پایگاه خبری صدای زنجان- محقق و پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی استان زنجان می‌گوید که تصورات اشتباهی در زمینه اینکه محله گلشن در داخل بازار و در سرای گلشن قرار داشته باشد، وجود دارد که این تصور اشتباه است و این محله گلشن در بخش شرقی زنجان قرار داشت و مخصوصا از نظر تاریخی در ماجرای قیام باب‌های زنجان این محله یکی از پایگاه‌های درگیری بود!

محله «گلشن» یکی از محله‌های قدیمی استان زنجان است که پس از «حسینیه» و «زینبیه» قدمت بالایی دارد و در مورد این محله به مراتب اطلاعات بیشتری در منایع تاریخی استان زنجان دیده می‌شود.

«حسن حسینعلی»؛ پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی زنجان در این رابطه در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اینکه پس از محلات حسینیه و زینبیه محله‌ای که به لحاظ تاریخی می‌تواند در استان مورد اهمیت باشد و اطلاعات بیشتری در مورد آن در دسترس هست؛ محله گلشن است، اظهار کرد: محله گلشن یکی از محلاتی است که در بخش شرقی زنجان قرار داشت اما امروزه با گسترش شهر در سعدی وسط امروزی و نزدیک به محله رخشویخانه قرار دارد.

تنها بخش کوچکی از کوچه گلشن باقی مانده است

وی ادامه داد: کوچه «گلشن» اسمی است که از این محله در این روزگار باقی مانده است با این وجود، بخش اعظم این محله به دلیل افتتاح محور دلجویی و زینبیه از بین رفته است و بخشی از این کوچه گلشن باقی مانده است.

نبایستی محله گلشن را با سرای گلشن اشتباه بگیریم

به گفته این محقق؛ تصورات اشتباهی در زمینه اینکه این محله در داخل بازار و در سرای گلشن قرار داشته باشد وجود دارد که این تصور اشتباه است و این محله گلشن در بخش شرقی زنجان قرار داشت و مخصوصا از نظر تاریخی در ماجرای قیام باب‌های زنجان این محله یکی از پایگاه‌های درگیری بود.

وی در این رابطه اظهار کرد: از این منظر؛ نبایستی محله گلشن را با سرای گلشن اشتباه بگیریم. سرای گلشن مکانی است که خارج از حوزه محله گلشن است و بیشتر در بخش بالایی محله حسینیه و نرسیده به سبزه میدان قرار دارد.

وی با اشاره به تشابهات این رویکرد تصریح کرد: شبیه چنین ماجرایی را ما در میدان و حمام مرسل می‌توانیم مشاهده کنیم که بانی هر دو یکی بود؛ منتهی از نظر موقعیت جغرافیایی جدا از هم بودند. از همین رو نبایستی بین سرای گلشن که داخل بازار پایین بخش شمالی حسینیه قرار دارد و محله گلشن اشتباهی صورت گیرد.

حسینعلی مدعی است که اکنون افرادی با نام خانوادگی «گلشنی» در زنجان اسکان دارند که بخشی از این افراد منتسب به این محله هستند چرا که محل سکونت آن‌ها محله گلشن بوده است.

وی با بیان اینکه معنای کلمه «گلشن» بر همگان واضح است، اظهار کرد: ریشه این کلمه یک ریشه فارسی است که به معنای گلزار است و در کتاب دارالسعاده نیز به واسطه درگیری که در ماجرای باب‌ها وجود داشت، اسم این محله آورده و ماندگار شده است. غیر آن؛ نیز در ماجرای بابیت که 9 ماه درگیری بین بابیون و مسلمانان (منظور از مسلمانان و بابیون در این جا اهالی و سکنه استان هستند که باب و یا مسلمان بودند و در میان آن‌ها یک درگیری به وجود آمده بود) وجود داشت؛ این محله کانون درگیری بود که همین عامل موجب ماندگاری این نام شده است.

به گفته این محقق هیچ نام دیگری از این محله در کتب تاریخی استان به استثنای دارالسعاده استان زنجان (آمارنامه زنجان) نیامده است. هر چند ذکر نام این محله در کتاب دارالسعاده مشخص می‌کند که این محله از محلات بسیار قدیمی استان زنجان است و قدمتی معادل دوران قاجار دارد. همچنین در کتاب دارالعرفان خمسه استان نامی از این محله ذکر نشده است و فقط از آن به عنوان «شرق بلده» یا «یوخاری محله» ذکر شده است که باید دید که محله گلشن هم جزو این محلات محسوب می‌شده است یا خیر؟ شرق بلده اسم محله اصلی است.

محله گلشن نزدیک به دروازه رشت کنونی قرار داشت

این محقق مدعی است که محله گلشن نزدیک به دروازه رشت کنونی قرار داشت که قسمت بالای آن چند تکیه به چشم می‌خورد که یکی از این تکیه‌ها؛ تکیه «سادات کلهرود» بود که اکنون دیگر وجود ندارد و یکی دیگر از تکایا تکیه آقا صفر (مشتی صفر) بود که اکنون هم وجود دارد و این حوزه؛ محدوده محله گلشن است هر چند تخریب و ویرانی که از سال 76 رفته‌رفته شروع شد و شهرداری مناطق مسکونی را خرید و اقدام به احداث خیابان به صورت شرقی و غربی که اکنون از آن با عنوان محور دلجویی-زینبیه شناخته می‌شود؛ بخش اعظم محله تغییر یافته است.

وی ادامه داد: در نقشه هوایی موجود از سال 1335 و نقشه‌ای که از زنجان در سال 56 به چاپ رسیده است ما می‌توانیم مختصات دقیق این محله را در این نقشه ببینیم و خطوط و وسعت آن محله را مقایسه کنیم!

بیشتر روایت‌های این محله روی ساکنین اصلی این مکان است

حسینعلی اظهار کرد: بیشتر روایت‌های این محله روی ساکنین اصلی این مکان است. کوچه‌ای در شمال این محلبه قرار داشت به اسم کوچه شمال کلهرود که «سادات کلهرود» از مهاجرین روستای کلهرود (روستایی در شمال شرقی استان زنجان) بود که اسم این تکیه سادات کلهرود در متون دوره ناصر الدین شاه وجود دارد. همچنین کوچه دیگری نیز در اطراف این کوچه؛ با عنوان کوچه کریم خان وجود دارد که از محلات اطراف محله گلشن هستند.

وی با بیان اینکه این موضوع که گلشن نام یک شخص باشد و یا واژه‌ای است که مثل سبزه‌میدان به محلی که به سبب وجود فضای سبز به آن نسبت داده شده است جای سوال دارد؟؛ خاطرنشان کرد: احتمالات قوی‌ای به سبب وجود سرای گلشن که در بازار هم وجود دارد، در زمینه این موضوع وجود دارد که این دو محل منسوب به یک نفر باشند!

این محقق با اشاره به اینکه با توجه به شاخص محله متاسفانه به دلیل اینکه مهاجرت کردن به سایر نقاط ایران از جمله تهران و یا سایر کشورها بسیاری از افرادی که در این محلات زندگی می‌کردند از دسترس خارج شدند، افزود: همین موضوع موجب محدودیت در منابع شفاهی ما شده است.

پیوندهای محله‌ای در استان چندان مطرح نیست

وی با بیان اینکه مشکلی که در این زمینه در استان زنجان شاهد هستیم این است که پیوندهای محله‌ای مثل سایر استانهای کشور مثل تبریز مطرح نیست، خاطرنشان کرد: در استان زنجان محله‌ای مثل «شورجه» منتسب به کارگردان معروف «کمال شورجه» بود که در حال حاضر پسر عموهای این کارگردان در استان زنجان ساکن هستند. همچنین افراد منتسب به کوچه گلشن که اذعان شد با نام خانوادگی گلشنی شناخته می‌شوند.

حسینعلی با بیان اینکه از دهه پنجاه اکثر خانواده‌های ساکنین بخش سنتی شهر یا به سعدی شمالی یا به اعتمادیه و بعدها به شهرک کارمندان مهاجرت کردند، اظهار کرد: از همین رو با مراجعه به برخی از این چهره‌ها که مدت‌های مدیدی در این محلات ساکن بوده‌اند؛ می‌توان به بخشی از تاریخ شفاهی این محلات دست یافت؛ منتهی بایستی در انتخاب این معمرین دقت کرد تا آنچه که از تاریخ این محله به دست می‌آید به واقعیت نزدیک باشد!

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی