تولید چاقو، ملیله و مس به عنوان صنایع‌دستی اصیل و کهن در زنجان باعث شده این استان در تولید صنایع‌دستی فلزی رتبه نخست کشوری را کسب کند، ظرفیت‌هایی که هنوز در مسیر صادرات قرار نگرفته است.

در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد هنرمندان چاقوساز استان در دست نیست اما بنا به اظهارات داود بیگدلی، مدیرعامل شرکت تعاونی چاقوسازان زنجان، بیش از ۲ هزار تولیدکننده چاقو در شهر و نقاط روستایی زنجان وجود دارد که بیش‌تر آن‌ها در منازل و گاراژها مشغول کار هستند و از این مسیر علاوه بر تأمین مخارج خانواده خود، نقش مهمی در حفظ هنر اصیل زنجان ایفا می‌کنند.

برای بهبود وضعیت چاقوی زنجان، طرح خوشه چاقو توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان در سال 1397 کلید خورد. هم‌اکنون سومین سال اجرای این طرح توسط عامل خوشه چاقو است (بخش خصوصی) است اما گویا این طرح نتوانسته انتظارات صنعت‌گران و دوست‌داران چاقو را برآورده کند.

اگر حال صنعت چاقو خوب بود که «خوشه چاقو» تشکیل نمی‌شد

محمدعلی معجونی، عامل خوشه چاقوی زنجان می‌گوید: اگر حال صنعت چاقو خوب بود که، خوشه چاقو تشکیل نمی‌شد! موضوع این است که طبق مطالعات، بیش از 5 نفر در شهر بازار ایران راه ندارند! تقریبا 9 یا 10 درصد تولیدات چاقو در استان‌های دیگر انجام می‌شود، اما 2 تولیدکننده ساکن تهران که چاقوهای تولیدی‌شان در زنجان به فروش می‌رود، تقریبا 7 درصد بازار را تامین می‌کنند و مابقی وارداتی است! چرا که صنعتگران هیچ حمایتی از چاقو نکردند! حمایت از صنعت چاقو، جز توسط خودِ صنعتگران محقق نمی‌شود. البته این آمارم مربوط به چاقوهایی است که صنعتی تولید می‌شوند، شاید وضعیت در تولید چاقوهای سنتی بنا بر آمار میراث فرهنگی خوب هم باشد.

عامل خوشه چاقوی زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه عامل خوشه وظیفه ترویجی دارد و مسئولیت متحول کردن صنعت را ندارد، اضافه می‌کند: خوشه نه اتحادیه است نه شرکت تعاونی! عامل خوشه، بخش خصوصی است و در تلاش است با همراهی فعالان عرصه چاقو، برنامه‌های ترویجی را اجرایی کند تا نتیجه به نفع فعالان صنعت تمام شود. برخی از فعالان پیشنهاد برگزاری دوره می‌دهند، بعد از این دوره استقبال نمی‌کنند.

«خوشه چاقو» در رفع مشکلات پیش روی صنعتگران تاثیر چندانی نداشته است

اما محمدرضا جرجیسی، نائب رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی کشور با اشاره به اینکه شرکت شهرک‌های صنعتی استان زنجان جهت بررسی علمی و شناسایی ریشه‌ای مشکلات محصولات مادر، خوشه تشکیل داده است، عنوان می‌کند: تشکیل خوشه فرش، روی، چاقو، زیتون و غیره از جمله این موارد هستند.

جرجیسی در خصوص خوشه چاقو که سومین سال اجرای آن می‌باشد به صدای زنجان می‌گوید: به نظرم خوشه چاقو به میزان جزئی توانسته مثمرثمر باشد، ذی‌نفعان این طرح معدود هستند والا مشکلات صنعت چاقو همچنن پابرجاست و باید مجریان این طرح صراحتا اعلام کنند در گروه‌های اعزامی خود به کشورهای خارجی نظیر ترکیه چه کرده‌اند؟

ایجاد سایت چاقو در زنجان. برای بهبودی وضع چاقو باید صنعتگران هم وارد گود شوند

محمدعلی معجونی، عامل خوشه چاقوی زنجان نیز با بیان اینکه با هزینه شخصی صنعتگران در کشورهای هدف مقصد حضور یافته‌اند؛ عنوان می‌کند: در حال حاضر در سومین سال اجرای خوشه چاقو هستیم، «آموزش و ترویج»، «ایجاد زیرساخت»، «بازاریابی و فراهم اوردن زمینه برای ورود تجهیزات و ماشین آلات به روز»، «حضور در نمایشگاه‌های خارجی و آشنایی با اصول بازاریابی» از جمله اهداف و برنامه‌ریزی‌های ما بود که در این سال‌ها سعی کرده‌ایم برای بهبودی وضعیت چاقو انجام دهیم.

معجونی اضافه می‌کند: نزدیک 33 کارگاه صنعتی با متراژ 360 متر در شهرک صنعتی زنجان آماده شده است و در حال حاضر نیز مشغول تولید هستند که گام خوبی برای باز کردن جای پا در بازار است، شهرک صنعتی نوآوران 2 هکتار زمین برای چاقوسازان اختصاص داده شده است و قرار هست نزدیک به 60 نفر در آن محل مستقر شوند.

معجونی در خصوص خروجی‌های اعزام فعالان عرصه تولید و ساخت چاقو به کشورهایی نظیر هند عنوان می‌کند: من هیچ بودجه‌ای ندارم، جز اینکه شرکت شهرک‌های صنعتی در اجرای برنامه‌ها با عامل خوشه همکاری کرده است. در بررسی‌ها مشخص شد که «تامین مواد اولیه» و «محدودیت در بازار» دو گلوگاه مهم و اصلی حوزه چاقو است. در این راستا حرکت فعالان و صنف چاقو به سمت «صنعتی‌سازی» و «صنعتی شدن» است. برای تحقق این امر باید به موضوع «برندینگ» نگاه ویژه‌ای داشت که ضروری است مجریان بخش خصوصی و دولتی در این حوزه همکاری‌های لازم را داشته باشند. ذی‌نفعان حوزه چاقو اتحادیه‌ای دارند که موظف به حمایت از آن‌هاست و ذیل وظایفش بیمه کردن چاقوسازان را بر عهده دارد، ما با چاقوساز کاری نداریم با صنعت چاقو کار داریم و موظفیم مراحل لازم برای پیشرفت صنعت چاقو را بررسی و شناسایی کرده و راه‌حل لازم را ارائه دهیم. اجرای برنامه در شورای راهبری متشکل از ذی‌نفعان کلیدی که طبق دستورالعمل مثلا نماینده اتحادیه است، می‌باشد، نزدیک 16 ارگان دولتی نیز به همراه نماینده ذی‌نفعان در این شورا حضور دارند و نسبت به ارائه راهکار برای پیشرفت امور اقدام می‌کنند.

معجونی با اشاره به برگزاری دوره‌های تخصصی و آموزشی برای ذی‌نفعان حوزه چاقو و اعلام فراخوان در این زمینه، عنوان می‌کند: برای رفع مشکلات حوزه «تامین مواد اولیه» با فولاد آلیاژی وارد مذاکره شدیم، مسئولان این صنعت اعلام کردند که مشکلی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعتگران ندارند، خب صنعتگران باید این مواد را خریداری کنند نه عامل خوشه چاقو. اما صنعتگران اعلام می‌کنند که توان خرید را ندارند! ما راه را نشان می‌دهیم، وگرنه این صنعتگر است که خروجی را باید نشان بدهد. اگر قصد داشتیم که صنعتگران و فعالان حوزه چاقو را به ترکیه اعزام کنیم، فقط با هدف مشاهده پیشرفت‌های ترکیه در عرصه چاقوسازی بود، چرا که این کشور در دنیا رتبه 29 صادرات چاقو را دارد در حالی که ایران دارای رتبه 178 جهان است!

 مشکلات نقدینگی چاقوسازان در تهیه مواد اولیه چاقو

عامل خوشه چاقوی زنجان با اشاره به مشکلات نقدینگی چاقوسازان در تهیه مواد اولیه چاقو می‌گوید: بسیاری از فروشندگان داخلی با چک‌های مدت دار (یک تا 3 ماهه) محصول را از تولیدکننده اصلی (چاقوساز) خریداری می‌کند در نتیجه پول و نقدینگی برای چاقوساز وجود ندارد تا تولیدش را ادامه دهد. اگر تولید پائین است یکی از دلایلش ورود حجم کم مواد اولیه است. بخشی نیز به عدم تکنولوژی برمی‌گردد که قطعا برای خرید تجهیزات باید نقدینگی وجود داشته باشد. سال قبل به بنیاد علوی پیشنهاد دادیم که تسهیلاتی را برای صنعتگران چاقو اختصاص دهند، این مورد جزو برنامه‌مان هم نبود. در این راستا نزدیک 30 میلیارد تومان وام برای صنعتگران از محل تبصره 716 جذب کردیم. 70 الی 80 درصد اعتبارات این بنیاد به حوزه چاقو اختصاص یافت. کاری به اینکه چه تعداد از صنعتگران موفق به اخذ ان شدند نداریم، چرا که شبکه بانکی طبق دستورالعمل خود نسبت به اخذ تضامین از وام گیرنده اقدام می‌کرد.

معجونی یادآور می‌شود: اخیرا برای مشارکت در خرید تجهیزات با بنیاد تعاون نیز وارد مذاکره شدیم. بنیاد تعاون نیز اعلام کرده که برای کارگاه‌های صنعتی و نه سنتی حاضر است همکاری کند، کارگاه‌هایی که حداقل دارای ماشین‌آلات باشد و خیالش از بازگشت پول، بعد از سرمایه‌گذاری راحت باشد. در این راستا، خوشه چاقوی زنجان نیز بدون اینکه وظیفه‌ای داشته باشد در راستای عمل به وظایف ترویجی خود وارد عمل شده است.

معجونی با اشاره به رایزنی‌های صورت گرفته برای برگزاری دوره‌های آموزشی عنوان می‌کند: در سال نخست اجرای خوشه چاقو، اقدامات ترویجی و آموزشی صورت گرفت، اقدامات مثبتی در حوزه آموزش فنی و حرفه‌ای که زمینه تربیت نیروهای دانشجویی و دانشگاهی را فراهم کرده و نتیجه آن طی سال‌های آتی مشخص می‌شود. نزدیک به 30 سال بود که دوره آموزشی برگزار نمی‌شد، در این حوزه دوره‌های متعددی با حضور اساتید برجسته و هنرمند برگزار کردیم. در نظر داریم 3 مرکز را طی روزهای پیش رو افتتاح کنیم که یکی از آن‌ها مرکز عملیات حرارتی در حوزه چاقو متشکل از تجهیزات پیشرفته است. دستگاه وکیوم‌دار بسته‌بندی به ذی نفعان تحویل خواهد شد که اتحادیه یا تعاونی مربوطه این دستگاه‌ها را تحویل خواهد گرفت.

نیازهای اقتصادی؛ اجازه خرید چاقو به خانواده‎ها را نمی‌دهد

محمدرضا جرجیسی، رئیس اسبق اتحادیه و اصناف چاقوسازان زنجان این را هم می‌گوید که مسئله صنعت چاقو فقط به اشکالات و ایرادات در خوشه چاقو نیست. در واقع وضعیت کشور به گونه‌ای است که حال صنعت خوب نیست. «افزایش نرخ دلار» از یک سو، «اولویت‌بندی کالاهای مصرفی از سوی مردم به علت مسائل اقتصادی» از سوی دیگر به گونه‌ای که در ابتدا تهیه اقلام دارویی، تامین مواد غذایی، تهیه پوشاک به ترتیب در اولویت خانواده‌هاست و اگر پولی هم باشد مردم نسبت به «خرید صنایع دستی» اقدام می‌کنند. واقعیت این است که بازار شب عید را پیش رو داریم که حال بازار نیز خوب نیست. من در این وضعیت پیشنهادی برای بهبود صنعت چاقو ندارم!

تحریم خارجی

برخی از صنعتگران، تحریم را از عوامل مخرب در وضعیت نابسامان چاقو و دسترسی به مواد اولیه نامرغوب می‌دانند که «محمدعلی معجونی، عامل خوشه چاقوی زنجان» هم این موضوع را قبول دارد اما می‌گوید: قبول داریم تحریم در این صنعت تاثیرگذار است اما به نظرم بهره‌گیری از تجهیزات و تکنولوژی روز دنیا را نباید دست کم بگیریم و کشورهای مدنظر فروشنده را پیدا کنیم. ترکیه بازار خوبی است و طی رایزنی که شد، در حوزه ماشین الات و تامین مواد اولیه همکاری کنند، تولیدکنندگان زنجان نیز باید پول لازم را را بدهند و تجهیزات را بخرند.

در برخی مواقع، قانون‌گذاری آقایان، معکوس جواب می‌دهد!

اما محمدرضا جرجیسی، رئیس اسبق اتحادیه و اصناف چاقوسازان زنجان عنوان می‌کند: زمانی که عضو هیئت رئیسه بودم نیز چنین مشکلاتی وجود داشت اما با پیگیری در سطح دولت، وزارتخانه صمت و مجلس شورای اسلامی، موانع رفع می‌شد.

جرجیسی که معتقد است برخی مشکلات داخلی وضعیت صنعت چاقو را نامطلوب کرده است، عنوان می‌کند: در برخی مواقع، قانون‌گذاری آقایان، معکوس جواب می‌دهد!

نائب رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی کشور اضافه می‌کند: من به صورت مویرگی با فعالان این عرصه ارتباط دارم و در جریانم که صنعت چاقو حالش خوب نیست. هنرمندان این عرصه در بیمه عادی نیز دچار مشکل‌اند. این افراد در وضعیت گرانی کشور، حتی بیمه تکمیلی ندارند! تا به امروز نیز هیچ یک از مسئولان برای رفع این موانع اقدام موثری نکرده‌اند!