در اطراف میدان انقلاب و  خیابان‌ها و کوچه‌های منتهی به بازار سنتی زنجان قلمزنان زیادی هستند که با چشمانی خسته ، اما دستانی پویا به خلق آثاری می‌پردازند که چشم از دیدن آنها هرگز سیر نمی شود.

قلمزنی هنری فاخر و اصیل که طرفداران بسیار زیادی دارد. هنرمند قلمزن با ضربه زدن به اشیای فلزی نقش و نگار مختلفی خلق میکند و به فلزات بی روح، جان می بخشد. ماده اولیه هنر قلمزنی فلز و آلیاژ است.

مس، نقره و برنج جزو فلزاتی هستند که معمولا برای خلق این هنر از آن ها استفاده می شود. مس اولین فلزی است که بشر برای این هنر اصیل از آن استفاده کرده است.

در زنجان کم نیستند هنرمندان زن و مردی که با هنر حکاکی و نَقر کردن نقوش بر سطح اشیاء فلزی ویترین‌ مغازه‌های هسته مرکزی شهر را زیباتر نکنند.

زهرا نصرتی یکی از این هنرمندان است که 10 سال پیش وقتی این حرفه را به عنوان سرگرمی انتخاب کرد؛ هرگز تصورش را هم نمی‌کرد که روزی بخواهد به عنوان شغل روی آن حساب باز کند!

نصرتی در حال حاضر علاوه بر تولید انواع جعبه‌ها، دیوارکوب و گلدان‌های مسی حکاکی شده و فروش آن به مشتریان داخل و خارج استان زنجان؛ در حوزه آموزش نیز هنردوستان بسیاری را با این قلمزنی روی مس آشنا می‌کند.

این بانوی هنرمند؛ 10 سال پیش با حمایت‌های برادرش و با وام 50 میلیون تومانی توانسته مغازه‌ای را در خیابان توحید زنجان اجاره کند.

وقتی اسم هنر قلمزنی می‌آید؛ حرف‌های نصرتی تمامی ندارد و با گرامیداشت یاد و خاطره استادش مرحوم «نقیلو» می‌گوید: من قلمزنی را از استاد نقیلو آموختم. کارشناس مدیریت هستم اما قلمزنی آنقدر پر از آرامش است که ترجیح دادم در این حرفه بمانم و سمت استخدام شدن در ادارات نروم. قلمزنی یعنی «نقر نقوش» بر اثر فشارِ نوکِ قلم هایی ست که با چکش روی سطح فلز کوبیده می شوند. هنرمند از قلم های فولادی متنوعی استفاده می کند که کاربرد های گوناگون دارند و هریک اثر خاصی بر فلز نقش می کنند. قلمزنی در سبک های مختلفی انجام می شود، از جمله زمینه پر یا عکسی، که در آن مانند نقاشی عمق را با سایه روشن و پرداز زدن نشان می دهند ؛سبک منبت یا برجسته، که زمینه را پایین می برند تا نقوش از زمینه متمایز شود ؛سبک جُنده کاری، که زمینه ها را پایین می برند و از طرف دیگر نقوش را هم برجسته می کنند تا اختلاف سطح قابل توجهی ایجاد شود.

نصرتی می‌گوید: این هنر سبک های مختلفی دارد که هنر قلمزنی را از گسترده ترین تکنیکهای هنری و آثار سنتی می گرداند. این سبک ها در طول تاریخ با ذوق هنرمندان خلق و به وجود آمده اند.

آفرینش در هنر قلمزنی فقط عشق می‌خواهد

این هنرمند قلمزن معتقد است؛ قلمزنی روی مس مرد و زن نمی‌شناسد؛ این هنر فقط عشق می‌خواهد. خانم‌ها در این حرفه به خوبی ظرافت‌کاری‌ها را انجام می‌دهند و آقایان نیز کار برجسته را در قلمزنی هنرمندانه به رخ می‌کشند.

نصرتی می‌گوید: سبک ریزه قلم یا ریزه کاری؛ یکی از سبک های این هنر، ریزه کاری است که به زیره قلم معروف است. در این روش هنرمند نقش و طرح های بسیار ظریفی را قلمزنی می کند. هنرمند روی بوم بافت ها و تیره روشنی های متفاوتی ایجاد می کند که موجب میشود طرح اصلی ظاهر می شود. در نتیجه با جدا کردن زمینه از طرح، شگفتی خلق شده نمایان می شود.

این هنرمند در توضیح سبک برجسته کاری عنوان می‌کند: این سبک زحمت بسیار زیادی دارد اما در نتیجه اثری خارق العاده خلق می شود. در این سبک قلمزنی، ابتدا باید پشت بوم فلزی را با قیر پوشاند و سپس طرح را روی آن تثبیت کرد. پس از تثبیت طرح، قیر را باید از آن جدا کرد و آن را دوباره ذوب کرد. قیر ذوب شده را از همان طرفی که طرح را ثبت کرده اید می ریزید. از همان طرفی که طرح مشخص است طرح را پایین می برید تا طرح اصلی برجسته شود. در نهایت هنرمند به کمک قلم های مختلف روسازی را انجام می دهد.

حال ناخوش هنر قلمزنی

«هنرصنعت» قلمزنی با تمامی زیبایی که دارد؛ این روزها حالش خوب نیست و با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کند و صنعتگران قلمزن امیدوار به رفع آنها ، به آینده می نگرند.

ظاهرا عدم سرمایه گذاری، نبود صادرات،بیمه،گرانی مواد اولیه و کم توجهی نهادهای فرهنگی ، آنان را درادامه فعالیتشان با تردید مواجه کرده است.

نصرتی با اشاره به اثرپذیری این هنر با نرخ دلار می‌گوید: به علت افزایش نرخ دلار، قیمت اقلام اولیه موردنیاز به صورت سرسام‌آور بالا رفته است. هم اکنون مغازه‌ام خالی از مواد اولیه است. متاسفانه ارگان‌های فرهنگی از جمله میراث فرهنگی و صنایع دستی در اعطای تسهیلات سختگیری می‌کنند. امسال از اداره میراث فرهنگی درخواست تسهیلات کردم اما فعلا خبری نشده است. وضعیت خوب نیست اما به خاطر عشقم به این هنر، تحمل می‌کنم و منتظر بهبود شرایط می‌شوم.

به گفته این هنرمند؛ برای خلق یک اثر هنری، ابتدا باید وسایل اولیه و مورد نیاز هنرمند مناسب و تکمیل باشد. مهم نیست که از چه سبک قلمزنی استفاده کنیم باید ابزارآلات با کیفیت باشند تا نتیجه خوب و مطلوبی دریافت کنید. چکش، قلم های مخصوص، میزکار مخصوص، سنگ فرز، پرگار مخصوص، سوهان، انبر، تسمه، قیچی مخصوص و غیره از لوازم مورد نیاز یک هنرمند قلمزن است. وسایل اولیه که مهترین ان قلم و چکش است را از اصفهان خریداری می‌کنم، بشقاب‌ها را هم از زنجان خریداری می‌کنم. در حال حاضر قیمت هر کیلو مس؛ تقریبا 600 هزار تومان است که با بالا رفتن قیمت‌ها توانایی خرید این ماده اولیه را ندارم. اگر وضعیت این گونه ادامه یابد تصورم این است که در تامین اجاره بهای مغازه به مشکل بخورم.

نصرتی همچنین به مشکلات اقتصادی خانوارها نیز اشاره کرده و می‌گوید: مردم قدرت خرید ندارند تا تولیدات حکاکی شده مسی را خریداری کنند تا بازار ما نیز رونق بگیرد. وگرنه قلمزنی روی مس بهترین شغل است و من هم از شغلم راضی هستم. به شخصه از قلمزنی خسته نمی‌شوم اما همانطور که گفتم درآمد مردم پائین است و با توجه به ارتباط مستقیم درامد مردم با بازار قلمزن‌ها؛ امیدوارم با برنامه‌ریزی مسئولان در سطح ملی، بازار مطلوب شود و روی آرامش را ببیند.