لیلا محمدی- از اینکه دیگر نمی‌تواند دامنه کوه دوشاخ را سرسبزتر از قبل ببیند، هم ناراحت است، هم نگران! علی که سال‌های متمادی است مسیرهای منتهی به کوه دوشاخ را پیمایش می‌کند، می‌گوید: با توجه به وضعیت خشکسالی‌های اخیر و وضعیت نگران‌کننده منابع آب زیرزمینی، میزان آبی که به‌گون‌ها می‌رسد در حد زنده ماندن آنهاست و تیغ‌زدن گون برای بهره‌برداری کتیرا یا نابودی آن برای کشاورزی بدون شک به نابودی گون‌زارها منجر می‌شود.

گون‌زارها در حال حاضر نقش یک سد در مقابل فرسایش خاک و نفوذ آب را دارند، آن هم در منطقه‌ای مثل زنجان که با تنش شدید آب مواجه است و علی رغم میل باطنی ما، راه بیابانی شدن را در پیش گرفته است.

جریمه 60 میلیونی عامل نابودی گون‌های کوه دوشاخ

بامداد جمعه ۲۹ فروردین‌ماه سال جاری، کلیپی که حکایت از تخریب گونه گیاهی ارزشمند گون در دامنه جنوبی کوه دوشاخ زنجان داشت در فضای مجازی منتشر شد. گونه گون براساس ماده یک قانون حفظ و حمایت مصوب سال ۷۱ یکی از گونه‌های ممنوع‌القطع بوده که لزوم حراست از آن صراحتا در قانون قید شده است.

سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور که وظیفه حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری از اراضی ملی و طبیعی کشور را بر عهده دارد در راستای حراست از عرصه‌ها و گونه‌های ارزشمند دستورالعمل مربوط به گونه گون را هفتم آذرماه سال ۹۷ ابلاغ کرد.

طبق ماده یک قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی کشور مصوب شده سال ۷۱ مجلس شورای اسلامی، گونه‌های درختانی از قبیل شمشاد، زربین، سرخدار، سروخمره‌ای، سفیدپلت، حرا و چندل، ارس، فندق، زیتون‌طبیعی، بنه (‌پسته وحشی)، گون، ششم، گردو (‌جنگلی) و بادام وحشی (‌بادامک) در سراسر کشور جزء ذخائر جنگلی محسوب و قطع آنها ممنوع‌ است.

بنا به گفته رضا مهدیون، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی استان زنجان حدود 100 گون‌ در دامنه کوه دوشاخ زنجان توسط عامل انسانی تخریب شد که با احتساب جریمه 600 هزار تومانی برای هر گون، فرد متخلف باید فقط به دلیل تخریب این گونه ارزشمند 60 میلیون تومان بپردازد.

قصور یا محدودیت منابع؟

فعالان محیط زیست و همیاران طبیعت بر این باورند که نابودی بخش اعظمی از گون‌ها در زمینی به مساحت 7 هزار و 206 مترمربع دامنه کوه دوشاخ زنجان در بامداد جمعه، 29 فروردین‌ماه 99 در میان بی‌خبری یگان حفاظت منابع طبیعی استان، حاکی از آن است که دستورالعمل سازمان جنگل‌ها در رابطه با حراست از گونه ارزشمند گون هنوز جدی گرفته نشده است. آن‌ها معتقدند نه تنها اداره کل منابع طبیعی، بلکه تمامی ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مکلف‌ به ادای وظیفه جهت حراست از گون هستند و هیچ یک از آن‌ها نباید از این وظیفه شانه خالی کنند.

اما جلیل سلطان‌نژاد، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بر این باور است که این دستگاه در قبال وظیفه خود کوتاهی نکرده و همواره حفظ و حراست از عرصه‌های ملی و طبیعی از دغدغه‌های مسئولان بوده است.

او شخم اراضی، آتش سوزی و عدم آگاهی را از چالش‌های مهم این اداره کل منابع طبیعی در زمینه حراست از هر نوع پوشش گیاهی از جمله گون اعلام می‌کند.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان زنجان با بیان اینکه این اداره کل در راستای اجرای دستورالعمل ابلاغی حمایت از گونه ارزشمند گون با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اقدام به تهیه نقشه گونه گون در سطح استان کرده است، تاکید می‌کند: تلفیق این گونه با دستورالعمل شناسایی کلیه گونه‌های ذخیره گاهی منابع طبیعی شورایعالی جنگل در هر نوع واگذاری (معدن، صنعتی و کشاورزی) ملاک عمل قرار می‌گیرد.

سلطان‌نژاد با اشاره به همکاری ارگان‌هایی نظیر حفاظت محیط زیست استان جهت حفظ و حراست از منابع ملی و طبیعی تصریح می‌کند: در این راستا، سازمان حفاظت محیط زیست در اراضی ملی که تحت مدیریت آن سازمان است در شناسایی و برخورد با عاملان تخریب در اراضی ملی با این اداره کل همکاری می نماید.

در شرایطی که جلیل سلطان‌نژاد، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی از همکاری این دستگاه و حفاظت محیط زیست در حوزه حفاظت از گونه‌های گیاهی می‌گوید، یکی از کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان نیز با اشاره به بی‌توجهی برخی ادارات به موضوع حفظ و حراست از منابع ملی به صدای زنجان عنوان می‌کند: متاسفانه وقتی یگان حفاظت محیط زیست نسبت به پیگیری و معرفی عاملان تخریب منابع طبیعی اقدام می‌کند، مراجع ذی‌صلاح با بی‌توجهی به گزارشات یگان این اداره کل می‌گویند: وظیفه محیط زیست حراست از عرصه‌های واقع در مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع است نه سایر مناطق!

اهمیت گون

فرشته وطن‌دوست، نماینده تشکل‌های مردم نهاد در شورای توسعه و حمایت استانداری زنجان با اشاره به اهمیت گونه گون در ایجاد نظم در اکوسیستم عنوان می‌کند: گون نام یکی از گروه‌های گیاهی است و گونستان به مناطقی گفته می‌شود که این نوع از گیاهان در آن به طور طبیعی اجتماعاتی را تشکیل دهند. گون‌ها با ۸۴۴ گونه از بزرگترین جنس‌های گیاهی دنیا محسوب می‌شود که ۶۲۰ گونه آن انحصاری ایران است. این جنس با قدرت سازگاری بالا، اجتماعات وسیعی در حدود ۱۵ تا ۱۷ میلیون هکتار از سطح کشور را پوشش می‌دهد که در تعادل اکوسیستم، حفاظت خاک، ترسیب کربن و تولید علوفه از بعضی گونه‌ها ارزش فراوانی دارد.

گون‌ها تیره بزرگی از گیاهان ارزشمند در ایران محسوب می‌شوند که در زاگرس و مناطق کویری وجود دارند و در حفظ منابع طبیعی نقش بسزایی ایفا می‌کنند. شاید از حدود ۸۰۰ گونه گون شناخته شده در جهان ۵۳۷ گونه به صورت انحصاری در ایران وجود دارد. یعنی بخش عمده ای از گونه گون‌ها در ایران وجود دارد.

این گونه در مناطق کویری در جلوگیری از پیشروی بیابانی شدن، تثبیت شن‌ها، جلوگیری از فرسایش خاک نقش مهمی ایفا می‌کند. فارغ از پرداختن به ارزش علوفه‌ای گونه گون، نباید از اهمیت آن برای مصارف دارویی و صنعتی غافل شد.

فرشته وطن‌دوست با بیان اینکه عرصه‌های طبیعی و منحصرا مراتع در سراسر دنیا از گونه های گیاهی متنوع و ارزشمندی پوشیده شده‌اند که مستقیم و غیر مستقیم مورد استفاده مردم و به ویژه جوامع محلی قرار می‌گیرند، اضافه می‌کند: در این راستا گونه‌های گیاهی متعلق به جنس گون با تنوع زیاد و با دارا بودن تولیدات گیاهان در بسیاری از مناطق پراکنش دارند، از بسیاری جنبه‌ها اهمیت داشته و مورد استفاده قرار می‌گیرند اما در مواردی به دلیل عدم شناخت کافی توسط بهره برداران تخریب شده و یا بالعکس در مناطقی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند در بین تمام خدمات و تولیدات گونه‌های گون، صمغ کتیرا یکی از مهم‌ترین محصولات فرعی آن‌ها است که روش برداشت و جنبه‌های استفاده آن در بین مردم شناخته شده نیست. علاوه بر آن اردیبهشت‌ماه و خردادماه زمان به گل نشستن گون‌هاست. شکوفه‌های گل گون در تولید عسل مورد استفاده زنبورهای عسل قرار می‌گیرد که بسیار اهمیت دارد.

نماینده همیاران طبیعت در منابع طبیعی استان ادامه می‌دهد: جالب است بدانیم گون از آن دسته گونه‌هایی است که می‌تواند خودش سبب تکثیر خودش شود. یعنی این گونه نیازی به کاشت ندارد و خودش به صورت طبیعی بذرش را پاشیده و تکثیر می‌یابد.

بیابانی شدن؛ نتیجه بی‌توجهی به اهمیت گون

رئیس هیئت مدیره انجمن سرو رویان اشراق با تاکید بر اینکه ذخایر جنگلی، ثروت‌های ملی محسوب می‌شوند، تصریح می‌کند: متاسفانه این ذخائر به جهت در معرض عموم بودن مورد بهره برداری بی‌رویه قرار می‌گیرند. گونه ارزشمند گون به لحاظ اقتصادی، اکولوژیکی و حفاظت محیط زیست مهم‌ بوده و هر چه به این مهم بی‌توجه باشیم سبب تشدید بیابانی شدن مناطق بکر خواهیم شد.

وی با اشاره به تصویب قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی در سال 71 می‌گوید: در ماده یک این قانون صراحتا گفته شده که از زمان تصویب یعنی سال ۷۱ گونه‌هایی نظیر ارس، بنه(پسته وحشی) فندق و از جمله گون جزو ذخایر جنگلی است و قطع آن ممنوع است. سپس آیین‌نامه‌ای هم برای ماده یک از سوی مسئولان مربوطه تنظیم و تاکید شد مناطق مستقر گونه‌های نامبرده (اصلی و همراه) از سوی سازمان جنگل‌ها شناسایی و در همه جا آگهی و اطلاع رسانی شود. همچنین در راستای اجرای آن، محیط زیست، نیروی انتظامی و سایر دستگاه‌ها مکلف به همکاری در حفظ ذخایر جنگلی شدند. همچنین تاکید شد ماموران نیروی انتظامی به هنگام‌ مشاهده قلع و قمع گونه، با مسببان برخورد و پس از صورت‌جلسه، عاملان را به مراجع قضایی معرفی و هر گونه گون، کتیرای استخراج شده از گون توسط متخلفان را ضبط و به نزدیکترین اداره منابع طبیعی تحویل دهند. اداره منابع طبیعی نیز موظف به پیگیری پرونده بوده و باید نسبت به تعقیب قضایی متخف اقدام کند.

خط‌کش‌گذاری در انجام وظیفه، ممنوع!

نماینده تشکل‌های مردم نهاد در شورای توسعه و حمایت استانداری زنجان با استناد به ماده یک قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی تاکید می‌کند: ماده یک این قانون صراحتا گفته ادارات منابع طبیعی محل‌های رویش گونه‌های نامبرده از جمله گون را شناسایی و آگهی کنند. اینکه برخی محل‌های رویش گونه گون در استان، تحت نظارت و مدیریت سازمان جنگل‌ها نیست، قطعا نمی‌تواند بهانه ای برای عدم ورود اداره کل منابع طبیعی استان باشد. اگر قرار باشد از انجام وظیفه شانی خالی کنیم پس بایدنیروی انتظامی هم بگوید متولی منابع ملی نیست و اصلا ورود نکند! اما وقتی قانونگذار در حراست از گون این دستگاه را هم مکلف کرده است، حجت بر تمامی ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی از جمله منابع طبیعی تمام است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند گسترش و طغيان سن گندم Eurygasterintegriceps در ايران ميتوان مثال خوبي براي گسترش و طغيان حشرات در اثر دخالت انسان در محيط طبيعي ذکر کرد. به اعتقاد آن‌ها در گذشته‌هاي دور محيط اصلي و محل دائمي زندگي سن گندم دامنه هاي نواحي کوهستاني بوده و پوشش گياهي اين مناطق را گرامينه‌هاي وحشي تشکيل مي‌داده که ميزبان اصلي اين حشرهبه شمار مي‌رفته است . علاوه بر اين گياهان چند ساله مثل گونAstragalusو برگهاي خزان کرده درختاني مثل بلوط پناهگاه‌هاي زمستانه اين آفت را تشکيل مي‌دهند. در سالهاي اخير دخالت هاي انسان در محيط طبيعي نظير چراي بي رويه دام و مصرف گياهان چند ساله و مصرف درختان و درختچه هاي جنگلي به عنوان سوخت و تخريب مراتع و کشت گندم در اين مناطق باعث به هم خوردن تعادل زيستي محيط و گسترش مناطق انتشار و افزايش جمعيت اين آفت شده است .

علی قره‌جلو، رئیس حوزه محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان نیز با اشاره به رویش گون در ارتفاعات مشخص و مناطق حفاظت شده انگوران و سرخ‌آباد (مناطق تحت حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان) تاکید می‌کند: محیط زیست در دو حوزه حیات وحش و محیط طبیعی وظایف حراستی خود را انجام می‌دهد اما متاسفانه برخی از دستگاه‌ها برای دریافت مجوز معدن در مناطقی که تحت حفاظت محیط زیست نیستند، نیازی به استعلام از اداره کل محیط زیست نمی‌بینند متاسفانه تا کنون هیچ اقدامی از سوی مسئولان مربوطه نیز صورت نگرفته است. به نظرم اگر به این مهم توجه جدی شود، جان بسیاری از گونه‌ها اعم از گیاهی و جانوری حفظ می‌شود.

به‌هم خوردن تعادل طبیعت؛ نتیجه دخالت انسان

قره‌جلو با اشاره به همکاری مطلوب این دستگاه با اداره کل منابع طبیعی در زمینه حفظ و حراست از محیط طبیعی عنوان می‌کند: گونه ارزشمند گون حافظ مراتع به لحاظ کنترل آب و فرسایش دارای اهمیت بوده و مامن حیات‌وحش از جمله خزندگان، پستانداران، چرندگان و پرندگان است.

این مسئول که معتقد است طغیان سن گندم که همه ساله بدتر می‌شود ریشه در دخالت انسان در طبیعت دارد، می‌گوید: معتقدم هر کجا پوشش گیاهی وجود داشته باشد، حیات وحش نیز وجود دارد. هر گونه تخریب و برداشت غیرمجاز از منابع خدادادی علاوه بر نابودی طبیعت، سبب به خطر افتادن جان حیات‌وحش و موجودات زنده می‌شود که باید اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با عاملان در پیش گرفت.

کمبود نیرو در یگان‌های حفاظت

رئیس حوزه محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان علت عدم کنترل دقیق مناطق تحت نظارت از جمله نابودی گون‌ها در دانه کود دوشاخ را کمبود نیرو در بخش یگان حفاظت ادارات منابع طبیعی و محیط زیست دانسته و با اشاره به مساحت ۲۵۰هزار هکتاری مناطق حفاظت شده و نزدیک ۲۰۰ هزار هکتار منطقه شکار ممنوع تحت نظارت اداره کل محیط زیست عنوان می‌کند: این مناطق بکر و درجه یک توسط 8 نیروی حفاظتی کنترل می‌شود که به هیچ عنوان قابل قبول نیست.

رضا مهدیون، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی استان نیز که به نظر می‌رسد با رئیس حوزه محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست هم عقیده است، می‌گوید: وجود نیری متخصص موثرتر از نیروی غیرمتخصص است.

مهدیون با بیان اینکه طبعاً هر نیروی یگان حفاظت بیش‌تر باشد کنترل و پایش عرصه‌های طبیعی بهتر و آسان‌تر می‌شود، اضافه می‌کند: همکاری و مشارکت مردم نیز بسیار موثر بوده و در این مورد فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی توسط خبرگزاری‌ها و رسان‌¬ها می‌تواند تاثیرگذار باشد.

نوربخش اضافه می‌کند: البته اظهارات یاد شده اینجانب به هیچ عنوان نفی‌کننده وظایف ذاتی نیروهای یگان حفاظت نبوده و این نیروها شبانه‌روزی آماده برخورد با متخلفان در عرصه‌های منابع طبیعی هستند.

کوهنوردان که نابودی یک گونه گیاهی را به منزله مرگ طبیعت می‌دانند، معتقدند اراضی دامنه جنوبی کوه دوشاخ زنجان فارغ از اینکه تحت حفاظت منابع طبیعی باشد یا نه باید از سوی تمامی دستگاه‌ها تحت نظر باشد. آنچه ناراحت‌کننده است این است که گونه ارزشمند گون که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور برای حراست از آن دستورالعمل مربوطه را ابلاغ و برای اجرای دقیق مدیران ادارات تابعه در استان‌ها ملزم کرده است، بخش قابل توجهی از آن دیگر در دامنه جنوبی دوشاخ نیست که نیست! و ضروری است تا برای جلوگیری از این اتفاقات غم‌انگیز مسئولان در کنار هم برای حفظ طبیعت گام بردارند.

انتهای پیام