در روزهای کرونایی و قرنطینه که همه خانه‌نشین شدند و پویش‌ "در خانه بمانیم" به راه افتاد و مردم خانه را مأمنی امن برای سلامتی خود و بچه‌هایشان می‌دانستند و تنها دغدغه آن‌ها و حتی رسانه‌ها و افراد جامعه بر نحوه سرگرم کردن بچه‌های در خانه بود، حواسشان پرت از بچه‌هایی بود که جنگ با کرونا و ماندن در میدان را به خاطر یک تکه نان بر خانه‌نشینی ترجیح می‌دهند.

به گزارش روزنامه صدای زنجان چه در آن روزهایی که پرنده هم در خیابان‌ها پر نمی‌زد و چه در وضعیت فعلی که خبر از بازگشت افزایش مبتلایان به ویروس کرونا از سوی مسئولان و ضرورت رعایت قرنطینه‌گی و اصول بهداشتی داده می‌شود و بسیاری از مردم از ترس این بیماری با ماشین‌هایشان در خیابان‌ها تردد می‌کنند، این کودکان کار هستند که در میدان‌ها و بر سرچهارراه‌ها، یک دسته گل یا یک جعبه آدامس و دستمال کاغذی، بدون هیچ دستکش و ماسکی بر دست داشته و اصرار بر خرید آن‌ها را دارند.

این کودکان هم ته دلشان، ترس از به خطر افتادن سلامتیشان را دارند ولی می‌گویند اگر کار نکنیم چه بخوریم؟

بسیاری از این کودکان با بدن نحیف و جثه کوچکشان نان‌آور خانواده‌اند و اگر یک روز کار نکنند چیزی برای خوردن ندارند پس مجبورند خطر کرونا را به جان بخرند.

هر چند به گفته محمد محمدی قیداری، مدیرکل بهزیستی استان در زنجان کودک خیابانی بی‌سرپناه نداریم ولی کودک کار وجود دارد که در سطح شهر و بر سر چهارراه‌ها فعالیت می‌کنند و با وجود شناسایی همه آن‌ها و ارائه حمایت‌های لازم، ولی در وضعیت اقتصادی کنونی احتمال اضافه شدن به این آمار کودکان کار در زنجان وجود دارد که هنوز شناسایی نشده‌اند.

به گفته یک فعال اجتماعی، کودکان کار اکثراً نان‌آور خانواده هستند و اقتصاد خانواده به کار این کودکان متکی است، با توجه به شرایط موجود، مردم کمتر از خانه خارج شده و از این کودکان خرید نمی‌کنند، این موضوع درآمد اندک کودکان را تحت شعاع قرار داده و سبب وارد آمدن آسیب بر اقتصاد خانواده این افراد شده است.

این فعال اجتماعی به ناقل بودن کودکان کار اشاره داشته و می‌گوید:‌ این کودکان می‌توانند ناقلان ویروس کرونا به منازل خود باشند،‌ منازلی که از لحاظ زیرساخت‌های بهداشتی در معرض آسیب جدی قرار گرفتند و این کودکان می‌توانند علاوه بر خود، والدینشان را نیز در معرض خطر ابتلا به این ویروس قرار دهند.

حامیان حمایت از حقوق کودکان بر این باورند که کودکان کار مجموعه‌ای از کودکان هستند که در خیابان،‌ کارگاه‌ها و یا معادن مشغول به فعالیت هستند از همین رو در شرایط فعلی وضعیت سلامت عمومی این کودکان که در گروه آسیب‌پذیری از جامعه قرار دارند در حال حاضر به دلیل ناامن بودن محیط زندگی، کارشان و نامناسب بودن وضعیت سلامت در معرض خطر جدی قرار گرفته است.

فعلاً 178 کودک کار شناسایی شده داریم

هر چند مدیرکل بهزیستی استان از شناسایی 178 کودک کار و ارائه بسته‌های حمایتی و پک‌های بهداشتی در بین این کودکان خبر می‌دهد ولی بر این باور است در وضعیت کنونی احتمال حضور کودکان کار دیگری غیر از موارد شناسایی شده در سطح شهر وجود دارد که اقدام به دست‌فروشی در چهارراه‌ها و میدان‌ها کنند.

مدیرکل بهزیستی استان از آموزش ویژه کودکان کار در راستای پیشگیری از کووید 19 خبر داد و افزود: در این راستا علاوه بر کمک‌های خیرین برای تهیه پک‌های بهداشتی و ضدعفونی‌کننده، 28 میلیون تومان برای تهیه وسایل بهداشتی و معیشتی به 178 کودک کار در استان هزینه شده است .

به گفته این مسئول شهروندان در صورت مشاهده این کودکان با بهزیستی تماس حاصل کرده و موارد را اعلام کنند تا سریعاً نسبت به شناسایی و ارائه کمک‌های لازم اقدام کنیم.

کودک خیابانی نداریم

محمدی با تأکید بر این‌که در زنجان کودک خیابانی که بدون خانواده بوده و سرپناهی برای ماندن نداشته باشد نداریم، اضافه کرد: 178 مورد کودک شناسایی شده به عنوان کودکان کار مطرح هستند که دارای خانواده و سرپناه بوده به همین دلیل، شیوه برخورد با این کودکان با کودکان خیابانی متفاوت است.

وی موضوع ساماندهی این کودکان را مطرح کرده و گفت: در برخورد با کودکان کار موضوع ساماندهی آن‌ها مد نظر است نه جمع‌آوری، چرا که این کودکان به آغوش خانواده باز گردانده شده و حمایت‌های مالی و تحصیلی و غیره نسبت به آنان انجام می‌شود.

این مسئول به دخیل بودن 11 دستگاه در مورد ارائه حمایت‌های لازم به کودکان کار اشاره داشته و یادآور شد: شهرداری، اداره کار، فنی و حرفه‌ای، آموزش و پرورش و غیره از جمله این نهادها هستند که هر یک به نوبه خود و طبق وظایف تعیین شده می‌توانند در حمایت از کودکان کار و جمع‌آوری کودکان خیابانی نقش خود را ایفا کنند.

به گفته محمدی هر چند دستگاه‌های دیگر همکاری‌های لازم را با بهزیستی در مورد حمایت از کودکان کار انجام می‌دهند ولی شهرداری قرار بود ساختمانی برای ساماندهی این کودکان در نظر بگیرد که تاکنون اقدامی در این راستا انجام نداده است هر چند بهزیستی خود اقدام به ساماندهی این کودکان کرده است.

وی در ادامه تصریح کرد: در وضعیت فعلی که آموزش‌ها از راه دور و در فضای مجازی انجام می‌شود، آموزش و پرورش می‌تواند در حوزه ادامه تحصیل کودکان کار نقش خود را ایفا کند.

مدیرکل بهزیستی استان از محول کردن ساماندهی و ارائه حمایت‌ها و خدمات لازم به کودکان کار به یک موسسه خیریه خبر داد و خاطرنشان کرد: خوشبختانه آمارهای خوبی در این بخش نیز به بهزیستی ارائه شده است.

تکلیف قانونی باشد عمل می‌کنیم

معاون خدمات شهری شهرداری در پاسخ به اقدامات شهرداری در حوزه کودکان کار و چرایی عدم اختصاص ساختمان مد نظر بهزیستی معتقد است مسئولیت کودکان کاری که زیر 12 سال هستند با بهزیستی است و از سوی دیگر به یاد نمی‌آورم در این زمینه تکلیف قانونی برعهده شهرداری باشد و آن را انجام ندهد.

احمدی معتقد است در ایام شیوع کرونا شهرداری موضوع دست‌فروشان و حمایت از این قشر را پیگیر بود و ظاهراً استانداری نیز برنامه حمایتی برای این مشاغل و همین طور افراد بی‌خانمان و غیره در نظر دارد.

برای پاسخ به این سوال که آموزش و پرورش برای کودکان کاری که به نوعی بازمانده از تحصیل محسوب می‌شوند و در وضعیت فعلی که ادامه تحصیل این کودکان در فضای مجازی و به صورت آنلاین منوط به داشتن سیستم هوشمند و اینترنت است چه اقداماتی انجام شده، با مسئول مربوطه تماس حاصل شد که موفق به مصاحبه نشدیم.

انواع کودک کار

صندوق حمایت کودکان سازمان ملل (یونیسف)، کودکان کار را در 4 گروه طبقه‌بندی کرده است، گروه نخست کودکانی هستند که در خیابان زندگی می‌کنند و اولین نگرانی آن‌ها زنده ماندن و داشتن سر پناه است . گروه دوم کودکانی که از خانواده خود جدا هستند و موقتاً در مکانی امن مانند خانه‌های متروکه، سایر ساختمان‌ها، پناهگاه‌ها زندگی می‌کنند و یا از منزل یک دوست به منزل دوست دیگر می‌روند .

گروه سوم کودکانی هستند که تماس خود را با خانواده حفظ می‌کنند ولی به علت فقر، پرجمعیت بودن خانواده و یا سوء‌استفاده جنسی و جسمی از آن‌ها در خانواده‌، بعضی شب‌ها و اکثر ساعات روز را در خیابان‌ها سپری می‌کنند .

و گروه آخر کودکانی هستند که در مراکز ویژه نگه‌داری می‌شوند، اما قبلاً در وضعیت بی‌خانمانی به سر می‌برند و در معرض خطر بازگشت به همان وضعیت هستند. بیگانه شدن و طرد شدن این کودکان از نظام و ساختار معمول اجتماعی‌، اقدام به رفتارهای ضداجتماعی و صدمه به خود‌، سوءظن به خدمات رسمی از ویژگی این کودکان است .

هر چند برخی روانشناسان و فعالان حقوق کودک بر این باورند که اولین حمایتی که باید از کودک کار انجام شود، برطرف کردن نیازهای مادی است سپس روانی ولی هادی شریعتی، حقوقدان و یکی از فعالان حقوق کودک که  پژوهش میدانی بر روی ۷۵ کودک کار انجام داده بر سلامت روان و در اولویت قرار گرفتن این موضوع تأکید داشته و بر این باور است که وضعیت رسیدگی به موضوع سلامت و درمان کودکان کار باید در زمره الویت‌های وزارت بهداشت قرار گیرد.

کودکان کار یا انکار می‌شوند و یا اصلاً دیده نمی‌شوند

وی معتقد است آمار کودکان کار در کشور دائم در حال افزایش است اما مشکلات و چالش‌هایی که با آن مواجه هستند، توسط مسئولان انکار می‌شود و یا اصلاً دیده نمی‌شود از طرف دیگر ما با بحرانی در سلامت اجتماعی مواجه هستیم که نمی‌شود آن را دست کم گرفت. سلامت کودکان به سلامت اجتماع پیوند خورده و جداشدنی نیست. اگر ما کودکانی در سطح خیابان داشته باشیم که از لحاظ جسمی و روانی دچار مشکلات جدی باشند به مرور این آسیب همه سطوح جامعه را فرا می‌گیرد و تبدیل به یک بیماری لاعلاج اجتماعی می‌شود.

این فعال حقوق کودک نخستین گام برای سیاست‌گذاری در این‌باره را پذیرش وجود کودکان کار و بحران‌های مربوط به وضعیت سلامت جسمانی و روانی آن‌ها دانسته و می‌گوید: بهزیستی و شهرداری به عنوان نهادهای حاکمیتی و مسئول، بیشترین ارتباط را با این کودکان دارند اما شیوه مواجه آن‌ها با این کودکان علمی و تخصصی نیست. اگر این شیوه مواجه تغییر کند هم از فشار و استرس بچه‌ها کم می‌کند و هم می‌توانند اقداماتی در راستای بهبود وضعیت‌شان انجام دهند. «این نهادها چون به لحاظ قانونی، متولی ساماندهی کودکان کار و خیابان هستند، می‌توانند به جای برخورد قهری با این کودکان و انتقال آن‌ها به مراکز نفس‌گیر نگهداری، از این شرایط برای خدمات اجتماعی استفاده کنند و مثلاً در ماشین‌های بهزیستی و شهرداری از وجود مددکاران و روانشناسان برای بررسی مشکلات روانی، درمانی و اجتماعی آن‌ها استفاده کنند و بخشی از خدمات را به صورت خدمات خیابانی ارائه دهند.»

در تب و تاب همه‌گیری ویروس کرونا، کودکان کار اسپند به دست و گل‌فروش، همچنان شیشه‌های خودروها را تمیز می‌کنند و کیسه به دست زباله‌ها را می‌گردند. سایه سنگین اپیدمی کرونا توانست بر زندگی روزمره مردم و حتی حال و هوای عید نوروز تأثیر بگذارد اما ظاهراً تغییری در زندگی روزمره کودکان کار ایجاد نکرده است.