موضوع نابودی احتمالی نزدیک به 8 هزار هکتار از باغات زیتون در پی خشکسالی‌های اخیر و نبود برنامه‌ریزی کافی در مدیریت منابع آبی استان زنجان از مطالبات رئیس شورای ملی زیتون از دولت چهاردهم است.

آب‌های زیرزمینی استان زنجان از نظر تأمین منابع آبی اهمیت زیادی دارند و بیشتر دشت‌ها و همچنین روستا‌های استان از آب‌های زیرزمینی به صورت حفر چاه‌ها و کاریز‌ها جهت مصارف شرب و کشاورزی استفاده می‌کنند.

طبق آمار موجود، از ۲۰ شهر استان زنجان، هشت شهر مشکل آبی دارند که برای حل این تنش‌ها برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت از سوی مسئولان برنامه‌ریزی شده است.

 وضعیت نامطلوب آب شرب در استان زنجان

بنا بر اعلام محمدعلی نادرخانی، مدیرعامل شرکت آبفای زنجان؛ شهرهای ابهر و خرمدره دومین و سومین شهرهای مهم استان هستند که در این مناطق، بخشی از آب از طریق سد کینه‌ورس تامین می‌شود. سد کینه‌ورس وضعیت ذخیره مطلوبی ندارد و ورودی آن امسال مانند سد تهم کمترین حد بود. در شهر ابهر نیز اقدامات در زمینه مدیریت تامین و تقاضا آغاز شده است. در این راستا دو حلقه چاه حفار و وارد مدار شده است و یک حلقه چاه نیز حفاری و آماده تجهیز است. خط انتقال به طول ۲.۵ کیلومتر پیمانکار انتخاب شده و مشغول فعالیت است و دو حلقه چاه نیز همزمان در حال حفاری است.

در شمال شهر ابهر، علاوه بر حفر دو حلقه چاه، جمع‌آوری چاه‌های مرکز شهر انجام شد و پیش‌بینی‌ می‌شود اقدامات تا آخر تیر ماه به پایان برسد. در جنوب شهر ابهر نیز پیگیری‌ها برای ورود سه چاه جهت ورود به مدار صورت گرفت.

به اذعان مسئولان شرکت آبفای زنجان در شهر خرم‌دره نیز قسمتی از تامین آب که از سد کینه‌ورس انجام می‌شود، وضعیت بسیار نامطلوب است. بنابراین برای اینکه مدیریت مناسبی در تامین آب شرب شهر خرم‌دره انجام دهیم، حفر دو چاه را در برنامه مسئولان این شرکت است که یکی از این چاه‌ها در حال تکمیل است تا مدیریت منابع آبی مدنظر صورت گیرد.

مشکل کم‌آبی و تخصیص نیافتن سهمیه آبی جدید به بخش کشاورزی زنجان

بنا بر اعلام باقری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان؛ بیشترین میزان مصرف آب در استان با ۹۰ درصد مربوط به بخش کشاورزی است.

به اعتقاد این مسئول؛ کشاورزی زنجان در سال‌های أخیر با مشکل کم آبی و تخصیص نیافتن سهمیه آبی جدید به این بخش مواجه شده‌اند که برای سازگاری با این مشکل روش‌هایی مثل توسعه کشت گلخانه‌ای، استفاده از سامانه‌های آبیاری و بذر‌های با نیاز آبی کم در دستور کار قرار گرفته است.

از سویی دیگر با رشد جمعیت، میزان تولید غذا و به دنبال آن تولیدات در بخش کشاورزی افزایش یافته است.

چند سالی است که (از اواخر دهه 90) رهاسازی و خرید آب از سد آیدوغموش شهرستان میانه استان آذربایجان شرقی با هدف کاهش و جلوگیری از تشدید بحران کم‌آبی و خسارت به محصولات زراعی و باغی در فصول گرم سال صورت می‌گیرد. تفاهم صورت‌گرفته در این راستا به صورت موقت و صرفا برای سال مدنظر و در جهت گذر از بحران کم‌آبی است.

30 تیرماه سال جاری بود که شرکت آب منطقه‌ای زنجان اعلام کرد؛ عملیات رهاسازی آب سد آیدوغموش برای آبیاری شالیزارها و باغ‌های طارم آغاز شد.

نماینده مردم زنجان و طارم در مجلس شورای اسلامی نیز  در این رابطه به رسانه‌ها گفت: رهاسازی آب سد آیدوغموش برای تامین آب مورد نیاز زمین های کشاورزی شهرستان طارم به رودخانه قزل‌ اوزن سرازیر شد.

نبی‌اله محمدی گفت: با توجه به کاهش دبی ورودی قزل اوزن در شهرستان طارم و اطلاع از وضعیت خشکی آن در پایین دست شهرستان طارم به ویژه بخش گیلوان، پیگیری‌های لازم برای رهاسازی آب از سد آیدوغموش که از جریان سطحی این رودخانه وجود می‌آید و از شاخه‌های اصلی رودخانه قزل‌اوزن محسوب می‌شود، انجام شد.

 چشم‌اندازی برای «آب» استان زنجان نمی‌بینم!

پیگیری برای خرید آب از سد آیدوغموش برای باغات تشنه زیتون طارم اقدامی قابل تقدیر است اما با توجه به سیراب نشدن تمامی باغات مستقر در مسیر رودخانه قزل اوزن از آب رها شده سد آیدوغموش در استان آذربایجان شرقی؛ به نظر می‌‌رسد باید هم مسئولان دولتی و هم نمایندگان مجلس دغدغه اصلی‌شان «رسیدن تمامی حجم آب خریداری شده از شهرستان آذربایجان شرقی از محل سد آیدوغموش به شهرستان طارم استان زنجان» و از همه مهم‌تر «پیگیری حق آبه زنجانی‌ها از محل سد شهریار استان آذربایجان شرقی» باشد چرا که دیر یا زود به علت فراگیر شدن خشکسالی‌ها هر لحظه امکان دارد که مسئولان استان آذربایجان شرقی برای تامین آب موردنیاز شهروندان خود؛ امکان انعقاد قرارداد جهت رهاسازی آب از سد آیدوغموش استان آذربایجان شرقی به قزل اوزن برای شالیزارها و باغات شهرستان طارم استان زنجان را نداشته باشند.

مهدی عباسی در گفت‌وگو با صدای زنجان در این خصوص می‌گوید: هر کشوری چشم‌انداز و برنامه‌ای در حوزه آب دارد که بنا بر برنامه‌ریزی‌ها برای هر استان، سهمیه‌ای در نظر گرفته می‌شود. به اعتقاد من در سازمان‌ها و ارگان‌های حوزه آب هیچ برنامه‌ای برای چشم انداز و آینده شهرستان طارم نمی‌بینم. مسئولان امر در مقابل تریبون و رسانه‌ها سالهاست در خصوص اقدامات و برنامه‌هایشان برای تامین آب موردنیاز طارم اظهارنظر کرده و قول و وعده وعید داده‌اند اما هیچ اتفاقی نیفتاده است. 20 میلیون مترمکعب آب از سد آیدوغموش شهرستان میانه استان آذربایجان شرقی خریداری کرد، ما هم پولش را پرداخت کردیم که البته بخشی از این آب به شهرستان طارم می‌رسد و تا پل «ونیسر» را کفاف می‌دهد و باغات پائین دست همچنان منتظر آب می‌مانند.

رئیس انجمن زیتون کشور معتقد است: در حوزه آب با مشکل سو‌مدیریت مواجهیم و هر ساله باید دست به دامن نمایندگان مجلس و استاندار شویم تا به صورت اسمی 20 میلیون مترمکعب آب از سد مدنظر آزاد کنند و در حدود 4 میلیون مترمکعب آب به طارم برسد و بقیه آن به سایر استان‌ها برسد و پولش را ما پرداخت کنیم!

عباسی که نسبت به پیگیری مسئولان وزارت نیرو برای تامین آب پایدار موردنیاز  طارمی‌ها گلایه‌ دارد، اضافه می‌کند: توسعه کشاورزی بر عهده وزارت کشاورزی است و تامین آب بر عهده وزارت نیرو، در برخی از مواقع مسئولان ذیربط علی رغم پیگیری‌ها؛ نمی‌توانند موانع را از سر راه بردارند و ما باید دست به دامن نماینده‌های مجلس شویم. در برخی مواقع نیز کاری از دست نمایندگان مجلس برنمی‌آید و باید بخش خصوصی وارد عمل شود. سؤال من این است چرا در « گیلوان» در مسیر قزل‌اوزن کشاورزان همچنان در تامین آب با مشکل مواجهند؟

وی با اشاره به استقرار 22 هزار هکتار باغ زیتون در استان زنجان (مشخصا شهرستان طارم) و نیاز آبی آن‌ها پیشنهاد می‌کند: نزدیک به 7 الی 8 هزار هکتار باغ زیتون در آستانه خشکسالی است، به نظرم مسئولان ذیربط باید دست از اجاره اراضی به بهره‌برداران جهت کشت برنج، برداند. در قالب ‌طرح‌های مشارکتی برنج در 5 هزار هکتار کشت می‌شود. از سویی معیشت و زندگی 4 هزار نفر وابسته به زیتون است. نیاز آبی زیتون یک‌ششم برابر برنج است. با این اوصاف به نظر می‌رسد حدود 4 هزار هکتار از اراضی شیبدار طارم به کشت برنج دیم اختصاص یابد و در بستر رودخانه با تعهد کشاورزان، صنوبرکاری در دستور کار قرار گیرد.

 لزوم برنامه‌ریزی برای تامین آب پایدار برای بخش کشاورزی

سال ۱۳۸۰ بود که عملیات احداث سد شهریار میانه استان آذربایجان شرقی به‌عنوان یکی از بزرگترین سدهای بتنی کشور آغاز شد و ۹ سال پس از آن عملیات اجرایی‌اش تمام شد.

سد شهریار در ۳۵ کیلومتری شهرستان میانه و بر روی رودخانه قزل‌اوزن، علاوه بر تأمین نیاز آب کشاورزی و صنعتی استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و گیلان با هدف تولید نیرو احداث ‌شده است. حوضه آبریز سد شهریار از هفت زیرحوضه به‌ نام‌های رودخانه قزل‌اوزن، زنجان‌رود، آجی‌چای، گرمی‌چای، شهرچای، قرنقو و آیدوغموش تشکیل ‌شده است.

سد بتنی دو قوسی «شهریار» شهرستان میانه که عملیات ساخت آن در سال ۱۳۸۹ پایان یافته است، همچنان منتظر آبگیری است.

هر چند افتتاح این سد ۲ سال دیگر به تعویق افتاد و در نهایت پس از ۱۰ سال با سفر «محمود احمدی‌نژاد»، رئیس‌جمهوری وقت به این استان این سد افتتاح و اعلام شد که آبگیری آن آغاز می‌شود. در آن مقطع به‌صورت نمادین نیز بخشی از آب قزل‌اوزن به پشت سد هدایت شد. اما آن طور که گفته می‌شود؛ بعد از گذشت حدود ۱۲ سال همچنان عملیات آبگیری این سد در ۴۰ کیلومتری میانه محقق نشده است.

وجود برخی نواقصات، مانع آبگیری سد بتونی دوقوسی «شهریار» شهرستان میانه در آذربایجان شرقی شده و ظاهرا با وجود پیگیری مسئولان میانه‌ای به نتیجه نرسیده است.

البته برخی می‌گویند که؛  با آبگیری این سد برخی روستاهای واقع در حومه سد و بند انحرافی آن و همچنین برخی ابنیه و تاسیسات شهرستان به زیرآب می‌رود، از این رو تاکنون اقدامی برای آبگیری سد انجام نشده است.

مهدی عباسی از مسئولان و نمایندگان استان زنجان در مجلس می‌خواهد تا نسبت به پیگیری منابع پایدار آب از جمله حق آبه طارم از محل سد شهریار استان آذربایجان شرقی زنجان اقدام کنند که نزدیک به 13 سال است مردم در انتظار آبگیری آن هستند.

رییس شورای ملی زیتون ایران با اشاره به پیشنهاد تولید 650 میلیون مترمکعب آب در طارم و مصرف 320 میلیون مترمکعبی از آن از بهره‌بردن از ظرفیت رودخانه‌های فصلی البته با برنامه‌ریزی کارشناسی‌شده تاکید کرده و ادامه می‌دهد: اگرمردم استان زنجان از جمله طارم از سد شهریار استان آذربایجان شرقی حق‌آبه دارند، ما مسائل مربوط به مدیریت آب را نه از مسئولان استان آذربایجان شرقی بلکه از سطح وزارت نیرو باید پیگیری کنیم چراکه کلیه سدها توسط منابع اب ایران مدیریت میشود .

عباسی با بیان اینکه زمین پشت سد شهریار استان آذربایجان شرقی طبق اظهارات اهالی محل سد شهریار خریداری شده و تنها آبگیری سد باقی مانده است، اضافه کرد: طبق نظر مهندسان و مشاوران سدسازی این سد باید در دو فاز ۴۰۰ میلیون مترمکعب و ۷۰۰ میلیون مترمکعبی آبگیری شود و مشکلی هم حین و پس از آبگیری ایجاد نخواهد شد. پس چرا مسئولان ذیربط پیگیر آبگیری سد شهریار نیستند؟ وقتی آب هست چرا نباید سد شهریار آبگیری شود تا مشکل کشاورزان مناطق همجوار از جمله طارم رفع شود.

عباسی با اشاره به بلاتکلیفی 13 ساله برای استفاده از حق آبه سد شهریار از دولت چهاردهم می‌خواهد تا طبق قولی که داده است به مردم هرگز دروغ نگوید و نگران آینده این مرز و بوم باشد و با برنامه‌ریزی؛ کارها را به درستی انجام دهد.