زهره میرعیسی‌خانی- ملیله کاری همواره به‌عنوان
یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح است. ملیله به مفهوم ظریف‌کاری نقره
است که با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره و به‌کار‌گیری طرح‌های اسلیمی و
منظم ساخته می‌شود سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص
است و به نظر می‌رسد تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این
شهر معمول بوده، ولی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به
تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.
اين هنر وام‌دار هنرمنداني است كه با ابزار بسيار
ابتدائي به خلق آثاري ارزشمند مبادرت ورزيده و گاه بينايي خود را در اين راه از دست
داده‌اند از جمله هنرمندان ملیله کار زنجان مرحوم كربلايي حسينعلي، مرحوم مشهدي رحمان،
مرحوم موسی کاظمیان مقدم، مرحوم حاج صمد همامي و هنرمنداني چون رحيم برجخاني، حاج ابوالفضل
ثبوتي و حاج قربانعلي پرداختي و.... هستند.
امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه ملیله کاری فعال
موجود است که استادان ملیله کار این کارگاه‌ها همگی از شاگردان استاد «منصور کاظمیان
مقدم» هستند. این استاد گرانقدر از سال 1355 به منظور حفظ و بقاي اين هنر با همكاري
سازمان صنايع دستي زنجان به آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام کرده و دو
تن از شاگردان ایشان به نام‌هاي استاد «عبدالحمید محرر» در سال86 و محسن یزدانشناس
در سال87 موفق به اخذ مُهر اصالت در این رشته
از یونسکو شدند. از همین رو و با توجه به اینکه استان زنجان به عنوان شهر ملی ملیله
نامگذاری شده است و به دنبال این است که به عنوان شهر جهانی ملیله نیز نامگذاری شود
صدای زنجان بر آن شد تا با بررسی برخی از مشکلات در این حوزه، شرایطی را برای بهبود
وضعیت این هنر بومی فراهم کند.
در این خصوص عبدالحمید محرر، استادکار ملیله و
صنعتگر مطرح استان با اشاره به اینکه صنعتگران این حوزه همواره دارای مشکلات عدیده‌ای
بوده‌اند که این مشکلات گاهی به صورت مشکلات کلی و گاهی به صورت جزئی خود را بروز داده
است، گفت: مشکلات جزئی را صنعتگران خود به تنهایی قادر به برطرف کردن آن هستند ولی
مشکلات کلی که در این حوزه گریبان صنعتگران را گرفته است و شاید کمتر بتوان در جهت
حل آن گام برداشت مشکلات مربوط به نقدینگی بازار و محل کاراین هنرمندان است.
وی با اشاره به ادامه دار شدن موضوع بازارچه صنایع
دستی در زنجان قریب به 15 سال، خاطرنشان کرد: این موضوع به ضرر صنعتگران استان تمام
شده است و از طرفی بحث خوداشتغالی را دچار اختلال کرده و نتوانسته شرایط را برای بهبود
آن فراهم کند و از طرف دیگر با توجه به استقرار بازارچه صنایع دستی در سمت عوارضی شهر
و اینکه باید دید که قیمت تمام شده این بازارچه مقرون به صرفه خواهد بود یا خیر؛ مشغله
فکری را برای هنرمندان این عرصه فراهم کرده است که ایاب و ذهاب به این مکان و ابعاد
مغازه‌های اختصاص یافته برای هر صنعتگر و قیمت آن در این بازارچه چه میزان خواهد بود.
این استادکار ملیله با اشاره به اینکه محل کار
و نقدینگی به زعم بنده از الویت‌هایی است که باید به آن توجه داشت، اظهار کرد: نوسانات
قیمت بازار صنعتگر را اذیت می‌کند و بالاو پایین شدن قیمت نقره از عواملی است که باعث
مشکلاتی برای صنعتگران می‌شود. در کنار آن هزینه‌های مواد اولیه و هزینه‌های جنبی به موجب اینکه اکنون در حال افزایش هستند باعث می‌شود
که قیمت اشیای تولید شده با هزینه‌های مربوط توازن نداشته باشند و زیان موجود در این
زمینه همواره متوجه صنعتگر است.
محرر با اشاره به برخی از تفاوت‌های ملیله زنجان
و اصفهان خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه زنجان شهر ملی ملیله شده است و امیدواریم
که به عنوان شهر جهانی ملیله نیز شناخته شود؛ در ساخت ملیله زنجان همواره چند نکته
مورد توجه استاد کاران ملیله بوده است که یکی از این نکات که همواره مورد توجه قرار
گرفته است و موجب خاص شدن ملیله زنجان شده است برجسته چینی است که کار ملیله زنجان
به طور معمول برجسته چیده می‌شود. در کنار این نکته، در صد خلوص ملیله زنجان همواره
بالاتر است و طرح‌ها به صورت قرینه و مرتب چینش پیدا می‌کنند. از طرفی دیگر تنوع بالای
کارهای ملیله زنجان موجب خاص‌تر شدن این صنعت در زنجان شده است.
وی افزود: با تولید یک اثر هنری اگر مسئولین امر
بتوانند آثار تولید شده را به ثبت مالکیت‌های معنوی برسانند تا افرادی که کارشان تولید
می‌شود، کپی نشود به طور قطع طرح‌های استادکاران زنجانی با آسوده خاطر بیشتری در ویترین
مغازه‌ها قرار می‌گیرد و دیگر استادکاران به صورت مخفیانه به جهت اینکه کارش کپی نشود،
اثر خود را به مشتری نمی‌فروشند.
این استادکار ملیله با اشاره به اینکه کیفیت ملیله
زنجان با آموزش‌های نادرست و صوری و الکی پایین آمده است، گفت: در عصر حاضر متاسفانه
هنرجویان این رشته با چهار ماه آموزش خود را استاد قلمداد می‌کنند و همین موضوع باعث
شده است که سطح کیفیت کارهای ارائه شده؛ پایین بیاید ضمن اینکه به نظر می‌رسد اگر صنایع‌دستی
استان بتواند درجه صنعتگری به هنرمندان این حوزه بدهد می‌تواند بسیاری از این مشکلات
را در این زمینه برطرف کند. با وجود این درجه
صنعتگری، خریداران تفاوت کار را شاهد خواهند بود و باعث نزول کیفیت‌های آثار ملیله
موجود نخواهد شد و همین موضوع باعث می‌شود تا خریدار با آگاهی از اینکه چه نوع کالایی
را با چه کیفیتی تهیه می‌کند، نسبت به خرید آن اثر اقدام کند.
وی در خصوص وضعیت صادرات ملیله اظهار کرد: موضوع
صادر کردن ملیله پیچیده است و در حال حاضر به صورت غیر علنی و در قالب صادرات چمدانی
و یا هدیه و از طریق پست صادر می‌شود ولی اگر
بخواهیم این را به شکل ثابتی مدیریت کنیم و برای آثار تولید شده پارامترهای خاص و ثابتی
مثل کیفیت آثار تولیدی، بسته بندی مشخص و ابعاد مشخصی در نظر بگیریم؛ مستلزم همکاری‌های
چند استادکار ملیله است که با هم تعامل کنند و از کار یک تعریف مشخص در بیاورند و روالی
را در پیش بگیریم تا موجب رضایت خریداران سایر نقاط جهان باشد و ببینیم که آیا آن چیزی
که آنها در نظر دارند می‌توانیم تامین کنیم یا خیر.
محرر در پاسخ به سوال اینکه «آیا ملیله استان به
اسم ملیله اصفهان به فروش می‌رسد یا خیر؟» با اشاره به اینکه دلال بازی آفت هر کاری
است، گفت: متاسفانه گاها دیده می‌شود که ملیله زنجان را به اسم ملیله اصفهان به فروش
می‌رسانند که برطرف کردن این موضوع نیز با دادن شناسنامه کاری و یا فاکتور، مسائل دیگری
را برای صنعتگران در پی دارد. ضمن اینکه به طور کلی و با شرایط فعلی نباید صحبت از
ملیله زنجان و اصفهان کنیم چرا که در حال حاضر رقابت‌ها دیگر شهری و منطقه‌ای نیست
و رقابت‌ها به صورت بین‌المللی در آمده است و اگر می‌خواهیم صنعتی را در سطح جهان جا
بیندازیم باید آن را به اسم ایران جای بیندازیم.
این استاد کار ملیله با ارائه پیشنهاد برگزاری
یک جشنواره بین المللی ملیله گفت: با برگزاری این جشنواره هنرمندان ملیله‌کار جهان
می‌توانند در کنار هم به رقابت بپردازند تا
بتوان با قطعیت نسبت به کیفیت ملیله در استان زنجان صحبت کرد. ضمن اینکه در حال حاضر
رقبایی از کشور‌های چین، هند، ترکیه، روسیه و تایلند وارد بازار کار شده‌اند و با شتاب
و تبلیغات و ابزارآلات خاص و عجیب در حال فعالیت هستند که همین موضوع باید مورد توجه
ما قرار گیرد تا خدایی ناکرده بازار ملیله نیز از دست صنعتگران ایرانی خارج نشود.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه برخی از کارهای
تایلندی وارد بازار ملیله ایران شده است، گفت: بیشتر کارهای تایلندی مربوط به کارهای
زیورآلات است و هنوز نتوانسته‌اند وارد کارهای بزرگ بشوند و نقطه تمایز کارهای آنها
با ما این است که آنها با ورق ملیله کار می‌کنند و ما با ورق ملیله نمی‌توانیم کار
کنیم و بیشتر با اتصالات کار می‌کنیم .
محرر با اشاره به اینکه باید در این زمینه حواسمان
جمع‌تر باشد، افزود: به نظر می‌رسد این موضوع نیازمند توجه بیشتر مسئولین است چرا که
با برگزاری سمینارها و گردهمایی‌های سالانه در قالب این موضوع می‌توان مشکلات این حوزه
را شناسایی کرد و در جهت برطرف کردن این مشکلات گام برداشت.