنها یک سینما وجود دارد و این سینما در ماه تنها چهار فیلم را اکران می‌کند و این 4فیلمی از دسته فیلم‌هایی نیستند که برای مثال یک خانواده به آن علاقه‌مند هستند بنابراین این خانواده یک ماه فیلم نخواهند دید ولی اگر تعداد فیلم‌هایی که اکران می‌کنید به تعداد ذائقه‌های شهروندانتان باشد، مسلما از آن استقبال زیادی خواهد شد ضمن اینکه در حال حاضر ژانری که بیشتر خانواده‌ها استقبال می‌کنند، ژانر کمدی است و تنها چند فیلم در سال کمدی در استان اکران می‌شود.

علیمحمدی افزود: اگر بخش خصوصی بتواند در این حوزه ورود داشته باشد مسلما به این حوزه می‌توان امیدوار بود چرا که بخش خصوصی است که چراغ سینماها را روشن نگه خواهد داشت ودر این حوزه می‌تواند سرمایه آفرینی کند در حالی که تعدادکل فیلم‌هایی که در استان اکران می‌شود در این برهه با وجود دو سینما در سطح استان 7 فیلم است اگر بخش خصوصی با افتتاح سینماهای کوچک در این حوزه ورود کند مسلما می‌توان مخاطب بیشتری را در این زمینه جذب کرد. ضمن اینکه سیاست کلی سازمان سینمایی در کشور توسعه سینماهای بزرگ نیست نهایتا سینماهای 100 نفره در وضعیت فعلی ایده آل محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: این مساله در تئاتر و موسیقی و کتاب هم صادق است و اگر تئاتر و کنسرت‌های بیشتری با تنوع بیشتری برگزار شود مسلما مخاطبین بیشتری بر اساس نوع سلیقه خود در این برنامه‌های فرهنگی حضور می‌یابند. ضمن اینکه تبلیغات نیز باید به درستی  صورت گیرد تا رقابت بالا برود و قطعا مردم برای تئاتر وقت خواهند گذاشت و در سبد فرهنگی خانوار خود هزینه خواهند گذاشت.