پایگاه خبری صدای زنجان- طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان ثبت احوال کشور، استان زنجان با ثبت ۳هزار و ۹۸۳ ولادت در تابستان امسال پس از استان‌های سمنان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی در ردیف پنجم استان‌های دارای کم‌ترین میزان ولادت قرار گرفته است.

هر چند برخی کارشناسان معتقدند طی 6 ماه نخست سال جاری فرزندانی متولد می‌شوند که قبل از کرونا شکل گرفته‌اند. بنابراین در 6 ماه نخست سال کاهش زیادی در موالید رقم نمی‌خورد و این نگرانی مربوط به شش ماهه دوم سال 99 است که بنا به گفته متخصصان قطعاً آمار تولد به‌ صورت چشمگیری کاهش پیدا کرده و این امر را مقوله‌ای به مراتب خطرناک‌تر از کاهش شیب افزایش یا کاهش جمعیت می‌دانند زیرا کشور را با یک شوک جمعیتی مواجه می‌کند و زیر ساخت‌های ایجاد شده کشور را برای این گروه سنی با چالش جدی مواجه می‌کند ولی استان زنجان در کنار 4 استان دیگر کشور در 6 ماهه نخست امسال نیز با چالش جدی در کاهش فرزندآوری مواجه شده و کمترین میزان ولادت‌ها را به ثبت رسانده است.

برخی از متخصصان و روانشناسان در گفت‌و‌گو با صدای زنجان در بررسی چرایی بروز کاهش فرزندآوری در تابستان امسال که ارتباطی به شیوع ویروس کرونا نیز نداشته نظرات متفاوتی ارائه داده و در نهایت راهکار را جلوگیری از انجام اقدامات جزیره‌ای و برخورد سلیقه‎ای نهادها با سیاست‌های حمایتی اعمال شده در حوزه فرزندآوری می‌دانند.

در ابتدا صغری كرمی، دكتری تخصصی روانشناسی و هيئت علمی دانشگاه و مشاور خانواده معتقد است ایران جزو کشورهایی است که این اواخر رشد جمعیت سیر نزولی داشته است و این از جهت سلامت روانی، سلامت خانواده و سلامت اقتصادی جامعه اصلاً خوب نیست بنابراین نیاز به توجه و تمرکز خاص همه نهادها دارد چرا که یک مورد چند عاملی است که از جمله آن می‌توان به مسائل فردی و اجتماعی اشاره کرد.

کاهش فرزندآوری نتیجه سال‌ها تبلیغ «فرزند کمتر زندگی بهتر» است

وی در توضیح ارتباط مسائل فردی در کاهش فرزندآوری این‌گونه عنوان کرد: افرادی که آمادگی باروری ندارند حاصل ترویج فردگرایی هستند چون این تبلیغ بوده که دو بچه کافیست. از طرفی چون خود این افراد در محیط تنها زندگی کرده‌اند بیشتر فردگرا بوده و با این باور وارد زندگی شدند و این نتیجه سال‌ها تبلیغ فرزند کمتر زندگی بهتر بوده است.

به گفته این روانشناس افراد فردگرا اصولاً افرادی خودخواه و بدون مسئولیت بار آمده‌اند پس در پذیرش مسئولیت ازدواج کم آورده‌اند و همین سبب افزایش سن ازدواج و پایین آمدن نرخ باروری شده است. از همه مهم‌تر خودخواهی این گروه بعد از ازدواج هم حل نشده و حاضر به سهیم کردن فرزندان در زندگی نیستند.

کرمی معتقد است متأسفانه افزایش آمار طلاق ‌و عدم اطمینان از ادامه زندگی عامل دیگری است که مدت‌ها طول می‌کشد تا زوجین به توافق برسند و همین عامل سبب عدم فرزندآوری و یا کاهش آن شده است.

ضرورت فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش در نقش مردان

وی دیگر عامل تأثیرگذار را تحصیلات و اشتغال بانوان دانست که سبب شده بانوان هم نقش کارمند و یا شاغل را داشته باشند هم همسر و هم مادر که همین امر در نهایت سبب آسیب‌پذیری در همه نقش‌ها از جمله نقش مادر شده است که نیاز به فرهنگ‌سازی در راستای همکاری مردان و تغيير نگرش در نقش پدرها در مورد همكاری و مسئوليت‌پذيری در تربيت فرزند و همكاری با خانم‌ها دارد.

به گفته این روانشناس مسائل اقتصادی، اجتماعی، اشتغال، رقابت‌های مادی افراطی، زندگی آپارتمان‌نشینی و غیره از دیگر عوامل تاثیرگذار در کاهش فرزندآوری است.

اعتقاد نداشتن به فرزندپروری و ترس از پذیرش مسئولیت بیشترین دلیل عدم فرزندآوری

به گفته این مشاور خانواده افراد در مراجعات خود بیشترین دلایلی که برای عدم تمایل به فرزندآوری عنوان می‌کنند این است که اعتقادی به فرزندپروری نداشته و از پذیرش مسئوليت می‌ترسند.

وی معتقد است برای حل مشکل فرزندآوری باید آموزش‌هایی به زوجین ارائه شده و بر روی باور آن‌ها کار شده و در مورد فوايد و مزايا و تأثير فرزند در زندگی دوره‌های آموزشی را سپری کنند.

کرمی به مغفول ماندن آموزش‌های پس از ازدواج و فرزندآوری اشاره داشته و یادآور شد: «وقتی صحبت در مورد مشاوره ازدواج و پيش از ازدواج می‌شود واقعاً توجهی به اصلی‌ترين هدف كه همان فرزندآوری است، نمی‌شود و اصلاً به اين موضوع فكر نمی‌كنند که یکی از دلايل آن همان  تاثير شعار فرزند كمتر زندگي بهتر است كه سبب حذف اين موضوع از آموزش‌ها شده است و افراد اصلاً به اين اصل فكر نمی‌كنند و حاصر نيستند ارامش خود را به خطر بيندازند.»

وی در پیش‌بینی وضعیت فرزندآوری در چند سال آینده نیز این‌گونه عنوان کرد: دید مثبتی ندارم مگر این‌که این چالش به عنوان يک هدف برای همه نهادها تعريف و يا به قولی كار جهادی انجام شود و چون يک تغيير نگرش در میان است قطعاً پیشبرد و حصول نتیجه زمان‌بر است.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چه میزان در آموزش‌های خانواده و کلاس‌هایی که در این زمینه برگزار می‌شود به موضوع فرزندآوری پرداخته شده است؟ افزود: به جرات می‌گویم آن گونه که باید پرداخته نشده، مباحثی مطرح می‌شود ولی هدفمند نيست و از طريق افراد صاحب فكر بیان نشده و انگار به عنوان يک موظفی و رفع تکلیف در آموزش‌ها گنجانده شده است و در ظاهر آموزش بوده ولی اصلاً مفيد و تاثيرگذاری نداشته به همین دلیل نتیجه‌اش شده وضعیت فعلی.

این مشاور خانواده راهکار خود را در حل معضل کاهش فرزندآوری انجام كار تحقیقی در کنار اقدامات عملی در این حوزه از سوی نهادهای مسئول دانست.

سیاست‌های کلان اقتصادی مهم‌ترین عامل در کاهش فرزندآوری است

هر چند این مشاور خانواده اعتقاد نداشتن به فرزندپروری و ترس از پذیرش مسئولیت را بیشترین دلایل مراجعه‌کنندگان برای عدم رغبت به فرزندآوری عنوان کرد ولی معصومه شاکری، استاد دانشگاه و رییس دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی به نتایج یک تحقیق انجام شده اشاره داشته و متذکر شد که سیاست‌های کلان اقتصادی مهم‌ترین عامل کاهش فرزندآوری عنوان شده که زنجان نیز بی‌تاثیر از این موضوع نیست.

این استاد دانشگاه که به گفته خودش کار تحقیقاتی در این زمینه انجام داده‌اند، معتقد است چند عامل در کاهش موالید تاثیرگذار بوده و نمی‌توان گفت تنها یک دلیل در کاهش آمارهای موالید در استان زنجان تأثیرگذار بوده است بلکه عواملی نظیر سیاست‌های کلان اقتصادی، سیاسی، اجتماعی سپس در سطح خانواده حمایت اجتماعی و فرهنگی و در آخر عوامل روانی فردی و نگرش فرد است.

 به گفته این استاد دانشگاه در تحقیق یاد شده بر این بودیم تا بدانیم که چه عاملی به صورت عمده می‌تواند عوامل دیگر را تحت تأثیر قرار دهد که متأسفانه به دلیل وسعت و دامنه وسیع آن در قالب اجرایی زمان‌بر و هزینه‌بر بود ولی اولین عاملی که فاکتورهای دیگر را تحت تأثیر قرار می‌داد سیاست‌های کلان اقتصادی بود که به طور یقین در سطح کشور تأثیر خود را داشته ولی این‌که در برخی از استان‌هایی همانند زنجان کاهش موالید محسوس بوده نشان از این دارد که در لایه‌های پایین‌تر مشکلات بیشتری داریم.

طبق آنچه شاکری عنوان کرد با رتبه‌بندی انجام شده از طریق روش پژوهش عملیاتی پس از سیاست‌های کلان اقتصادی، شیوه زندگی، مسائل حوزه سلامت و عوامل روانی و آگاهی خانواده‌ها و نگرش آن‌ها به موضوع فرزندآوری و سپس سیاست‌های اجتماعی و بیشترین تأثیر را در دیگر فاکتورهای مورد بحث داشته است.

وی معتقد است از آنجایی که معیار مسائل فرهنگی در همه شهرها یکسان نبوده و تفاوت آشکاری دارد از طرفی لایه‌های فردی و اجتماعی یک مقدار متفاوت بوده از همین رو نیاز است تا این نظیر این تحقیق انجام شده در تهران متناسب با شاخص‌ها و عوامل تأثیرگذار در زنجان نیز انجام شود.

اقتصاد و عدم تأمین آتیه فرزند بیشترین دلیل زوجین بر عدم فرزندآوری است

به گفته این استاد دانشگاه در چند سال اخیر بیش‌ترین دلایلی که گروه‌های هدف برای عدم ترغیب به فرزندآوری عنوان می‌کنند و از همه فاکتورها پررنگ‌تر بوده بحث اقتصاد و عدم تأمین آتیه فرزندانی است که به دنیا می‌آیند.

شاکری به ریشه‌های فرهنگی این موضوع اشاره داشته و ادامه داد: وقتی یک زن در نقش یک مادر با عدم تضمین حمایت لازم از سوی اجتماع و محل کار خود مواجه می‌شود به طبع در اولین اقدام صورت مسئله را پاک کرده و از بچه‌دار شدن منصرف می‌شود.

وی بر این باور است که وظیفه همه دستگاه‌ها و نهادها در زمینه جلوگیری از کاهش موالید سنگین بوده و سیاستگذار باید به گونه‌ای سیاست‌گذاری کند که مادر با خیالی آسوده به فرزندآوری بپردازد و خیالش راحت باشد که اگر چنانچه فرزندی را به دنیا می‌آورد حداقل چالش عمده‌ای پیش رو ندارد.

این استاد دانشگاه به اهمیت کار آموزش و پرورش در این حوزه اشاره داشته و معتقد است این نهاد باید روی ذهنیت و تفکر افراد کار کند.

به گفته این مسئول متأسفانه آنچه امروزه در حوزه فرزندآوری بیشتر مطرح بوده فقط در حد عملکرد جزیره‌ای دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط است از همین رو با توجه به این‌که عوامل تأثیرگذار در فرزندآوری پیچیده بوده و در هم تنیده است مداخلات جزیره‌ای نمی‌تواند تأثیر لازم را بگذارد.

وی متذکر شد: در حال حاضر به نظر می‌رسد باید در آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و احساس آرامش و سیاست‌ و حمایت اجتماعی بیشتر کار شود به طوری که مادر خیالش از این بابت راحت باشد که اگر تصمیم بر فرزندآوری می‌گیرد مشکلات عدیده‌ای پیش روی وی قرار داده نمی‌شود.

شاکری معتقد است در حال حاضر سیاست و حمایت اجتماعی از زنانی که قصد فرزندآوری دارند به گونه‌ای نیست که فرد با آرامش خاطر و بدون نگرانی از امنیت شغلی و غیره اقدام به مادرشدن بکند.

برخورد سلیقه‌ای سازمان‌ها و نهادها با سیاست‌های حمایتی از زنان برای فرزندآوری

وی یادآور شد: در برخی از موارد سیاست حمایتی از زنان برای فرزندآوری در نظر گرفته شده ولی نهادها در اجرای آن سلیقه‌ای عمل می‌کنند که نمونه آن مرخصی زایمان است که اکثراً مادران بعد از مرخصی شغل‌شان را از دست می‌دهند و یا مرخصی ساعتی برای شیردهی و تأمین مهد بر نوزادان آنان در محل کار از دیگر وظایف ارگان‌های متولی است که متأسفانه در نهادهای مختلف به صورت سلیقه‌ای این سیاست‌ها اجرایی می‌شود.

این استاد دانشگاه متذکر شد: موضوع کاهش میزان موالید یک بحث پیچیده اجتماعی بوده و برای برطرف شدن این معضل باید وظایف هر نهادی به صورت مشخص تعیین شود.

وی یکی از معضلات مبتلابه ادامه‌دار بودن روند فعلی فرزندآوری در استان را سن جمعیت دانست که بروز این موضوع مخاطره بزرگی را به همراه داشته و وارد یک سیکل معیوبی می‌شود که در نهایت مسائل اجتماعی و اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد به همین دلیل برای حل این معضل باید از یک جا شروع کرده و وظایف نهادها مشخص و به صورت هماهنگ شده و نه جزیره‌ای عمل کنند چون در غیر این صورت نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود.

ضرورت بهره‌گیری از تجارب دیگر کشورها در افزایش فرزندآوری

طبق پیش‌بینی که قاسم صالحی، پژوهشگر جمعیت کرده در سال 99 رکود کاهش تولدها در ایران ثبت خواهد شد! اما بالاخره اگر ما یک نگاه راهبردی در کشور داشته باشیم نظام برنامه‌ریزی نباید مبتنی بر روزمرگی باشد و لازمه آن، این است که از تجارب دیگر کشورهای دنیا استفاده کنیم.

به گفته این پژوهشگر جمعیت «در حوزه جمعیت، دنیا بر ‌روی دو موضوع تمرکز ویژه‌ای کرده که یکی حمایت اقتصادی از زوج‌ها برای فرزندآوری است؛ معافیت مالیاتی، هدیه تولد، و مرخصی‌ها و به‌ طور کلی مشوق‌های انگیزه‌دهنده از این قبیل هستند و مصادیق آن در کشورهای مختلف جهان به ‌وفور یافت می‌شود؛ ما می‌توانیم این مشوق‌ها را بومی‌سازی و از آن استفاده کنیم.»

صالحی راهکار دوم را در این می‌داند که برای فرزند‌آوری نیاز به فرهنگ‌سازی بوده تا جایی که آن را به یک ارزش اجتماعی تبدیل کنیم؛ اگر یک خانم استاد دانشگاه در یکی از دانشگاه‌های معتبر دنیا با کودکانش وارد کلاس شود، نه ‌تنها ضد ارزش نیست بلکه ارزشمند است و از طرف دانشجو و شبکه آموزش از او حمایت می‌شود؛ اما فارغ از مشکلات اقتصادی تصور کنید در زمان حاضر در کشور ما این اتفاق بیفتد! حتماً برای این استاد دانشگاه حاشیه‌هایی ایجاد می‌شود، این به‌ معنی فاصله گرفتن از فرزنددوستی است؛ این دو راهبرد در بسیاری از کشورهای دنیا پاسخ گرفتند و ما هم می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم.

الهام احمدی

انتهای پیام