زهره میرعیسی‌خانی- مسجد چهل ستون زنجان از مساجد تاریخی شهر زنجان است. این مسجد در بافت بازار بالای زنجان در ضلع جنوب شرقی مسجد جامع زنجان در راسته معروف به راسته حجت‌الاسلام قرار دارد. این مسجد یکی از مهم‌ترین و معروفترین حوزه‌های علمیه ایران در دوره قاجار بوده و توسط یکی از علمای معروف آن زمان بنام ملا علی قارپوز آبادی ساخته شده‌است. طبق کتیبه‌ای که بر روی پیشانی ورودی بنا نصب شده این بنای در سال ۱۲۸۴ هجری قمری ساخته شده‌است.

شروع ساخت مساجد در ایران به بعد از دوره ساسانیان برمی‌گردد. از آنجایی که اغلب معابد زرتشتی تبدیل ‏به مسجد شدند سبک معماری این مساجد مربوط به دوره قبل از اسلام است. اما مسجد چهل‌ستون زنجان ‏ازنظر معماری به سبک دوران سلجوقی، چهار ایوانی ساخته‌ شده است. با اینکه بیش از یک قرن از ‏ساخت مسجد چهل‌ستون زنجان می‌گذرد، اما قبل‌تر، در زمان جهانشاه خان قراقویونلو یعنی بعد از دوران ‏سلجوقی، مسجدی در اطراف بازار پایین ساخته‌ شده بود، که در اثر حمله ازبک‌ها از بین رفت.‏

این مسجد دارای صحن و شبستان‌های بزرگی است که طاق و تویزه‌های ضربی آن به صورت متقارن بر روی ۳۲ ستون قطور استوار گشته است. محراب این مسجد با رسمی بندی و کاشی معقلی آرایش شده و ازاره‌های آن نیز مزین به کاشی‌هایی با طرح‌های گل و بوته (طرح گلدانی) است که متأثر از مکتب کاشی‌کاری دوران قاجار است.

اصطلاح تاق و تویزه در زبان مردمان جنوب به معنی قوس و ‏قزح و شاخه‌های خمیده است. داخل مسجد، پوششی گچ‌کاری شده دارد و محرابش با رسمی‌بندی (این ‏اصطلاح در معماری سنتی زمانی به کار می‌رود که چند قوس یکدیگر را قطع کنند، مانند قوس‌هایی که زیر ‏گنبد مساجد قرار دارند) و کاشی معقلی (نوعی کاشی کاری است که در آن از قطعات کوچک کاشی در کنار ‏هم استفاده می‌شود) کار شده است. ازاره‌های دیوار، با کاشی کاری به سبک قاجار تزیین شده، (ازاره نیز به ‏معنی پوششی است که از کف اتاق تا 1متری پایین دیوار را پوشانده باشد) کاشی‌هایی با طرح گل و بوته و ‏با تکنیک هفت‌رنگ، که یکی از تکنیک‌های کاشی کاری است. مسجد چهل‌ستون زنجان، از دو سمت شرقی ‏و غربی ایوان‌هایی با 20 حجره دارد. این مسجد 4 ایوانی است و کتیبه‌ای به خط ثلث ‏و به دستور فتحعلی شاه قاجار در پای قوس ایوان جنوبی نگاشته شده که نام فتحعلی شاه قاجار در آن ‏دیده می‌شود.

کتیبهی دیگری که بر روی بخشی از بدنه محراب نصب ‌شده، گویای این است که این بنا در ‏سال ۱۳۳۲ هجری قمری توسط امیر افشار خان و به اهتمام حاجی رجب‌ علی زنجانی مرمت‌ شده است. ‏آدرس مسجد چهل‌ستون زنجان، راسته حجت‌الاسلام در بازار بالای زنجان، در جنوب شرقی مسجد سید ‏است.‏

امیر ارجمند، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از مرمت این مسجدتاریخی خبر داد و گفت: مرمت اين مسجد که پس از مطالعات تاریخی و آسیب‌شناسی بنا و فراهم شدن مقدمات اجرایی آن عملیات اجرایی مسجد از 7 خرداد ماه آغاز شد که در تا تیرماه سال جاری به پایان خواهد رسید.

وی ادامه داد: در فصل جدید مرمت‌ها، مرمت پایه ستون‌های ضلع شمالی و غربی مسجد، مرمت دیوار ضلع شمالی، ایزولاسیون پشت بام، مرمت‌های اضطراری طاق و تويزه‌ها و برچیدن اندود فرسوده گچی و سیمانی، مرمت موضعی آجرها، بند کشی با دوغاب گچ دربخش‌های مورد نیاز و مقاوم سازی تویزها در دستور کار خواهد بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زنجان خاطرنشان کرد: دراین کارگاه سعی شده با بهره مندی از مناسب ترین ترکیبات مصالح و شیوه‌های اجرایی سنتی، عملیات مرمتی در این مسجد با نهایت حساسیت و دقت صورت گیرد.

ارجمند با اشاره به اینکه مسجد چهلستون متعلق به دوره قاجار است و در داخل بازار تاریخی زنجان قرار دارد، تصریح کرد: شماره ثبت آن در فهرست آثار ملی 1440 است.

پیش از این، این مسجد در سال 91 یک بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و اعتباری بالغ بر یک میلیارد ریال به منظور مرمت مسجد چهلستون تخصیص یافته بود. مرمت این مسجد در آن سال‌ها شامل کف‌سازی صحن اصلی مسجد می‌شود،احیای کانال ناکش و حوض وسط حیاط مسجد، احیای حجره‌های ضلع شمالی و مرمت شبستان‌ها بود./ 944

انتهای پیام