پایگاه خبری صدای زنجان- حاشیه‌نشینی جلوه عینی نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی است که در پس ضعف دستگاه‌های نظارتی، قارچ گونه در حال رشد است و معضلات فراوانی را برای مردم و مسئولان در پی داشته است.

در دهه‌های اخیر به علت افزایش جمعیت، مهاجرت مردم از روستا به شهر، افزایش قیمت مسکن و اجاره‌بها و مهم‌تر از همه ضعف دستگاه‌های نظارتی شاهد افزایش جمعیت در حاشیه‌ شهرها هستیم.در گذشته حاشیه نشینی تنها در شهرهای کلان کشور وجود داشت ولی رفته رفته این مساله به شهرهای کوچک نیز سرایت کرده  و انها را نیز درگیر کرده است.

اگر چه از سال ۹۵ تاکنون آمار رسمی از تعداد جمعیت حاشیه‌نشین کشور وجود ندارد، اما برخی تخمین می‌زنند این جمعیت درحال‌حاضر شاید تا ۱۹میلیون نفر هم رسیده باشد.

زنجان جزو استان‌هایی است که گفته می‌شود میزان حاشیه‌نشینی در آن پایین‌تر از میانگین کشوری است و رتبه سیزدهم کشور در این زمینه را دارد و بنابر آمار منتشر شده، حدود ۶۶هزار نفر از جمعیت استان زنجان حاشیه‌نشین هستند.

پدیده حاشیه‌نشینی در ۴ شهر زنجان، ابهر، خدابنده و خرمدره وجود دارد. در این میان حاشیه‌نشان شهر زنجان در ۷ منطقه این شهر شامل اسلام‌آباد، نجف‌آباد، سایان، خان‌دره، فاطمیه، گوجیک‌آباد و شهرک شهدا ساکن شده‌اند. در ابهر نیز دو منطقه و در قیدار یک منطقه حاشیه‌نشین به‌حساب می‌آیند.

درحال‌ حاضر حاشیه‌نشینان زنجان خواستار ارائه خدمات بیشتر شهری مانند بهداشت، آسفالت مناسب برای معابر، گسترش فضای سبز و تقویت امکانات تفریحی برای کودکان هستند؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد با وجود پیچ و خم‌های قانونی، تحقق آن به‌راحتی امکان‌پذیر نخواهد بود.

 در این زمینه عیسی پیری، برنامه‌ریز شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان با اشاره به اینکه حاشیه‌نشینی مفهومی مربوط به دهه ۱۹۸۰ یا ۱۹۹۰ میلادی است، اظهار می‌کند: حاشیه‌نشینی در اغلب جوامع و کشورهای جهان وجود داشته و دارد. بعد از جنگ دوم جهانی و دهه‌های رشد ملی ( ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰)، دولت‌های غربی با رشد اقتصادی پایدار و ‌پروژه‌هایی مانند توانمندسازی و فراهم کردن زمینه‌های بازتوزیع درآمد از طریق سیستم‌های شهری، حاشیه‌نشینی را به نوعی از بین برده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: در شهرهای اروپای شمالی و غربی و ... حاشیه‌نشینی در آن معنای انبوه دهه ۱۹۶۰ دیگر وجود ندارد؛ بلکه برخی بی‌خانمان‌های اغلب مهاجری هستند که شهرداری‌های این کشورها حتی خانه و مسکن مناسب برای ایشان تدارک می‌بینند.

ساختارهای معیوب بانکی و تولید در این کشورها به سرعت اصلاح شده و از همین رهگذر کیک توسعه شامل افراد زیادی شده است که دیگر فقیر نیستند. در واقع موج اول حاشیه‌نشینی در شهرهای برزیل، ترکیه، مالزی و اندونزی و‌ چین کاملا کنترل شده و جای خود را به طبقه متوسط شهری داده است.

حاشیه‌نشین وجود ندارد اما با موجی از فقر روبه‌رو هستیم

پیری ادامه می‌دهد: در حال حاضر در شهر زنجان حاشیه‌نشین وجود ندارد! در واقع آن‌چه که مشاهده می‌کنیم موج شدت فقر و نداری است. پدیده فقر شدید هم در متن شهر و هم در اطراف شهر وجود دارد. من علت‌العلل حاشیه‌نشینی در شهر زنجان را دوسطحی یا دووجهی می‌بینم هر چند عوامل مختلفی را در زمینه افزایش حاشیه‌نشینی در شهر زنجان می‌توان نام برد اما علت‌العلل دووجهی حاشیه‌نشینی در این شهر ناشی از تمرکزگرایی بخشی و فضایی - جغرافیایی و سندروم «تهران - زدگی» یا فقدان مدیران شهری - سیاسی شجاع و جسور و متفکر است.

به اعتقاد این استاد دانشگاه، تمرکزگرایی در سطح ملی از پایتخت شروع و در مناطق و استان‌ها به مرکز استان ختم می‌شود. تمرکزگرایی مشاغل و امکانات در شهر زنجان، باعث رشد مهاجرت‌های روستا - شهری در دهه‌های گذشته شده است که زیرساخت اقتصادی اجتماعی موجود کفاف این حجم از جمعیت را ندارد بنابراین خارج از محدوده خدماتی و قانونی شهر، حاشیه نشینی بوجود آمده است.

وی می‌افزاید: البته در شهر زنجان نوع دیگری از فقر شهری و‌ حاشیه‌نشینی هم وجود دارد که درون متن شهر شکل گرفته و رشد یافته است. مناطق متراکم مختلفی که همه می‌شناسیم. این وضعیتی است که به وجه یا سطح اول همان علت اصلی که گفتم مربوط است.

حاشیه‌نشینان زنجان رها شده‌اند

پیری معتقد است که سطح دوم حاشیه‌نشینی در شهر زنجان که آن‌را از شهرهای دیگر جدا می‌کند مدیریت به غایت ضعیف، سطحی، سیاستمداران بی‌سیاست و بدون جرات تفکر و نوآوری هست که من تداوم حاشیه‌نشینی در شهر زنجان از اواسط دهه ۱۳۸۰ به بعد را معلول این علت می‌دانم.

وی خاطرنشان می‌کند: در هیچ طرح و پلان توسعه شهری یا استانی در زنجان، حاشیه‌نشینی جایی ندارد. حاشیه‌نشینان زنجان رها شده‌اند. هیچ کس به فکرشان نیست و از آنجایی که نوعی «سندروم تهران‌زدگی» در مدیران این شهر وجود دارد و اتفاقا ایشان هم در کوتاه مدت و در بلند مدت همه رشته‌های توسعه نخبه‌گرایانه و بازارگرایانه شهر و استان زنجان را پنبه خواهند کرد.

در جهت کاهش حاشیه نشینی بایستی از خود حاشیه‌نشینان استمداد گرفت

پیری با اشاره به اینکه در جهت کاهش این پدیده بایستی از خود حاشیه‌نشینان استمداد کرد، می‌گوید: سرمایه اجتماعی و نمادین درون متن اجتماع حاشیه‌نشینی در شهر زنجان بسیار قدرتمند است. راهکارهای محلی جهانی بسیاری وجود دارد که با توجه به پویایی بازار انعطاف‌پذیر کار شهری، فرماسیون شبکه‌های اجتماعی ایشان، بازنمایی قدرت فقر ایشان خواهد بود. چنانچه ادوارد رویز Edward Royce هم در کتاب فقر و قدرت، موضوع شبکه‌های اجتماعی فقرا را به مثابه شبکه تولید ثروت معرفی می‌کند.

این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: فقرای شهری و حاشیه‌نشینان امکان توسعه را خواهند گرفت. کیک توسعه اول باید شامل ایشان باشد در غیر اینصورت پلان توسعه در سطح همین دیوارهای فروریخته بافت مرکزی شهر باقی خواهد ماند

هشت محله در سطح شهر زنجان به عنوان حاشیه‌نشین محسوب می‌شود

مسعود بیات‌منش، مدیرکل راه و شهرسازی استان زنجان در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها در تاریخ 8 شهریور 1400 با اشاره به اینکه بیشتر سکونتگاه‌های غیررسمی استان در چهار شهر با یک هزار و 100 هکتار پراکنده است که مساحت مذکور 12 درصد مساحت کل شهر‌ها را شامل می‌شود، اظهار می‌کند: این مناطق یکی از معضلات تولید آسیب‌های اجتماعی را سبب می‌شود. همچنین هشت محله در سطح شهر زنجان به عنوان حاشیه‌نشین محسوب می‌شود و باید فکر اساسی برای بهبود شرایط این مناطق داشت. ضمن اینکه تلاش بر این است تا در یکی از مهمترین مناطق حاشیه نشین شهر زنجان کاربری‌های عمومی ایجاد شود.

مدیرکل اداره راه‌ و شهرسازی استان زنجان با بیان اینکه 90 درصد سکونتگاه‌های غیررسمی استان زنجان در دو منطقه نجف‌آباد و اسلام آباد قرار داد، می‌گوید: وضعیت در این دو منطقه به لحاظ مشکلات و آسیب‌های اجتماعی بغرنج‌تر است که باید این مسائل برطرف شود.

وی با بیان اینکه مساحت نجف آباد 80 هکتار است و بیش از 25 هزار نفر جمعیت در آن ساکن هستند، تصریح می‌کند: برای بهبود بخشیدن به شرایط این منطقه تفاهم‌نامه‌ای با بنیاد مسکن منعقد شده که برنامه‌های مطالعاتی برای این منطقه انجام شده و در آینده مدل‌های مختلف بهسازی و نوسازی در آن اجرا خواهد شدکه امیدواریم با کمک سایر نهاد‌ها همچون بنیاد مسکن مسائل پیرامون سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه نشینی را به حداقل برسانیم.

بیات‌منش عنوان می‌کند: یکی از مهم‌ترین مسائلی که وجود دارد سکونتگاه‌های غیر‌رسمی با هسته‌های روستایی همچون روستای دو‌اسب در شهر زنجان است با اینکه این روستا‌ خارج از شهر قرار دارد اما در طرح جامع جز شهر گنجانده شده‌اند و طرح به تصویب نیز رسیده است؛ همین امر سبب رشد روز افز‌ون جمعیت در این منطقه شده است.

وی تاکید می‌کند: باید شهرداری نظارت دقیق بر این مکان‌ها داشته باشد اما متاسفانه هیچ نظارتی انجام نگرفته و نرخ رشد در این مناطق به بالای 10 درصد رسیده در حالی که این نرخ رشد در نوع خود در سطح کشور بی‌همتا است.

از سال پیش بحث جابه‌جایی این سکونتگاه‌ها مطرح شد

در این زمینه اما حسین حمزه‌لوپاک، سخنگوی شورای شهر زنجان با اشاره به اینکه در شهر زنجان از سال پیش بحث جا به جایی این سکونتگاه‌ها مطرح شد و دو سه مورد از این شهرک‌های اقماری جامعه هدف قرار گرفتند، می‌گوید: کوی فلسطین اکنون در الویت این امر قرار دارد و تلاش ما بر این است که بتوانیم بخشی از مشکلات این مناطق را برطرف کنیم.

 وی ادامه می‌دهد: شهرداری و شورا در زمینه محرومیت‌زدایی و هم از بابت حذف موانع و مشکلاتی که اهالی این منطقه دارند، تمام موارد مطروحه را دنبال میکنند و در پی این هستند که آن را به انجام برسانند.

وی با بیان اینکه بخشی از مسئولیت ساماندهی و رسیدگی به مشکلات این سکونتگاه‌ها متوجه ستاد بازآفرینی و اداره کل راه و شهرسازی است، خاطرنشان می‌کند: تلاش شهرداری و شورا نیز در این جهت است که در کنار این ارگان همکاری لازم را برای حل مشکلات این مناطق داشته باشد و مسلما رسیدگی به وضعیت این مناطق جزو برنامه‌های شورا و شهرداری است. ضمن اینکه از سال گذشته این موضوع را پیگیر بودیم و مجموعه استانداری و راه و شهرسازی هم در این زمینه ورود جدی داشتند و امیدواریم که مشکلات این مناطق به حداقل برسد.

سخنگوی شورای شهر زنجان در خصوص اقدامات فرهنگی در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌افزاید: در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی در این منطقه هم برنامه‌هایی در دستور کار شورا و شهرداری قرار گرفت و برگزار شد و حمایت‌های گروه‌های جهادی را در این زمینه شاهد بودیم.

حمزه‌‌لو پاک خاطرنشان کرد: هرچند من با اصل این موضوع که آسیب‌های اجتماعی در این مناطق بیشتر است یک مقدار مشکل دارم چرا که گاها بحث آسیب‌اجتماعی را تنها متمرکز به این مناطق میکنند و این موضوع تامیزانی درست نیست چرا که آسیب‌های اجتماعی در همه مناطق شهر هست و ربطی به بالا و پایین بودن منطقه شهری ندارد و این طور نیست که فقط حاشیه شهرها را درگیر کند و هم شهرداری و هم ارگان‌های دیگر هم باید برای این برنامه داشته باشند که به شکل یکپارچه و منظم و بدون موازی کاری آن را پیش ببرند.

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی