صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به فرآوری و عمل‌‌‌آوری مواد نباتی، حیوانی، زراعی، باغی، شیلاتی، دام و طیور و جنگل و مرتع می‌‌‌پردازد. این صنعت از جمله صنایعی است که نقش و تاثیر بسیاری از ابعاد مختلف در بخش کشاورزی داشته و دارد و موجب افزایش ارزش افزوده، توسعه صادرات و کاهش ضایعات شده، همچنین کاهش ریسک در بخش کشاورزی از عمده‌‌‌ترین فواید توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در این بخش است که ضرورت توجه به این صنایع را نشان می‌دهد.

تجربه تعدادی از کشور‌‌‌های در حال پیشرفت نشان می‌دهد که گسترش و حمایت از این صنعت می‌تواند نقش حیاتی در توسعه بخش کشاورزی داشته باشد.

به گفته مظفر یوسفی‌پور، معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی اداره کل جهاد کشاورزی استان، زنجان در صنایع تبدیلی محصولاتی نظیر زیتون، کشمش و بسته بندی حبوبات جزو استان‌های پیشرو به شمار می‌رود.

اشتغال نزدیک به 3 هزار نفر در 196 واحد صنایع تبدیلی استان زنجان

طبق آمارهای اعلامی جهاد کشاورزی استان زنجان، در حال حاضر 196 واحد دارای پروانه بهره‌برداری در حوزه صنایع تبدیلی فعال هستند که میزان سرمایه‌گذاری صورت گرفته در مجموع یک هزار و 607 میلیارد تومان بوده است.

میزان اشتغال‌زایی صورت گرفته در 196 واحد صنایع تبدیلی مذکور، 2 هزار و 956 نفر بوده که ظرفیت تولید محصول در واحدها یک میلیون و 230 هزار تن اعلام شده است.

با وجود تلاش‌های صورت گرفته از سوی اداره کل جهاد کشاورزی استان زنجان برای جذب سرمایه‌گذار در بخش صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی، کمبود در این زمینه همچنان احساس می‌شود.

بررسی‌‌‌های برخی کارشناسان نشان می‌دهد با وجود امکانات بالقوه فراوان و تولید انواع محصولات کشاورزی در استان زنجان به دلیل فقدان صنایع تبدیلی و تکمیلی کافی در بخش کشاورزی و همچنین صنایع بسته‌‌‌بندی و نگهداری مناسب و کافی و یکپارچه و مکانیزه نبودن اراضی کشاورزی و نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در مناطق عمده تولید محصولات، مقدار زیادی از این تولیدات در اثر حمل‌ونقل و نگهداری طولانی و نامناسب ضایع می‌شود و از بین می‌رود.

انباشت سیب زمینی‌های تولیدی سال گذشته در سردخانه‌های استان زنجان

 به علت نبود صنایع تبدیلی

افشین آشوری، یکی از فعالان حوزه کشاورزی با اشاره به موانع ایحاد شده توسط تعدادی از ارگان‌های دولتیِ مجری بخشنامه‌های صادره در صدور مجوز مربوط به صنایع تبدیلی به صدای زنجان می‌گوید: متاسفانه با وجود تاکیدات جهاد کشاورزی به عنوان متولی بخش کشاورزی و لزوم ایجاد صنایع تبدیلی برای جلوگیری از فاسد شدن بخش بزرگی از محصولات کشاورزی استان زنجان و توجه به رونق اقتصادی در این بخش با ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی، فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران درگیر بخشنامه‌هایی هستند که ادارات نیز باید آن را اجرا کنند.

آشوری بر لزوم برنامه‌ریزی مسئولان برای جذب سرمایه‌گذاران و استقرار صنایع تبدیلی تاکید کرده و می‌گوید: توجه به این امر، یکی از الزامات است. متاسفانه بخشی از محصولات سیب زمینی تولید شده مربوط به سال گذشته هنوز در سردخانه‌ها نگهداری می‌شود، علت آن هم فقط نبود صنایع تبدیلی است. با توجه به آغاز عرضه محصول گوجه فرنگی به بازار مصرف، به زودی همین امر در خصوص گوجه فرنگی نیز اتفاق خواهد افتاد.

آشوری با اشاره به رقبای جدی ایران در بازار نظیر پاکستان و ترکیه عنوان می‌کند: ضروری است تا به سمت «اشتغال پایدار» حرکت کرده و نسبت به توسعه صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی کمر همت ببندیم.

سهم 40 درصدی بخش کشاورزی در اشتغال استان زنجان

با توجه به اینکه عمده‌‌‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی روستاییان هستند که از این طریق کسب درآمد می‌کنند بنابراین توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در این بخش می‌تواند به افزایش درآمد آنها نیز منجر شود.

 ایجاد این صنایع در بلندمدت و کوتاه‌‌‌مدت منفعت‌‌‌های بسیاری برای کشاورزان خواهد داشت و گسترش این صنعت باعث تثبیت سطح درآمد و افزایش سود کشاورزان می‌شود و علاوه بر اینکه شرایطی فراهم خواهد شد که در زمان افزایش تولید محصولات و کاهش تقاضا برای تولیدات خام، مانع از ضایع شدن آن و نوسانات منفی قیمت می‌شود.

افشین آشوری، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی استان زنجان با اشاره به سهم بخش کشاورزی از اقتصاد استان زنجان (اشتغال و درآمد) یادآور می‌شود: در استان زنجان، 106 هزار خانوار کشاورز به تعداد حدود 400 هزار نفر از محل کشاورزی، کسب درآمد می‌کنند این یعنی؛ جمعیت بالای 40 درصدی از محل کشاورزی؛ شاغل هستند و کسب درآمد می‌کنند.

آشوری همچنین با اشاره به اهمیت بخش کشاورزی در امنیت غذایی کشور اضافه می‌کند: با وجود اینکه کشاورزی در حوزه اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، ایجاد ارزش افزوده، جلوگیری از مهاجرت از روستا به شهرها با برنامه‌ریزی جدی مسئولان و رویکرد آن‌ها در حوزه صنعت کشاورزی می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد اما با این وجود کشاورزی اصلا دیده نمی‌شود!

«سود پائین» تولید در بخش کشاورزی

مسئولان جهاد کشاورزی استان زنجان معتقدند که؛ پیوند بین بخش صنعت و کشاورزی در کشور‌‌‌های در حال توسعه در مقایسه با کشور‌‌‌های توسعه‌یافته ضعیف‌‌‌تر است، این در حالی است که ‌گذار از کشاورزی سنتی به اقتصادی پویا در کشور‌‌‌های در حال توسعه ارتباط متقابل بین کشاورزی و صنعت را طلب کرده و از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی محسوب می‌شود.

روح‌اله حسنی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان نیز دپوی محصول سیب زمینی تولید شده سال گذشته در سردخانه‌ها به علت کافی نبودن صنایع تبدیلی را رد کرده و به صدای زنجان می‌گوید: بخشی از محصولات خوراک دام شده، بخشی نیز به عنوان بذر وارد اراضی کشاورزی می‌شود و پس از برداشت نهایتا اسفندماه هر سال روانه بازار مصرف می‌شوند و اینکه سیب زمینی سال گذشته در سردخانه ها بماند، اصلا امکان ندارد. اما این موضوع را قبول دارم که 100 درصد استان زنجان به صنایع تبدیلی در محصولات کشاورزی از جمله سیب زمینی نیاز دارد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با حمایت قاطع از اقدامات دولت در اعطای تسهیلات به سیب زمینی کاران و حمایت از بخش تولید در سال گذشته یادآور می‌شود: سال تسهیلات ارزان قیمت ( در مجموع قبل  ۳۰۰ میلیارد تومان و نرخ 10 درصد) برای ذخیره سازی احتیاطی به سیب زمینی کاران کشور اختصاص یافت.

به گزارش صدای زنجان؛ به گفته خسرو طالبی، رئیس انجمن ملی سیب زمینی کشور (اسفندماه 1402) برای حمایت از تولید و سیب زمینی کاران به ازای هر کیلوگرم سیب زمینی خوراکی هزار و ۳۰۰ تومان و هر کیلو سیب زمینی صنعتی هزار و ۶۰۰ تومان یارانه صادراتی پرداخت شد.

حسنی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان بر لزوم توجه کشاورزان به توصیه‌های کارشناسان در کشت محصول تاکید کرده و می‌گوید: به شخصه قبول دارم که کشاورز سمت محصولی می‌رود که برایش سود اقتصادی داشته و درآمدزا باشد، اما دولت نیز همه ساله سعی داشته است که کشاورزان در عرضه محصول نهایی خود کمتر متضرر شوند. این درست نیست که هر سالی که فروش خوب بود، محصولش را بفروشد و وقتی فروشش مثل سال قبل نبود؛ انتظارش از دولت بالا برود. مثلا وقتی کارشناسان توصیه می‌کنند که محصولات روانه بازار شود، برخی از کشاورزان به امید سود بیشتر، محصولاتشان را در انبارها نگهداری می‌کنند و به این صورت معاملات بازار بهم می‌خورد. والا همه بر این واقف هستیم که در دنیا سود در بخش کشاورزی بسیار پائین است و بیش تر از 5 درصد نیست.

461 واحد صنایع تبدیلی هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده‌اند

مظفر یوسفی‌پور، معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی اداره کل جهاد کشاورزی استان زنجان هم برخلاف مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان که دپوی محصول سیب زمینی‌های تولید شده سال قبل در سردخانه‌ها به علت نبود واحدهای فرآوری را صراحتا رد کرده، انباشت سیب زمینی به دلیل گفته شده را تائید می‌کند.

 معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی اداره کل جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به پروژه‌های قابل افتتاح در هفته دولت عنوان می‌کند: یک واحد بخش خصوصی با توان فرآوری محصول سیب زمینی به میزان بیش از 50 هزار تن (سطح 6.3 هکتار) در هفته دولت افتتاح می‌شود اما تاکید می‌کنم استان زنجان همچنان نیازمند ایجاد و توسعه صنایع فرآوری است.

یوسفی‌پور با اشاره به تعداد واحدهای صنایع تبدیلی که هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده‌اند به صدای زنجان می‌گوید: 461 واحد با سرمایه‌گذاری پیش بینی شده حدود 3 هزار میلیارد تومان نیز وجود دارد که هنوز به بهره‌برداری نرسیده اند و دارای پیشرفت فیزیکی مختلفی هستند.

این مسئول با اشاره به اشتغالزایی 5 هزار و 342 و ظرفیت اسمی تولید یک میلیون و 500 هزار تن محصول فرآوری شده را حاکی از ظرفیت استان زنجان دانسته و ابراز امیدواری می‌کند تا طی روزها و ماه‌های آتی تعدادی از واحدهای فرآوری از جمله محصول گوجه فرنگی در تعدادی از شهرستان‌های استان زنجان آغاز به کار کنند.

با تاسیس صنایع فرآوری محصولات کشاورزی، کارخانه‌ها می‌توانند با کشاورزان قرارداد ببندند و با قیمت مشخص و تضمین‌شده محصول را بخرند در حالی که هم‌اکنون به دلیل نبود این صنایع (زیرساخت‌های مناسب در این رابطه)، کشاورزان با ریسک تولید می‌کنند. ایجاد صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی‌‌‌ از ضایعات محصول به‌خصوص برای محصولاتی همچون پیاز، سیب‌‌‌زمینی، گوجه‌‌‌فرنگی وغیره که فسادپذیری بالایی دارند و در فصولی از سال تولید زیادی دارند جلوگیری می‌کند.

توسعه صنعت فرآوری و بسته‌بندی زنجیره بازاریابی در بخش کشاورزی را کامل می‌کند و همچنین باعث اشتغال فارغ‌التحصیلان و دست‌‌‌اندرکاران بخش‌‌‌های مرتبط با کشاورزی می‌شود و از طرف دیگر بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و همچنین زمینه انتخاب مصرف‌کننده را گسترش می‌دهد که ضروری است دست اندرکاران کشاورزی در سطح ملی به این موضوع بیش از پیش توجه کنند. البته نقش مسئولان استانی نیز در این زمینه را نباید دست کم گرفت و با توجه به سهم قابل توجه بخش کشاورزی در حوزه اشتغال و اهمیت آن در توسعه و رونق اقتصادی و از همه مهم‌تر تامین امنیت غذایی انتظار می‌رود تا مسئولان در برنامه‌های توسعه‌ای خود دغدغه‌شان در اخذ اعتبار و بودجه؛ صرفا دو بخش معدن و صنعت نباشد!