پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ سمیه محرمی: 19 شهریورماه هر سال به عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی نام‌گذاری شده است، برنامه‌های روز جهانی پیشگیری از خودکشی که همه ساله در ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور) در سراسر جهان برگزار می‌شود، برای رویکرد افزایش آگاهی عمومی نسبت به خودکشی و پیشگیری از آن در نظر گرفته شده‌ است. سازمان ملل متحد یک سیاست‌نامه پیشگیری از خودکشی را در دهه ۱۹۹۰ منتشر کرده است که بسیاری از کشورها از آن برای پیشگیری از خودکشی پیروی می‌کنند.

در سال‌های اخیر سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد سالانه 703هزار نفر در جهان، جان خود را به‌دلیل خودکشی از دست می‌دهند و بسیاری دیگر هم به طور جدی به فکر خودکشی هستند.

طبق گزارشات رتبه ایران در میان کشورها متفاوت است و از ۵۸ تا ۱۲۸ گزارش شده، اما آخرین رتبه ایران در فهرست سازمان جهانی بهداشت  (WHO) 128است. پس از شیوع پاندمی کرونا آمارهای خودکشی در کشورهای جهان به‌روزرسانی نشده است.

این در حالی است که حداقل در یک سال گذشته آماری از خودکشی در استان زنجان منتشر نشده است . پیش از این نیز بابک غیاثی مدیر کل پزشکی قانونی استان زنجان در نشست خبری خود از ارائه آمار در این حوزه خودداری کرده و این آمارها را محرمانه خوانده است. اما طبق خبر منتشر شده در روزنامه جمهوری اسلامی فرماندار یکی از شهرستان‌های زنجان در جلسه کارگروه امور اجتماعی، فرهنگی، سلامت، بانوان و خانواده اعلام کرده بود: آمار خودکشی به خاطر بیکاری و وضعیت اقتصادی در زنجان افزایش یافته است.

این فرماندار در جلسه ای اعلام کرده بود در سال 99 از 140 مورد اقدام به خودکشی 8 مورد، در سال 1400 از 154 مورد اقدام 10 مورد و در سال گذشته از 161 مورد اقدام به خودکشی 18 مورد منجر به فوت شده است و بیشترین فوت شدگان را مردان تشکیل می‌دهند.

وی گفته بود: مهم‌ترین عامل اقدام به خودکشی در این شهرستان وضعیت اقتصادی و بیکاری است و این آمار خوبی نیست، این موضوع وظیفه ما را سنگین‌تر می‌کند.

** امیدآفرینی در عمل، حمایت اجتماعی و دانش‌افزایی راه‌های پیشگیری از خودکشی است

سوسن فکری مسئول سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان در این زمینه به صدای زنجان می‌گوید: 10 سپتامبر مصادف با 19 شهریور روز جهانی پیشگیری از خودکشی نام‌گذاری شده است که شعار این روز در سال‌جاری «با عمل، امید بسازیم» خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه خودکشی یک پدیده پیچیده زیستی- روانی- اجتماعی است و عوامل تنش‌آفرین در زندگی مثل مشکلات مالی، مشکلات اجتماعی، ناامیدی اجتماعی، ناپایداری شغلی می‌توانند باعث ایجاد خلق افسرده و افکار خودکشی شوند، اظهار می‌کند: در سبب‌شناسی خودکشی، اختلالات روانپزشکی مثل افسردگی اساسی در صدر علل قرار دارند و در رده‌های بعدی اختلالات مرتبط با سوءمصرف مواد، اختلالات شخصیت و یا دوره‌های افسردگی شدید در اختلال دوقطبی قرار دارند.

فکری با بیان اینکه خودکشی در همه جای دنیا رخ می‌دهد ولی 77 درصد از خودکشی‌ها در دنیا، در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتفاق می‌افتد، تصریح می‌کند: ارتباطی که بین خودکشی و اختلالات روان وجود دارد (مثل افسردگی و اختلالات مصرف الکل) و اقدامات قبلی خودکشی به ویژه در کشورهای ثروتمند، کاملا اثبات شده‌اند و بسیاری از خودکشی‌ها به صورت تکانشی در لحظاتی بحرانی رخ می‌دهند.

مسئول سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان با اشاره به اینکه دیگر عوامل خطر شامل تجربه فقدان، تنهایی، تبعیض، پایان یک رابطه عاطفی، مشکلات اقتصادی، دردها و بیماری‌های مزمن، خشونت، سوءاستفاده، تعارض یا دیگر فوریت‌های انسانی است، تصریح می‌کند: خودکشی و اقدام به خودکشی، بر خانواده‌ها، دوستان، همکاران و اجتماع نیز تاثیر می‌گذارد.

وی با اشاره به اینکه خودکشی چهارمین علت اصلی مرگ بین افراد 15 تا 29 ساله است، عنوان می‌کند: استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها، حلق آویز کردن و اسلحه گرم، رایج‌ترین روش‌های خودکشی در دنیا هستند.

فکری با اشاره به اینکه کسانی که مبتلا به اختلالات روانپزشکی (مخصوصا افسردگی و اختلال مصرف الکل) هستند یا قبلا اقدام به خودکشی داشته‌اند بیشتر از سایرین در معرض خودکشی قرار دارند، ادامه می‌دهد: کسانی که در معرض استرس‌های مزمن و یا بحران‌های ناگهانی زندگی (مثل مشکلات مالی، ورشکستگی، بیماری‌های مزمن، تمام کردن روابط عاطفی) قرار می‌گیرند و یا مورد سوءاستفاده، خشونت، تعارضات زیاد، فقدان، سوانح و بلایا قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض خطر خودکشی قرار دارند.

مسئول سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان اظهار می‌کند: روش‌های مهم پیشگیری و کنترل خودکشی شامل محدود کردن دسترسی به وسایل کشنده (سموم، اسلحه، داروهای خاص)، تقویت مهارت‌های اجتماعی- هیجانی در نوجوانان، شناسایی زودهنگام، ارزیابی، مدیریت و پیگیری کسانی که مبتلا به رفتارهای خودکشی و خود آسیب‌رسان هستند، می‌شود.

وی با اشاره به اینکه انگ‌زنی به ویژه در مورد اختلالات روانی و خودکشی، باعث می‌شود که بسیاری از مردم زندگی خود را مخفی نگه دارند یا کسانی که اقدام به خودکشی کرده‌اند به دنبال کمک نروند و بنابراین کمک‌هایی که نیاز دارند را دریافت نکنند، اضافه می‌کند: پیشگیری از خودکشی به دلیل عدم آگاهی از خودکشی به عنوان یک مشکل عمده اجتماعی و تابویی که در بسیاری از جوامع وجود دارد، آزادانه و شفاف به بحث گذاشته نشده است.

وی با اشاره به اینکه تنها کشورهای کمی خودکشی را در اولویت‌های سلامتی خود قرار داده‌اند و تنها 38 کشور گزارش کرده‌اند که یک استراتژی ملی برای پیشگیری از خودکشی دارند، ادامه می‌دهد: افزایش آگاهی جامعه و شکستن تابوها برای کشورها مهم است تا بتوانند در پیشگیری از خودکشی به نتیجه مطلوب برسند.

فکری با اشاره به اینکه سازمان بهداشت جهانی، چهار راهبرد موثر را برای پیشگیری از خودکشی توصیه می‌کند، می افزاید: این روش‌ها عبارت از شناسایی و درمان به موقع اختلالات روانپزشکی، کاهش دسترسی به روش‌های شایع و مهلک اقدام به خودکشی، ثبت مسئولانه موارد اقدام به خودکشی و فوت ناشی از آن  و گزارش مسئولانه در رسانه‌ها است.

مسئول سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان با بیان اینکه هدف کلان برنامه کشوری پیشگیری از خودکشی، کاهش میزان اقدام به خودکشی و فوت ناشی از آن در جمعیت عمومی است و می‌گوید: این اقدام از طریق فعالیت‌هایی هماهنگ از طریق معاونت بهداشتی در سراسر استان با محوریت پیشگیری از طریق آموزش و توانمندسازی نیروها و افزایش ظرفیت پاسخ‌دهی نظام سلامت و تلاش فعالانه در راستای تقویت همکاری‌های بین بخشی صورت می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه راه‌های پیشگیری از خودکشی و مراقبت از خود و عزیزانمان در خصوص خودکشی شامل امیدآفرینی در عمل، حمایت اجتماعی و دانش‌افزایی است، ادامه می دهد: کارهایی که افراد می‌توانند انجام دهند شامل این است که زمان مناسبی را پیدا کرده و در یک مکان آرام با فردی که نگرانش هستند صحبت کرده و اجازه دهند این افراد بدانند که اشخاصی آماده هستند تا به آن‌ها گوش دهند، آن‌ها را تشویق کنند که از یک متخصص سلامت کمک بگیرد، اگر فکر می‌کنند که فرد در معرض خطر آنی قراردارد، آن‌ها را تنها نگذارند، با اورژانس، خطوط بحران، کارشناس سلامت یا عضوی از خانواده تماس بگیرند و اگر فردی که نگرانش هستند با آنها زندگی می‌کند، مطمئن شوند که به وسایل آسیب‌زننده دسترسی ندارد و مرتب آن‌ها را چک کنند تا مطمئن شوند حالشان خوب است.

فکری همچنین به رسانه‌ها توصیه می‌کند: در متن خبر، تاکید کنند که افراد اگر احساس می‌کنند که افسرده هستند و افکار خودکشی دارند می‌توانند با خطوط بحران 123 و 1480 و 4030 و 115 تماس گرفته و درخواست کمک کنند، همچنین به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه و این موضوع را با یک پزشک، روانشناس یا روانپزشک در میان بگذارند و خدمات درمانی دریافت کنند.

**اقدام به خودکشی می‌تواند نشانه‌هایی از ضعف مهارتی فرد باشد

احسان فکور روانشناس و استاد دانشگاه زنجان نیز در این زمینه به صدای زنجان می‌گوید: یکی از عوامل و علل خودکشی جنبه ژنتیکی می‌تواند باشد.

 این روانشناس و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه افرادی که در والدین یا اجداد و یا اقوام نزدیک خود سابقه خودکشی داشته باشند، بیشتر در معرض این اقدام قرار دارند، خاطر نشان می‌کند: این موضوع فقط مربوط به خودکشی نبوده و شامل افسردگی و مشکلات خلقی و روانی نیز می‌شوند و این افراد بیشتر مستعد خودکشی هستند تا افرادی که سابقه خودکشی در خانواده را ندارند.

فکور با اشاره به اینکه از دیگر عوامل بروز خودکشی عامل محیطی و سبک زندگی فرد است، عنوان می‌کند: وقتی فرد مهارت‌هایی که باید داشته باشد، ندارد بیشتر در خطر قرار می‌گیرد.

 این روانشناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه مهارت‌هایی که فرد در کودکی و در محیط خانواده، مدرسه و ... فرا می‌گیرد در برخورد با مشکلات موثر است، عنوان می‌کند: فرد باید بیاموزد در مقابل مشکلات چه برخوردی داشته باشد و کنترل هیجانات و حل مسئله را فرا گیرد.

وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین مهارت برای هر فردی مهارت حل مسئله است، اضافه می‌کند: افرادی که در انجام این مهارت ضعیف هستند و نمی‌توانند حل مسئله داشته باشند و هیجانات خود را کنترل کرده و مدیریت بحران داشته باشند، افراد مستعد چنین کاری هستند.

فکور با اشاره به اینکه افرادی که از مشکلات روانشناختی، تکانه‌ای و شناختی رنج می‌برند و افرادی که مبتلایند و یا علائم افسردگی و خودکشی دارند در معرض این اقدام قرار دارند، عنوان می‌کند: همچنین افرادی که زندگی پرخطر و های‌ریسک داشته و شخصیت‌هایی که با ریسک بالا زندگی می‌کنند و وارد روابط و کارهای با ریسک بالا و هیجانات بالا می‌شوند، در معرض خودکشی بیشتری قرار دارند.

این روانشناس و استاد دانشگاه می‌گوید: والدین، مربیان و متولیان وقتی متوجه می‌شوند کودک یا نوجوانی و یا فردی مهارت‌های لازم کنترل خشم و حل مسئله و مدیریت استرس را ندارد باید به وی آموزش دهند.

وی با اشاره به اینکه خودکشی خشم علیه خود است و فردی که دارای این شرایط است اقدام علیه خود می‌کند، خاطر نشان می‌کند: معمولا افراد ضعیف این کار را می‌کنند که این ضعف در آنها قابل شهود است.

**افراد باید بیاموزند در مواجهه با بحران چه کنند

فکور با اشاره به اینکه فردی که در مقابل مشکلات کوچک زندگی خود به هم ریخته و مشکلات خیلی کوچک خود را نمی‌تواند حل کند طبیعتا مشکلات بزرگ وی را به بن‌بست می‌رساند، اضافه می‌کند: اقدام به خودکشی می‌تواند نشانه‌هایی از ضعف مهارتی فرد باشد و فردی که ضعف مهارتی دارد طبیعتا گرفتار تکانه‌هایی مانند تکانه خودکشی می‌شود.

این روانشناس و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه افرادی که کنترل تکانه ضعیفی دارند و زود پرخاشگر می‌شوند و زود از کوره در می‌روند کنترل هیجان ندارند و وقتی عدم کنترل نسبت به خود نداشته باشند دچار خودکشی می‌شوند، عنوان می‌کند: آموزش مهارت‌ها حتی برای خود اولیا نیز باید انجام شود.

وی با اشاره به اینکه افراد باید بیاموزند چگونه با بحران کنار بیایند و یاد بگیرند تا به جای خشمگین شدن یک برنامه جبران داشته باشد، اضافه می‌کند: باید مهارت بین فردی را آموزش دهیم.

فکور با اشاره به اینکه متاسفانه فضای مجازی موجب شده مهارت‌های بین فردی در جامعه تضعیف شود، ادامه می‌دهد: این مهارت‌ها جای خود را به پرخاش بین فردی داده است.

این روانشناس و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه افراد به حدی در فضای مجازی حضور دارند که از هم غافل شده اند، اضافه می‌کند: مردم به دلیل حضور بیش از حد ارتباط بین همدیگر را از دست دادند.

وی با اشاره به اینکه برخلاف تصور مشکلات اقتصادی و اجتماعی نه تنها موجب افزایش آمار خودکشی نمی‌شود بلکه در برخی موارد این آمار را کاهش می‌دهد، اظهار می‌کند: برای نمونه در دوران پاندمی کرونا خودکشی در جهان و ایران کاهش داشته است.

فکور با اشاره به اینکه وقتی یک موضوع همگانی شود مردم اشتراکات بیشتری پیدا کرده و احساس همدردی می‌کنند، می‌گوید: این موضوعات عاملی برای کاهش آمار خودکشی می شود.

این روانشناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه مشکلات اقتصادی به دلیل رنجی که در انسان ها به وجود می‌آورد می‌تواند در افزایش خودکشی موثر باشد، گفت: عدم برآورده شدن نیازهای افراد موجب ابتلا به افسردگی و عاملی برای بروز خودکشی در افراد می شود.