مهدی سهرابی- «در خصوص اعتراض آقای حمید قاسملو به وکالت از شرکت مجتمع راشاکاسپین، به قرار صادره از شعبه هفتم بازپرسی دادسرای زنجان به شماره 9709972434100693 که طی آن در خصوص شکایت شاکی علیه مدیرمسئول روزنامه صدای زنجان، دایر بر اظهار اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی، با درج گزارش خلاف واقع در روزنامه مورخ 4/5/97 مبنی بر حفر چاه‌های غیرمجاز و بهره‌برداری غیرمتعارف و ایجاد آلودگی محیط‌زیست و تهدید علیه بهداشت عمومی، قرار منع تعقیب صادر گردیده است. نظر به این‌که رسیدگی با موازین قانونی و محتویات پرونده منطبق بوده و معترض دلیلی که سبب نقض قرار را فراهم نماید ارائه ننموده است، دادگاه به استناد ماده 273 قانون آیین دادرسی کیفری ضمن رد اعتراض، قرار صادره را تأیید و اعلام می‌نماید این رأی قطعی است.»

این رأی صادره از دادگاه کیفری زنجان، سرانجام شکایت شرکت کاغذسازی راشاکاسپین زنجان به خاطر انتشار گزارشی در روزنامه صدای زنجان بود که از برداشت روزانه 4 هزار مترمکعب آب از منابع زیرزمینی دشت ممنوعه زنجان و تولید پسآبی که بنا بر گفته مسئولان محیط‌زیست استان، استاندارد نبود، خبر داد.

چهارم مردادماه سال جاری گزارشی در صدای زنجان منتشر شد که بنا بر مستندات ذکر شده در آن نشان می‌داد مجتمع راشاکاسپین زنجان که شهریورماه سال 1395 با هدف تولید 220 هزار تن انواع کاغذ بسته‌بندی در شهرک صنعتی شماره یک زنجان کار خود را آغاز کرد و مسئولان وقت از آن به‌عنوان «لقمه‌ای که از دهان شیر بیرون کشیده‌اند»، یاد می‌کردند، روزانه 4 هزار مترمکعب آب را از دل دشت ممنوعه زنجان (که برابر قانون اجازه حفر چاه جدید در آن وجود ندارد) بیرون می‌کشد و حدود 90 درصد از این آب را به صورت پسآب غیراستاندارد رها می‌کند، موضوعی که زنجان را با 2 چالش مهم برداشت بالا از منابع تجدیدناپذیر آب زیرزمینی و رها کردن حجم بالای فاضلاب غیراستاندارد مواجه کرده است.

در این گزارش سیدرضا موسوی مشکینی، مدیرکل سابق حفاظت محیط‌زیست استان ضمن تأیید این نکته که پساب تولیدی راشاکاسپین از پساب کل شهرک صنعتی شماره یک زنجان بیش‌تر است و تصفیه‌خانه شهرک جواب‌گوی آن نیست، آلودگی پساب این کارخانه را هم تأیید می‌کند و این سؤال را مطرح کرد که دستگاه متولی باید پاسخ دهد که 4 هزار مترمکعب آب مورد نیاز روزانه این مجموعه چگونه تأمین می‌شود؟ و اگر روند فعلی ادامه یابد شاهد ایجاد فروچاله در شهرک صنعتی شماره یک خواهیم بود که از آن به‌عنوان مرگ زمین هم یاد می‌شود.

به گفته موسوی کشاورزان مناطق پایین‌دست راشاکاسپین اشتیاق فراوانی برای استفاده از پساب آلوده آن دارند و از طرفی حتی در صورت تصفیه کامل پساب، راشاکاسپین میزان کمی از پساب را می‌تواند استفاده کند چون ماهیت کار این شرکت به‌گونه‌ای است که باید از آب زلال استفاده کند.

در این گزارش هم‌چنین رئیس هیئت مدیره شهرک صنعتی شماره یک زنجان به حقایق دیگری هم اشاره کرد؛ از جمله این‌که راشاکاسپین علاوه بر چاه‌هایی که حفر کرده در مواقعی به انتقال غیرمجاز آب از لوله اصلی شهرک هم مبادرت کرده و این‌که این کارخانه یک مجموعه بزرگ محسوب می‌شود و نباید در شهرکی که مخصوص صنایع کوچک و متوسط است مستقر می‌شد.

آن‌طور که سیدحسن نظیری گفته بود، راشاکاسپین در استان‌های البرز، قزوین و مرکزی به علت نیاز به حجم بالای آب اجازه فعالیت پیدا نکرده بود و مسئولان قبلی شهرک صنعتی شماره یک زنجان مجوز غیرقانونی برداشت آب به این مجموعه داده‌اند.

در گزارش صدای زنجان هیچ‌کدام از مسئولان شرکت آب منطقه‌ای زنجان که متولی ارائه مجوز چاه و تأمین آب این شرکت است پاسخی به تماس‌های خبرنگار صدای زنجان ندادند و سؤال‌هایی بسیاری از جمله دلیل صدور مجوز حفر چاه بر روی دشت ممنوعه زنجان، دلیل پیش‌بینی نکردن برداشت بالای آب این شرکت با وجود مشخص بودن ماهیت فعالیت آن، توازن بین هزینه‌ای که این مجموعه بر استان تحمیل می‌کند با سودی که از فعالیت آن عاید استان می‌شود و دلیل عدم تغییر منبع تأمین‌کننده آب آن با وجود محرز شدن مصرف بالای آب این کارخانه بی‌پاسخ ماندند.

آفتاب دلیل آفتاب

با وجود شکایت شرکت راشاکاسپین دایر بر اظهار اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی، با درج گزارش خلاف واقع از روزنامه صدای زنجان، وجود برخی مکاتبات دستگاه‌های ذی‌ربط استان نشان می‌داد که موارد ذکر شده در گزارش صدای زنجان گویای واقعیت‌هایی از فعالیت این مجموعه بزرگ در زنجان بود.

در یکی از این مکاتبه‌ها معاونت بهداشت و مرکز بهداشت استان به صراحت اعلام می‌کند که پساب خروجی کارخانه که مستقیم به رودخانه زنجانرود هدایت می‌شود مطابق استانداردهای زیست‌محیطی نیست.

در این نامه (تصویر شماره 1) آمده است: «در خصوص عملکرد نامطلوب سیستم تصفیه فاضلاب شرکت کاغذسازی راشاکاسپین واقع در شهرک صنعتی شماره یک زنجان، به استحضار می‌رساند برابر گزارش کارشناسان گروه بهداشت محیط این معاونت در بازدیدی که مورخ 4/10/96 از محل تصفیه‌خانه واحد مزبور به‌عمل آمده، مشاهده گردید فاضلاب مستقیماً از طریق کانال‌هایی به مسیر رودخانه زنجانرود هدایت می‌شود. هم‌چنین بر اساس گزارش آزمایشگاه رفرانس آب فاضلاب، نتایج آنالیز پساب نمونه‌های تهیه شده از خروجی فاضلاب با استانداردهای زیست‌محیطی مطابقت ندارد.»

در نامه دیگری که آذرماه سال گذشته با موضع اخطاریه از سوی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان به شرکت راشاکاسپین ارسال شده، با اشاره به نتایج آنالیز فاضلاب خروجی شرکت از مدیران راشاکاسپین خواسته شده که بلافاصله نسبت به استاندارد کردن خروجی کارخانه اقدام کنند.

در متن این نامه (تصویر شماره 2) نیز آمده است: «پیرو اخطاریه‌ها و بازدید کارشناس این اداره‌کل و نمونه‌برداری به عمل آمده از 2 خروجی پساب شرکت سیستم تصفیه فاضلاب صنعتی و بای‌پس9 نتایج آنالیز حاصله حاکی از بالای استاندارد بودن عناصر اندازه‌گیری شده و عملکرد نامناسب سیستم تصفیه فاضلاب می‌باشد. لذا از آن‌جایی که اقدام آن واحد از حیث دفع غیراصولی و غیربهداشتی فاضلاب تولیدی از مصادیق بارز آلوده نمودن محیط‌زیست محسوب می‌شود ضرورت دارد به قید فوریت با عمال مدیریت بهینه و کارآمد نسبت به استاندارد رسانیدن خروجی سیستم اقدام لازم معمول و نتیجه را کتباً به این اداره‌کل اعلام نمایند.»

مکاتبه اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان با این شرکت تنها به این نامه ختم نمی‌شود و این دستگاه در نامه دیگری (تصویر شماره 3) با عنوان اخطاریه نهایی بار دیگر مسئله دفع غیراصولی و غیربهداشتی فاضلاب راشاکاسپین را تأیید کرده و خواستار اقدام شرکت برای جلوگیری از ادامه عملکرد آن درباره فاضلاب تولیدی می‌شود.

این اخطارها و مکاتبه‌ها در حالی است که معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان در نشستی که چندی پیش با حضور سمن‌های فعال در حوزه محیط‌زیست در روزنامه صدای زنجان برگزار شد، اذعان کرده که فاضلاب راشاکاسپین هنوز استاندارد نیست و معنی دیگر این اظهار نظر می‌تواند این باشد که راشاکاسپین واکنشی به اخطاریه‌های اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان نشان نداده است.

اسدی در این نشست با تأکید بر این‌که طبق بررسی‌های انجام شده خروجی فاضلاب این کارخانه روزانه 4 هزار مترمکعب است از همین رو این خروجی از دید محیط‌زیست باید استاندارد باشد ولی درباره مصرف آب آن نمی‌توانیم ورود کنیم، یادآور شد: امسال بخشنامه‌ای از سوی سازمان ابلاغ شده مبنی بر این‌که استقرار صنایع آب‌بر در استان‌هایی که با کمبود آب مواجه‌اند ممنوع است از همین رو آب منطقه‌ای بر اختصاص آب به صنایع آب‌بر باید حساسیت و دقت بیشتری داشته باشد.

اسدی با اشاره به طرح توسعه راشاکاسپین نیز بیان کرد: طرح توسعه‌ این کارخانه به شرطی اعلام شده که حجم آب مصرفی نسبت به واحد قبلی بسیار پایین‌تر بوده و از محل اختصاص آبی که پیش از این داشت باید استفاده کند و موضوع بازچرخانی را نیز در برنامه کاری خود قرار دهند.

وی با تأکید بر این‌که این واحد صنعتی یک سیستم بزرگ برای تسویه فاضلاب خود دارد، ادامه داد: اوایل اعداد آنالیز فاضلاب نزدیک به استاندارد بود. سال گذشته به دلیل اخطارهای ارائه شده قرار شد میزان رنگ کاهش داده شود به همین سبب دستکاری‌هایی در پروسه صورت گرفت که نه تنها میزان رنگ کاهش پیدا نکرد بلکه آلایندگی سایر پارامترها نیز افزایش پیدا کرد که از جمله آن cod بود که اخطارهایی صادر و حتی در برهه‌ای از زمان مشمول مالیات شدند.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان با بیان این‌که این واحد برای تصفیه فاضلاب خروجی خود لجن‌های فعال را از خارج وارد کرد و الان وضعیت نسبت به قبل بهبود پیدا کرده است، افزود: در آخرین نمونه‌برداری میزان cod به استاندارد نزدیک بود ولی رنگ همچنان بالاتر از استاندارد بود به همین منظور پیگیری‌های لازم ادامه دارد و در همین زمینه اخطارهایی را صادر کردیم و باید گفت خروجی فاضلاب راشاکاسپین استاندارد نیست.

وی در ادامه به مجوز صادر شده از سوی کمیسیون ماده 11 و موافقت آن با گسترش فعالیت کارخانه راشاکاسپین اشاره داشته و تصریح کرد که این کمیسیون مرجع قانونی داشته و طبق قانون هوای پاک با طرح توسعه راشاکاسپین موافقت شده است و از آن‌جایی که محیط زیست در این کمیسیون فقط یک رأی داشته و مخالفت‌های خود را نیز اعلام کرده ولی در نهایت رأی اکثریت بر ادامه فعالیت این واحد صنعتی بوده است.

جایش این‌جا نبود

هفت ماه پیش هیچ‌کدام از مسئولان شرکت آب منطقه‌ای استان در جریان تهیه گزارش از وضعیت شرکت راشاکاسپین حاضر به گفت‌وگو با صدای زنجان نشدند اما چند روز بعد از انتشار گزارش در مردادماه سال جاری، معاونت حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای زنجان در گفت‌وگویی با خبرنگار صدای زنجان ضمن تأیید اثرات استفاده بالای راشاکاسپین از آب‌های زیرزمینی، تأکید کرد اعتقاد دارد نباید اجازه استقرار راشاکاسپین در شهرک صنعتی برای استفاده از آب‌های زیرزمینی داده می‌شد.

محمدحسین مهانفر در این گفت‌وگو که به دلیل اعلام شکایت راشاکاسپین از روزنامه صدای زنجان و توقف پیگیری‌های روزنامه منتشر نشد، اظهار کرد: در سال 93 شرکت راشاکاسپین به‌عنوان یک صنعت اشتغال‌زا وارد استان شد و جمع مدیران استان هم این ذهنیت را داشتند که آب این صنعت باید تأمین شود.

مهانفر ادامه داد: تأمین آب راشاکاسپین از محل آب اختصاصی به سد مشمپاست و قراردادی که برای تأمین آب از منابع زیرزمینی وجود دارد موقت و قانونی‌ست و منعی برای برداشت از این منابع ندارند. در این که گفته می‌‌شود این کارخانه بر روی دشت مموعه زنجان استقرار یافته باید توجه کرد همه نقاط دشت یکسان نیستند و همه آبی که در نقاط مختلف دشت برداشت می‌شود یکسان نیست.

وی تأکید کرد: اتفاق رخ داده این است که راشاکاسپین در کنار سایر صنایع در شهرک صنعتی احداث شده در حالی که شاید بهتر بود در خارج از شهر احداث می‌شد. آثاری که فعالیت راشاکاسپین در منطقه برجای می‌گذارد قابل کتمان نیست اما من اعتقاد دارم این مجموعه باید از سیستم‌های به‌روز تصفیه بهره ببرد تا حتی اگر فاضلاب تصفیه نشده در خود مجموعه قابل استفاده نباشد، در صنایع دیگر شهرک استفاده شود.

این مسئول با اشاره به این موضوع که بحث تأمین آب راشاکاسپین از سد مشمپا مربوط به آب اختصاصی به این سد بوده و ربطی به ساخته شدن یا نشدن آن ندارد، افزود: مدیران ارشد استان نسبت به صنعت و اشتغال نگاه ویژه‌ای دارند و دستگاه‌های خدمت‌رسان باید با این دیدگاه همراهی کنند.

کاری به تعداد کارگران و کارمندان این مجموعه یا بومی و غیربومی بودن آن‌ها ندارم اما به نظرم اشتغالی که آب با ورود به چرخه تولید این مجمعه ایجاد کرده بیش از اشتغالی است که ممکن بود با استفاده در بخش کشاورزی ایجاد کند.

معاونت حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای زنجان در ادامه اظهار کرد: منطقی‌تر این بود که ما پساب تولیدی این کارخانه را برجسته می‌کردیم نه آبی که مصرف می‌کند. بنا بر گفته‌های مدیران مجموعه، راشاکاسپین امکان استفاده از فاضلاب تصفیه شده خود را به خاطر ماهیت کاری که انجام می‌دهد ندارد و با توجه به مسائل بهداشتی و زیست‌محیطی باید فکری به حال پساب آن کرد. در کل اگر قرار باشد این صنعت در زنجان به کار خود ادامه دهد باید آب آن با توجه به کیفیت مورد نیاز تأمین شود.

مهانفر در پاسخ به این سؤال که آیا قبل از استقرار بررسی‌های لازم در مورد میزان مصرف آب کارخانه و میزان تولید پساب آن انجام شده بود، گفت: باید از مسئولان وقت آب منطقه‌ای زنجان پرسیده شود که آیا امکان استقرار این صنعت در جای دیگری از استان نبود؟ گیرم که این صنعت به نقطه دیگری منتقل شود، کجا می‌تواند برود و کجا آب بیش‌تری دارد؟ آب دارای وضعیت مشخصی است و باید سعی کرد مصرف بهینه‌تری داشته باشیم.

ما باید طوری مدیریت کنیم که از تکنولوژی‌های روز بهره ببریم وگرنه نه می‌توان مقابل صنعت ایستاد و نه می‌توان کشاورزی را متوقف کرد.

وی تصریح کرد: پاسخ به این که آیا ارزش آب برداشت شده توسط راشاکاسپین با ارزش مواهبی که عاید استان می‌کند برابری می کند یا نه نیاز به بررسی بیش‌تر دستگاه‌های ذی‌ربط دارد. قبول دارم این کارخانه از منابع آبی زیرزمینی استفاده می‌کند که امکان تجدیدپذیری پایینی دارند اما می‌توانیم سیاست‌های حفظ این منابع را در کشت هندوانه و گوجه‌فرنگی دنبال کنیم. مشکل کمبود آب جای دیگری است و ربطی به برداشت‌ این صنعت و آن صنعت ندارد. مشکل آن‌جاست که باید برداشت‌های غیرمجاز را کنترل می‌کردیم.

مهانفر تأکید کرد: موضع آب منطقه‌ای را باید از مدیرعامل آن پرسید اما به‌عنوان معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت اعتقاد دارم احداث کارخانه در مکان فعلی و استفاده از منابع آب زیرزمینی درست نبود. البته بهتر است نگاه سیاه به موضوع نداشته باشیم و به این هم فکر کنیم کسانی که مجوز داده‌اند به فکر اشتغال و توسعه استان بوده‌اند.

این مسئول یادآور شد: ما به جای این‌که اول بغض کنیم و بعد بغض‌‌مان بترکد اول ترکیده‌ایم و حالا یادمان افتاده که باید بغض می‌کردیم. بغض، همان مطالعات دقیق و همه‌جانبه‌نگری بود.

#راشاکاسپین، صدای زنجان، دادگاه، محمدحسین مهانفر، آب‌منطقه‌ای زنجان