پایگاه خبری صدای زنجان- سیدحامد برکاتی، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در آستانه روز جمعیت ضمن تشریح روند کاهشی زاد و ولد در کشور و عوامل موثر در آن، تاکید کرد :از نظر ساختار جمعیتی به سرعت به‌سوی مشکل پیش می‌رویم؛ فرصت مداخله کوتاه است و عقلای کشور با هر مرام و مسلکی و در هر خط و جبهه سیاسی، راست یا چپ که هستند، باید این موضوع را باور کرده و برای رفع آن تلاش کنند.

پر واضح است که با کاهش جمعیت در سطح کشور روند رشد جمعیت در استان‌ها نیز کاهشی خواهد بود. در این خصوص ایرج امینی، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اینکه جمعیت استان‌ها از طریق سرشماری‌ها به دست می‌آید، اظهار می‌کند: آخرین سرشماری صورت گرفته مربوط به سال 1395 است. ضمن اینکه بنا بود که در سال 1400 نیز یک سرشماری دیگری صورت بگیرد که به دلیل اینکه سرشماری سال 1405، به صورت ثبتی اسنادی خواهد بود، این اتفاق نمی‌افتد تا مقدمات سرشماری 1405 صورت بگیرد.

وی ادامه می‌دهد: در سر شماری‌ها ما تنها به دنبال اطلاعات جمعیتی نیستیم و ویژگی‌های مربوط به آن را نیز مد نظر داریم که در سرشماری 1405 بنا است تا تنها کد ملی و کد پستی سوال شود و سایر ویژگی‌های جمعیتی از قبیل میزان تحصیلات و وضعیت مسکن و سایر موضوعات از طریق پایگاه داده دستگاه‌های اجرایی نظیر آموزش و پرورش و سامانه املاک و غیره استخراج شوند.

به گفته این مسئول در سرشماری سال 1395 جمعیت استان را یک میلیون و 57 هزار و 461 نفر بودند که این عدد بر اساس برآوردهای جمعیتی که مرکز آمار ایران انجام داده است در سال 1400 بر مبنای نرخ رشدی که در سرشماری‌ها استخراح می‌شود به یک میلیون و 117 هزار نفر رسیده است و از این یک میلیون و 117 هزار نفر 770 هزار نفر در 21نقطه شهری استان و 347 هزار نفر در نقاط روستایی سکونت دارند.

امینی اذعان می‌کند که به طور کلی در طی این 5 سال (1395 تا 1400)، 59 هزار و 539 نفر به جمعیت استان افزوده شده است. ضمن اینکه متوسط سالانه نرخ رشد جمعیت استان در حدود 10 هزار نفر است.

استان در تعادل جنسیتی

وی ادامه می‌دهد: همچنین از لحاظ وضعیت جنسیتی (تعداد زنان و مردان)، استان در تعادل جنسیتی است و جمعیت زنان و مردان تقریبا 50 به 50 است. در حالی که در برخی از استان‌ها مثل بوشهر به سبب وجود فضای کاری (عسلویه و...) جمعیت مردان 10 درصد از زنان بیشتر است و وجود این تعادل جنسیتی در استان یک پارامتر مثبت است.

معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان می‌افزاید: از سال 1335 که سرشماری در استان‌ها آغاز شد تا سال 1395 که یک دوره 60 ساله است 30 درصد جمعیت استان شهرنشین و ما بقی روستانشین بودند در حالیکه در حال حاضر این وضعیت به صورت معکوس شده است؛ به طوری که اکنون بالغ بر 70 درصد جمعیت استان شهرنشین و 30 درصد آن روستانشین هستند، اگر چه این موضوع پدیده مثبتی است اما باید سرعت این تحول بررسی شود به طوری که اگر سرعت شهرنشینی بالا برود باید مدیریت شهرنشینی استان نیز توسعه یابد.

مشکل تمرکز جمعیت در برخی از نقاط استان وجود دارد

امینی اظهار می‌کند: اگر چه اکنون مشکل شهرنشینی نداریم اما مشکل تمرکز جمعیت در برخی از نقاط استان وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد که محور این تمرکز جمعیتی در ابهر و خرمدره و زنجان است و در سایر نفاط استان جمعیت خوب رشد پیدا نمی‌کند و توزیع مناسبی ندارد که نیاز به این داریم که سیاستگذاری‌ها در جهتی باشد که جمعت در این نقاط تثبیت شود و اگر امکانش وجود دارد جمعیت را از این نقاط به سمت مکان‌های کم تراکم سوق دهیم چرا که از نظر زیست محیطی به زنجان و اطراف زنجان فشار می‌آید و تمرکز مراکز صنعتی در این مناطق است بنا براین ترافیک و مدیریت شهری و مشکلات زیست در این مناطق بالا است. این مواردی است که از سرشماری ها و اطلاعات جمعیتی می‌توان  به ان رسید .

آمارها بیانگر این است که در سال‌های اخیر میزان موالید در استان در حال کاهش است

این مسئول با بیان اینکه هنوز آمار ولادت‌های سال 99 منتشر نشده است، اظهار می‌کند: در سال 98، 16 هزار و 332 ولادت و در سال 97، 17 هزار و 497 و در 96، 20 هزار و 185و در سال 95، 20 هزار و 534 و در سال 94، 21 هزار و 167 نفر تولد در استان رخ داده است. آمارها بیانگر این است که در سال‌های اخیر میزان موالید در حال کاهش است و در هر سال تقریبا 5 هزار میزان موالید کاهش یافته است و این نقطه هشدار است که مسئولین و مقام معظم رهبری به آن اشاره دارند و تاکید دارند که جمعیت به این سرعت پایین نیاید چرا که این موضوع باعث می شود که در آینده کشور با کاهش نیروی انسانی و بسیاری موارد دیگر روبه رو شود که مسئولین بر روی چرایی و جلوگیری از این موضوع کار می‌کنند و تسهیلاتی برای افراد در این زمینه در نظر گرفته شده است تا از کاهش جمعیت جلوگیری کنیم.

جمعیت ثابت با نرخ جانشینی 2.1

وی با اشاره به اینکه در مباحث جمعیتی موضوعی با عنوان نرخ جانشینی جمعیت مطرح است که اگر می‌‍خواهیم میزان نرخ جمعیتی ما ثابت باشد باید میزان جانشینی 2.1 باشد، اظهار می‌کند: به زبان ساده‌تر یک خانواده باید 2.1 فرزند (از هر 10 خانوار یک خانوار 3 فرزند به دنیا بیاورند) به دنیا بیاورند تا وضعیت نرخ جمعیتی به همین شکل بدون کاهش جمعیتی پیش برود و اگر این نرخ از 2.1 کمتر شود جمعیت استان به مرور زمان رشدش کاهش می‌یابد و به صفر و سپس وارد مرحله رشد منفی می‌شود. ضمن اینکه جای خوشبختی دارد که هنوز به رشد منفی نرسیده‌ایم.

هر سال 1300 نفر را از استان مهاجرت می‌کنند

امینی با اشاره به اینکه در سال 98 بالغ بر 5 هزار و 95 نفر در استان فوتی داشتیم، خاطرنشان می‌کند: برای بررسی وضعیت جمعیتی ما به سه مولفه ولادت، فوت و مهاجرت نیازمند هستیم که استان زنجان یکی از استان‌های مهاجرفرست است و بر مبنای سرشماری سال 95 استان زنجان به طور متوسط در هر سال 1300 نفر را از استان خارج کردیم و از سال 90 تا 95 بالغ بر 6 هزار و 500 نفر از استان مهاجرت کرده‌اند. ضمن اینکه امیدواریم با اتفاقاتی که در استان می‌افتد، رقم مهاجرت‌فرستی‌مان به صفر برسد و روند مهاجرت را برعکس کنیم و درواقع با سیاستگزاری‌های جدید مهاجر پذیرباشیم .پس بنابراین ولادت را باید افزایش و وفات را کاهش و روند مهاجرت فرستی را در استان معکوس کنیم تا جمعیت رشد داشته باشد.

جمعیت استان در دهه 60، 40 درصد افزایش یافت

وی با بیان اینکه  در دهه 60 نرخ جمعیتی بسیار بالایی را داشتیم و جمعیت استان در این سالها حدود 40 درصد افزایش یافت، می‌گوید: این دهه 60  در سالها 90 تا 95 به سن باروری رسیدیم و تعداد جمعیت زیاد بود و ازدواج می‌کردند و بنابراین ما یک رشد جمعیتی بسیار بالایی را داشتیم که اصطلاحا به این نقطه گشتاور جمعیتی می‌گویند و این بدین معناست که رشد جمعیتی در نقطه‌ای افزایش می‌یابد و این رشد 30 سال بعد در جمعیت استان و کشور تاثیر می‌گذارد و آمار زاد و ولدی که در سالهای 90 تا 95 ارائه می‌شود مربوط به همین گشتاور جمعیتی است و در طی این سال‌ها نرخ جانشینی عدد بالایی است و پس از آن شاهد روند نزولی جمعیت هستیم و کرونا نیز در این روند تاثیر می‌گذارد و فوتی‌های کرونا در زمینه آمار مرگ و میر استان رقم قابل توجهی است.

تا سال 1430 فرصت استفاده از پدیده پنجره جمعیتی داریم

این مسئول با اشاره به اینکه از سال 1385 که متولدین دهه 60 به سن کار رسیده‌اند یک پدیده‌ای تحت عنوان پنجره جمعیتی در کشور روبه‌رو هستیم، اظهار می‌کند: علت پنجره جمعیتی همان رشد یک دفعه جمعیت در دهه 60 است و در این زمینه 70 درصد جمعیت ما در سن کار (بین 15 تا 65) هستند و این پنجره جمعیتی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به عنوان یک فرصت طلایی جمعیتی بوده است که از این فرصت در جهت توسعه و در آمد بیشتر بهره بردند. این فرصت از سال 1385 ایجاد شده است و تا سال 1430 ادامه خواهد داشت و پس از آن جمعیت پیر می‌شود و از سن کار خارج می شود و از طرف دیگر نیروی جوان که اکنون با کاهش تولد روبه‌رو است، این نیرو را جایگزین نخواهند کرد. از همین جهت مسئولین باید نهایت تلاش خود را بکنند تا در جهت آموزش و مهارت و اشتغال گام بردارند و از این فرصت استفاده کنند که اگر موضوع محقق نشود، سالهای آینده این جمعیت یک جمعیت سربار خواهد بود و از همین جهت دچار مشکلات عدیده‌ای خواهیم بود.

خانواده ها در زمینه فرزندآوری حساب شده عمل می‌کنند

در ادامه عالیه شکربیگی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس با اشاره به اینکه کاهش باروری به خصوص در سال‌های اخیر دلایل متعدد فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی دارد، می‌گوید: باید اذعان کنیم که امروز خانواده‌ها بسیار کنترل شده عمل می‌کنند به این معنا که خانواده‌ها در مواجهه با مشکلات اقتصادی جامعه حساب شده‌تر از گذشته عمل می‌کنند چرا که فرزندآوری نیازمند تامین امکانات اولیه نوزاد و در مراحل بعدی امکانات تربیتی و آموزشی کودکان است و والدین زمانی که می‌بینند در این وضعیت نا‌مناسب اقتصادی بنا است تا دغدغه‌هایی را برای خود بخرند دیگر تمایلی به فرزندآوری ندارند.

وی با اشاره به اینکه امروزه والدین فرزند آوری را با عقلانیت و حسابگری خاصی دنبال می‌کنند، اظهار می‌کند: رویکردی که امروزه والدین به فرزندآوری دارند رویکردی محاسبه‌گرانه است و والدین فرزند‌آوری را مثل تهدیدی برای خانواده می‌بینند چرا که اقتصاد خانواده بسیار دچار مشکل و مساله است.

والدین خواسته‌های خود را در الویت می‌بینند

به گفته این جامعه شناس بخشی دیگر از این مساله به جهت تغییر نگرشی است که نسبت به فرزندآوری در خانواده‌ها پدید آمده است. مردم دچار تغییر نگرش در این زمینه شده‌اند و یک نوع دید فردیت نگری در افراد پدید آمده است که والدین خواسته‌های خود را در الویت می‌بینند و حاضر نیستند در جهت فرزندآوری از این خواسته‌ها دست بکشند و فرزندآوری به نوعی دست و پای آنها را می‌بندد و اجازه نمی‌دهد که آنها به خواسته‌ها و تصمیمات فردی خود برسند. ما در جامعه خانواده‌هایی داریم که به لحاظ مالی و اقتصادی کمتر دچار مشکل مالی هستند و وضعیت به مراتب خوبی دارند اما تمایلی برای فرزندآوری نشان نمی‌دهند.

طرح‌های دولتی نمی‌تواند مشوقی برای فرزندآوری خانواده‌ها باشد

شکربیگی با بیان اینکه اخیرا در مجلس شورای اسلامی طرحی در مورد تعالی خانواده و افزایش باروری خانواده تصویب شده است، می‌افزاید: به نظر می‌رسد که در این طرح بیشتر دید اقتصادی و مادی مساله فرزندآوری مد نظر قرار گرفته است و ارگان‌ها و بانک‌ها را موظف کرده اند تا در این زمینه وام بدهند و به لحاظ مسائل بهداشتی و اقتصادی یک بحث وسیعی را در این طرح گنجانده است که گاهی وقتها این برنامه ها حتی عملیاتی هم نمی‌شوند و تنها به شکل یک طرح باقی می‌ماند. در هر صورت علیرغم اینکه کاهش باروری در جامعه افزایش یافته است، به نظر می‌رسد طرح‌های این چنینی هم نمی‌توانند پاسخگوی این موضوع باشند تا خانواده‌ها تشویق به آوردن فرزند شوند.

وی با اشاره به اینکه مساله اقتصاد یکی از ده‌های عللی است که موجب کاهش باروری در جامعه می‌شود، می‌گوید: در واقع این موضوع تنها دلیل کاهش رغبت والدین به فرزندآوری نیست و باید در این‌ زمینه سایر علل نیز مورد توجه قرار گیرد. با همه این موارد خانواده‌ها یا اصلا قید فرزندآوری را میزنند یا اگر به دنیا فرزندی به دنیا آورند؛ تک فرزند است که این موضوع خود مشکلاتی را برای جامعه به وجود می‌آورند.

امروزه بیشتر از هر زمان دیگری شاهد عزیز نگه داشتن فرزندان در خانواده هستیم

شکربیگی با بیان اینکه امروزه بیشتر از هر زمان دیگری شاهد عزیز نگه داشتن فرزندان در خانواده هستیم، می‌گوید: در بسیاری از خانواده ها مساله تک فرزند بودن بچه‌ها مشاهده‌ می‌شود و طبیعی است که کودکی که تک فرزند است تحت تاثیر بسیاری از مسائل فرهنگی و اجتماعی و غیره قرار بگیرد و خانواده‌ها به سبب اینکه یک فرزند ندارند، از کودک خود بسیار مراقبت کنند و او را بسیار عزیز کرده بار می‌آورند و طبیعی است که در چنین شرابطی کودک به صورت تنهایی بزرگ شودو با بسیاری از مسائل و مشکلات تربیتی روبه‌رو خواهد شد و توقع این کودکان در طی مراحل رشد از خانواده‌ها افزایش می‌یابد و به توقعات نا به جایی تبدیل خواهد شد و به یک فرد خود محور تبدیل می‌شود که نمی تواند با بسیاری از مشکلات خود مواجه شود.

انتهای پیام

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی