چندین پیش بود که هجدهمین نشست علمی - فصلی انجمن دوستداران تاریخ و فرهنگ زنجان با حضور جمعی از علاقه‌مندان در سالن اجتماعات بیمارستان ولیعصر(عج) برگزار شد، در این مراسم از دو تن از پژوهشگران زنجانی تقدیر شد که پژوهشگر فقید زنجانی استاد یوسف محسن اردبیلی نیز یکی از آنها بود، تقدیری که زمینه گلایه فرزند این پژوهشگر از ناتمام ماندن کار و راه پدرش را فراهم کرد.

در آن جلسه که در روزهای نخست دولت پزشکیان برگزار شده بود، حامد محسن اردبیلی از متولیان امر و برگزارکنندگان این برنامه خواست تا موضوع عدم انتشار کتاب پدر وی پس از سالیان طولانی را پیگیری کنند تا شاید آرزوی وی برای استفاده مردم زنجان، از این کتاب که در حوزه تاریخ زنجان نگارش شده است، فراهم شود.

حامد محسن اردبیلی که همچنان منتظر اقدامی از سوی متولیان فرهنگی استان زنجان است، در این زمینه به صدای زنجان می‌گوید: پدرم یوسف محسن اردبیلی سردفتر و نویسنده و مورخ زنجانی بود که آوازه وی به گوش فرهنگ‌دوستان رسیده است.

فرزند پژوهشگر فقید زنجانی استاد یوسف محسن اردبیلی با اشاره به اینکه پدرم در زنجان به دنیا آمده بود اما اصالت اردبیلی داشت به همین دلیل پسوند اردبیلی در فامیلی وی وجود دارد، اضافه می‌کند: وی به دلیل علاقه به سرزمین خود اقدام به تاریخ پژوهی در مورد زنجان کرده است و این زنجان را سرزمین مادری خود خوانده است.

وی با اشاره به اینکه استاد یوسف محسن اردبیلی چهار جلد کتاب با موضوع تاریخ زنجان در زمان حیات خود نگارش کرده است، عنوان می‌کند: جلد یک این کتاب منتشر شده ولی به شدت نایاب بوده و بازنشر نشده است.

محسن اردبیلی با اشاره به اینکه جلد دوم مجموعه کتاب پدر با موضوع تاریخ زنجان شامل دو جلد آماده شده و سال‌های متمادی است که در انتظار انتشار باقی مانده، بیان می‌کند: جلد سوم این کتاب نیز تصحیح شده است.

فرزند پژوهشگر فقید زنجانی با اشاره به اینکه جلد دوم این کتاب در زمان حیات وی آماده بوده است، ادامه می‌دهد: این کتاب همه کارهایش انجام شده بود و در یکی از انتشاراتی‌های زنجان در انتظار مجوزهای لازم بوده است.

محسن اردبیلی با اشاره به اینکه در ابتدا مجوز انتشار این کتاب با چالش مواجه بود، اظهار می‌کند: بعد از اخذ مجوز چاپ آن به داستان گرانی کاغذ خورد و پس از مدتی موضوع چاپ این کتاب مسکوت ماند.

 تمایلی برای انتشار کتاب در تهران نداریم

فرزند پژوهشگر فقید زنجانی با بیان اینکه این کتاب با موضوع تاریخ زنجان است و همچنان علاقه‌مند به چاپ آن هستیم، ادامه می‌دهد: روایت‌های متفاوتی از علل و عوامل عدم انتشار این کتاب وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه پدر تمایلی برای چاپ کتاب در تهران نداشت چرا که در آن زمان انتشارات موقوفات افشار تمایل داشت این کتاب را چاپ کند ولی پدر از این اقدام خودداری کرد، بیان می‌کند: تاکید پدر بر انتشار این کتاب در زنجان است و برای همین ما نیز تمایل داریم این کتاب در زنجان چاپ شود.

محسن اردبیلی با اشاره به اینکه تا مدت‌ها پیگیر انتشار کتاب در زنجان بودیم ولی بی نتیجه ماندن تلاش موجب شد ما دیگر بیخیال شویم، بیان می‌کند: تقدیر از مقام پدر به عنوان پژوهشگر فقید فرصتی شد تا این موضوع ر ا مجدد تکرار کنیم.

3  جلد کتاب زنجان‌شناسی بایگانی شده است

وی با اشاره به اینکه به گواه جلد آماده انتشار، این کتاب در پاییز 1389 آماده چاپ بوده است، عنوان می‌کند: در حقیقت امروز روز سه کتاب در مورد تاریخ زنجان وجود دارد که آماده انتشار و قرار گرفتن در اختیار عموم بوده که بایگانی شده است و کسی از وجود آن اطلاع ندارد و برخی‌ها هم تمایلی ندارند از افراد از وجود آن مطلع شوند.

وی با اشاره به اینکه چرا به محل‌هایی که کار فرهنگی نمی‌کنند هزینه‌های بالایی پرداخت می‌شود ولی چاپ یک کتاب این همه سال روی زمین مانده است، بیان می‌کند: اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی چقدر بودجه دارد و در زنجان در 15 سال گذشته چند کتاب چاپ شده و چند کتاب در مورد تاریخ زنجان است؟

محسن اردبیلی با اشاره به اینکه در 15 سال اخیر به تاریخ زنجان انقدر اهمیت داده نشده است که یک کتاب در این حجوزه منتشر کند؟ ادامه می‌دهد: وقتی یک دستگاه فرهنگی به گذشته اهمیت نداده است برای آینده خود هم کاری نمی‌تواند بکند.

به گزارش صدای زنجان، یوسف محسن اردبیلی، نویسنده و پژوهشگر زنجانی در سال 1313 در زنجان به دنیا آمد و پس از سپری کردن دوران تحصیل ابتدایی و متوسطه وارد دانشگاه شد اما پس از مدتی تحصیل در دانشگاه، آن را رها کرد و به عنوان معلم وارد آموزش و پرورش شد. وی پس از 18 سال خدمت در این عرصه به تحصیل علوم دینی پرداخت و با سمت سردفتری به کار خود ادامه داد تا در سال 52 بازنشسته شد.

کتابخانه یوسف محسن اردبیلی یکی از بزرگترین کتابخانه‌های خانگی با 14 هزار جلد کتاب است، همچنین این نویسنده کتابی پنج جلدی را در شرح کامل نسخ خطی موجود در کتابخانه‌اش به چاپ رسانده است. همچنین مجموعه کتاب زنجان در هزاره اول نیز از جمله تالیفات این نویسنده است. تاکنون بیش از 100 مقاله نیز از وی در مجلات، روزنامه‌ها و نشریات کشور به چاپ رسیده است.

مجموعه «زنجان از ديرين‌ترين روزگاران تا پايان هزاره اول هجری» در پنج فصل گردآوری شده است كه فصل اول به جغرافيای سياسی و طبيعی استان و فصل دوم به جغرافيای تاريخی زنجان می‌پردازد. فصل سوم كتاب به معرفی تاريخ زنجان در کتاب‌ها و سفر‌نامه جهانگردان و سفيران اروپايی در هزاره اول، فصل چهارم به زنجان پيش از اسلام و فصل پنجم نيز به معرفی زنجان بعد از اسلام اختصاص دارد.

اين استاد فقيد، به جهت علاقه‌مندی به مطالعات تاريخی و تحقيقات در زمينه تاريخ زنجان و ايران، نسخ خطی و اسناد و مدارک بسياری از تاريخ اين شهر و خانواده‌های تأثيرگذار زنجانی جمع‌آوری کرد، تا جایی که کتابخانه وی با دارا بودن 14 هزار جلد کتاب به عنوان يکی از غنی‌ترين کتابخانه‌های شخصی در ايران به شمار می‌رود.

اين مجموعه در بهار سال 1387 توسط نشر نيکان کتاب و با حمايت مالی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی زنجان منتشرشد که در آن تاريخ زنجان از دوره مادها تا پايان هزاره اول هجری قمری به شيوه مستند از لابه لای کتاب‌های جغرافی نويسان، سفرنامه نويسان و ... به تفصيل بيان شده است. اين اثر يادداشت‌های نويسنده را در مدت 30 سال از متون کتاب‌ها و مطالب مرتبط با زنجان در بردارد و شامل همه اطلاعات جمع‌آوری شده مؤلف نيست و جلد اول از یک مجموعه‌ای چهار جلدی درباره زنجان محسوب می‌شود.

جلد دوم آن با نام «زنجان از سال 1001 هجری قمری تا 15 جمادی الثانی1339 هجری قمری مطابق با 3 اسفند 1299 خورشیدی (کودتای سوم اسفند) نيز سال‌ها بوده که در انتظار انتشار است. جلد سوم نیز با عنوان «از کودتای سوم اسفند‌ (1299) به بعد» است که بنا به اظهارات خود آن مرحوم نياز مبرم به تحقيق و تکميل تاريخچه آن‌ها در شهر زنجان دارد و از اين لحاظ ناقص است.

جلد چهارم اين مجموعه شامل شرح حال علما، روات، دانشمندان و رجال زنجانی در دوره اسلامی تا عصر حاضر و خاندان­های علمی زنجان در دوره قاجاريه و پهلوی می­باشد. اين جلد در مرحله بازنگری نهایی قرار داشته و بخش‌هایی از آن در فصلنامه زنجان منتشر شده است. خود وی درباره ی اين مجموعه می گويد: «در اين مجموعه هيچ مطلب تاريخی بدون مدرک وجود ندارد و سعی شده است از اظهار نظر شخصی جلوگيری شود. شواهد عينی، مدارک و اسناد و سنن و آداب مبنای تأليف كتاب است».

گفتنی است، این استاد فقید سرانجام در سن 77 سالگی در شامگاه شنبه 18 تيرماه 1390 بر اثر بيماری ديابت در يکی از بيمارستان‌های تهران چشم از جهان فروبست و پيکرش در قطعه فرهيختگان بهشت‌‌زهرا در تهران به خاک سپرده شد