تقریبا همه شهروندان با خانه خدیوی آشنایی دارند، این بنا که در حالت تخریب در قلب شهر زنجان قرار داشته و سال‌های گذشته با آتش‌سوزی‌های پی در پی خود چندین بار تیتر رسانه‌های استان قرار گرفت، موضوعی که مسئولان مربوطه را برآن وا داشت تا فکری به حال آن کنند ، ابتدا در تاریخ ۱۶ آبان ۱۴۰۱ و بار دیگر در آستانه یک سالگی این وعده در تاریخ ۲۴ مهر ۱۴۰۲ سعید صفوی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در گفت‌و‌گو با رسانه دولتی وعده داد این خانه مرمت و بازسازی شود.

این عمارت که در فهرست آثار ملی قرار دارد، در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۶۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، از نظر قدمت تاریخی به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی اول تعلق دارد، در ۲ طبقه و ۴۰۰ مترمربع مساحت ساخته‌ شده و از جمله بناهایی است که شناسنامه معماری منطقه زنجان را می‌تواند حفظ کند. این خانه تاریخی از جمله بناهای زیبا و با تزئینات دارای اهمیت است که در نزدیکی موزه رختشوی‌خانه و خانه ذوالفقاری در محله‌ای معروف به دالان‌آلتی در شهر زنجان واقع‌ شده است. از جمله تزئینات این بنا می‌توان به آجرکاری‌های نما، گچ‌بری‌های زیبا و ستون‌ها و نماها، لمبه کاری با نقوش متنوع و وجود ایوان و همچنین نرده‌های تزئینی اشاره کرد.

درخواست مالک برای تبدیل خانه خدیوی به مجموعه پذیرایی سنتی

در حالی که دو سال از نخستین وعده مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در مورد خانه خدیوی می‌گذرد اما این بنا هنوز شرایط مساعدی نداشته و به نظر می‌رسد آنچنان که باید و شاید به این بنا توجه نشده است.

سید سعید صفوی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در زمینه فرآیند بازسازی این بنا و اقدامات صورت گرفته در گفت‌و‌گو با صدای زنجان با اشاره به اینکه خانه خدیوی یکی از خانه‌های قدیمی زنجان بوده که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، اظهار می‌کند: این خانه دارای مالکیت خصوصی است و مالک خصوصی تکالیفی در حوزه مرمت حفاظت و بهره‌برداری خانه‌های تاریخی دارد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با اشاره به اینکه قبل حضور در این دستگاه برابر گزارشات آتش‌نشانی این خانه بارها طعمه حریق شده بود، بیان می‌کند: در اثر این آتش‌سوزی بخشی از بنا از جمله ستون‌های چوبی در آتش سوخت.

وی با اشاره به اینکه دعوت از مالک صورت گرفته و مقرر شد هزینه مرمت و نگهداری توسط وی پرداخت شود، تصریح می‌کند: قرار شد نظارت بر این پروژه با میراث فرهنگی باشد، با توجه به اینکه در این مدت محل‌هایی که طعمه حریم بود به ویژه تیرهای چوبی بنا، نجات پیدا کرد که این موضوع بسیار مهم بوده است.

صفوی با اشاره به اینکه مالک پای کار است، عنوان می‌کند: ساخت مجموعه پذیرایی سنتی توسط مالک برای این بنا درخواست شده است که ناگزیر باید یک سری بخش‌ها مانند سرویس بهداشتی و آشپزخانه بیرون از ساختمان احداث شود.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با اشاره به اینکه این قبیل تغییرات نیازمند مصوبه کمیسیون ماده 5 دارد که بنا به درخواست مالک اگر مصوب شود سرویس بهداشتی خارج از بنا احداث می‌شود، اضافه می‌کند: این خانه در ضلع شرقی سبزه میدان در حال تکمیل، می‌توان موجب ارتقای مجموعه شود.

وی با بیان اینکه ادامه فعالیت برای این خانه منتظر تعیین نوع کاربری آن است، بیان می‌کند: این خانه در محلی از مجموع طرح سبزه‌میدان جهت ارائه خدمات به گردشگران ساخته می‌شود و دارای موقعیت مناسبی است.

صفوی در پاسخ به سئوال صدای زنجان در مورد پیش‌بینی خود در مورد زمان به سرانجام رسیدن این طرح اضافه می‌کند: ظرف 1.5 سال آینده به عنوان یک مجموعه آماده فعالیت شود.

خانه خدیوی مرمت اصولی ندارد و بیشتر آرایه‌های معماری آن تخریب شده است

هر چند اقدامات مرمت و بازسازی این ساختمان شروع گردید اما به سرعت متوقف شد. از سوی دیگر نحوه مرمت به نحوی بود که انتقاد برخی از فعالان این حوزه را نیز درآورد، به نحوی که بسیاری از منتقدان معتقد بودند ورود میراث فرهنگی به این موضوع به جای اینکه کمکی به بهبود وضعیت این خانه کرده باشد، موجب تخریب بیش از پیش آن شده است.

یک کارشناس میراث فرهنگی که نامش نزد صدای زنجان محفوظ است، در گفت‌و‌گو با صدای زنجان با اشاره به اینکه برای مرمت یک خانه تاریخی باید حتما یک طرح مرمت در نظر گرفته شود، اظهار می‌کند: در طرح مرمت، تکلیف مصالح به کار گرفته شده، نحوه دخالت و حدود آن باید مشخص شود.

کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به اینکه مرمت متفاوت از بازسازی است، تصریح می‌کند: بازسازی به این نحو است که شما براساس نقشه موجود ساختمانی را به روزرسانی می‌کنید ولی در انجام مرمت، واقعیت موجود بنای تاریخی را با استفاده از ابراز روز به شرط اینکه به ماهیت تاریخی آسیب نزند، انجام می‌شود.

کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به اینکه در خانه خدیوی موارد مرمت اصلا رعایت نشده، با طرح این سئوال که چرا این بنا با این حجم سیمان اندود شده است، اضافه می‌کند: قبل از مرمت وضعیت موجود خانه خدیوی نیازمند نجات‌بخشی اضطراری بود.

وی با اشاره به اینکه نجات‌بخشی اضطراری یعنی اینکه بنا در شرایط فعلی حفظ شود تا بدتر از این نشود، ادامه می‌دهد: این در حالی است که از ماهیت قدیمی بنا چیزی باقی نمانده و همه چیز در حال فروریختن است.

کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به اینکه بخشی از نجات‌بخشی بنا شامل مقاوم‌سازی آرایه‌های معماری است، عنوان می‌کند: یکی از شاخص‌های بنای خدیوی آرایه‌های معماری بوده که هم‌اکنون بالای 60 -70 درصد آن از بین رفته است.

خانه خدیوی منحصر به فرد است

وی با بیان اینکه اشتباه در مرمت از نظر نگهداری هویت تاریخی یک آسیب محسوب می‌شود، تاکید می‌کند: یکی از اهداف سازمان میراث فرهنگی حفظ بناهای تاریخی در اختیار بخش خصوصی است که در مورد این خانه نیز باید اتفاق می‌افتاد.

کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به اینکه این بنا یکی از شناسنامه‌های هویتی و معماری اقلیم زنجان است، تصریح می‌کند: شاید مشابه سایر بناهای شهر زنجان در استان‌های دیگر نیز وجود داشته باشد اما این بنا منحصر به فرد است.

وی با اشاره به اینکه این بنا از نظر مکانی، محلی برای رویدادهای تاریخی حائز اهمیت است، اضافه می‌کند: یکی از خوانین بزرگ شهر در این منزل سکونت داشت و باید از این نظر ینز به منظور حفظ تاریخ زنجان حفظ شود.