پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ سمیه محرمی: کتاب و کتابخوانی از دیرباز یکی از ارکان مهم فرهنگ و دانش در جوامع مختلف بوده است اما در سال‌های اخیر، روند مطالعه و استقبال از کتاب در ایران و به‌ویژه در شهرهای تاریخی مانند زنجان با تغییرات چشم‌گیری روبرو شده است. عوامل متعددی از جمله شرایط اقتصادی، تغییر سبک زندگی، ظهور فناوری‌های نوین و گسترش فضای مجازی، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا وضعیت مطالعه در جامعه با چالش‌هایی جدی مواجه شود.

در این میان، کتابفروشان قدیمی و باسابقه زنجان به عنوان شاهدان عینی این تحولات، دیدگاه‌های مختلفی درباره وضعیت کنونی بازار کتاب و میزان استقبال مردم از مطالعه ارائه می‌دهند. از نگاه آنان، مطالعه در دهه‌های گذشته به تدریج کاهش یافته و افت فروش کتاب، به‌ویژه در زمینه کتاب‌های عمومی، پدیده‌ای مشهود بوده است. هرچند که در چند سال اخیر، به دلیل تبلیغات و تاثیر فضای مجازی، شاهد رشد نسبی فروش کتاب‌های عمومی و کتاب‌های جدید هستیم، اما هنوز این روند با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد.

آنچه از گفته‌های این فعالان فرهنگی برمی‌آید، این است که مشکل اصلی صرفاً اقتصادی نیست؛ بلکه مهم‌تر از آن، فرهنگ‌سازی ضعیف مطالعه و عدم عادت به کتابخوانی از سنین کودکی است. خانواده‌ها و سیستم آموزشی نقش مهمی در شکل‌گیری این عادت دارند و بدون توجه جدی به این بخش، نمی‌توان انتظار تغییر چشم‌گیر داشت.

 کتاب‌های عمومی در چند سال اخیر فروش بهتری داشته‌اند

یکی از کتابفروشان قدیمی زنجان با اشاره به تغییر الگوی خرید کتاب در سال‌های اخیر گفت: با وجود آنکه مطالعه در کشور وضعیت مطلوبی ندارد، اما کتاب‌های عمومی در 5 تا 6 سال گذشته مورد استقبال بیشتری قرار گرفته‌اند، خصوصاً در میان جوانان.

علی کیلی، مدیر کتاب‌فروشی «مهدیس» شهر زنجان که بیش از ۲۵ سال سابقه فعالیت در حوزه فروش کتاب در زنجان دارد، به بررسی وضعیت فروش کتاب و میزان مطالعه عمومی پرداخت و گفت: این کتاب‌فروشی نزدیک به ۳۰ سال است که در زنجان فعال است و در این مدت، تغییرات زیادی در نوع تقاضای مردم برای کتاب دیده‌ایم.

فروش کتاب‌های عمومی نسبت به گذشته بهتر شده است

کیلی با بیان اینکه کتاب‌های عمومی در سال‌های اخیر رشد نسبی در فروش داشته‌اند، افزود: در مقایسه با دهه‌های گذشته، شاید بتوان گفت در حدود پنج تا شش سال اخیر، فروش کتاب‌های عمومی تا حدی بهتر شده است. این اتفاق بیشتر به‌واسطه تأثیر تبلیغات فضای مجازی بوده که باعث شده برخی از کتاب‌ها، مخصوصاً آثار جدید، در میان جوان‌ترها بیشتر شناخته و خریداری شوند.

فضای مجازی هم تهدید است، هم فرصت

وی گفت: درست است که فضای مجازی یکی از عوامل اصلی افت مطالعه بوده، اما نمی‌توان منکر این شد که همین فضا باعث شده برخی از کتاب‌ها، مخصوصاً کتاب‌های تازه منتشرشده، بیشتر دیده شوند، جوانان امروز اگرچه کمتر مطالعه می‌کنند، اما در مواجهه با کتاب‌های جدید و ترند، واکنش بهتری نشان می‌دهند.

این کتابفروش باسابقه در ادامه با اشاره به وضعیت کتاب‌های کمک‌درسی گفت: این حوزه همیشه تقاضای خودش را داشته و دارد، کتاب‌های کمک‌درسی مشتری خاص خود را دارند و با وجود بالا رفتن قیمت‌ها، خانواده‌ها هنوز هم برای موفقیت فرزندان‌شان در آزمون‌ها به این نوع منابع توجه دارند.

سطح مطالعه پایین است، اما نسبت به دوره رکود مطلق بهتر شده‌ایم

کیلی درباره وضعیت کلی مطالعه در استان و کشور اظهار کرد: اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، باید بگوییم که سطح کتاب‌خوانی در ایران هنوز با استاندارد جهانی فاصله دارد و نمی‌توان ادعا کرد مردم ما اهل مطالعه‌اند اما نسبت به دوران رکود مطلق که مثلاً در یک بازه زمانی، فروش کتاب تقریباً صفر شده بود، الان وضعیت کمی بهتر شده است.

ضرورت حمایت و فرهنگ‌سازی از سنین پایین

این فعال حوزه کتاب با تأکید بر اهمیت فرهنگ‌سازی از سنین پایین گفت: اگرچه تغییر وضعیت مطالعه در نسل بزرگسالان بسیار سخت است، اما می‌توان با آموزش صحیح در مدارس و تشویق خانواده‌ها، کودکان را با کتاب آشنا کرد و نسلی اهل مطالعه پرورش داد، این موضوع نیازمند حمایت جدی دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی است.

مردم از کتاب دور شده‌اند چون از کودکی با آن آشنا نشده‌اند

یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌فروشان زنجان با اشاره به کاهش روزافزون اقبال عمومی به کتاب‌خوانی، گفت: ریشه‌ اصلی این مسئله، بی‌توجهی به فرهنگ مطالعه در دوران کودکی است. مادامی که کودکان در خانواده و مدرسه با کتاب انس نگیرند، نباید انتظار داشت در بزرگسالی اهل مطالعه باشند.

محمد علویون، یکی از چهره‌های شناخته‌شده و باسابقه حوزه کتاب در زنجان از وضعیت کتاب‌خوانی در استان و دلایل افت علاقه مردم به کتاب گفت و تصریح کرد: افول کتاب و کتاب‌خوانی، اتفاقی ناگهانی یا صرفاً حاصل مسائل اقتصادی نیست؛ بلکه روندی تدریجی است که ریشه در خانواده، آموزش و اولویت‌های فرهنگی جامعه دارد.

کتاب‌خوانی در سراشیبی؛ افت از دهه ۷۰ شروع شد

علویون با اشاره به تجربه بیش از نیم قرن فعالیت در حوزه فروش کتاب، گفت: اگر بخواهیم به عقب نگاه کنیم، شاید تنها دهه‌ای که مقداری شور و شوق در حوزه کتاب دیده شد، دهه ۷۰ بود. اما به‌تدریج از همان سال‌ها شاهد افت جدی در مطالعه و خرید کتاب بوده‌ایم. این افت در دو دهه اخیر به‌شکل ملموسی تشدید شده است.

وی افزود: با ورود کتاب‌های دیجیتال، پی‌دی‌اف‌ها و منابع آنلاین که به راحتی در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شوند، بازار کتاب‌های کاغذی هم آسیب دیده و این مسئله روند کاهشی مطالعه را شتاب بخشیده است.

گرانی عامل است؛ اما نه اصلی‌ترین دلیل

این فعال فرهنگی با بیان اینکه گرانی کتاب یکی از عوامل افت مطالعه است، اما نه مهم‌ترین آن، افزود: بله، افزایش قیمت کتاب قطعاً در کاهش خرید مؤثر بوده اما مسئله فراتر از گرانی است. بسیاری از مردم اساساً عادت به کتاب‌خوانی ندارند و این عادت، چیزی نیست که در بزرگسالی به‌راحتی ایجاد شود.

علویون با تأکید بر اهمیت شکل‌گیری عادت مطالعه در سال‌های نخست زندگی گفت: اگر کودک در خانه‌ای بزرگ شود که پدر و مادر اهل مطالعه باشند، او هم ناخودآگاه با کتاب مانوس می‌شود. اما وقتی خانواده‌ها با کتاب بیگانه‌اند، کودک هم نسبت به آن بی‌تفاوت می‌ماند.

بحران عادت نکردن به کتاب، بزرگ‌ترین مانع است

این کتاب‌فروش باسابقه ادامه داد: در سال‌های اخیر به‌جای اینکه فرهنگ کتاب‌خوانی تقویت شود، سرگرمی‌های سطحی و فضای مجازی جای آن را گرفته‌اند. مردم بیشتر وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های مجازی صرف می‌کنند و کتاب دیگر در اولویت نیست.

وی افزود: مطالعه، یک عادت است. همان‌طور که بعضی‌ها نمی‌توانند روز را بدون نوشیدن چای شروع کنند، یک اهل مطالعه هم نمی‌تواند بدون خواندن یک صفحه کتاب آرام بگیرد. اما این عادت باید از بچگی شکل بگیرد ما هم از کودکی با کتاب بزرگ شدیم، برای همین هنوز هم نمی‌توانیم دست خالی بنشینیم.

علویون در پاسخ به این سؤال که چه باید کرد، گفت: به نظر من، کار از نسل بزرگ‌ترها گذشته نمی‌شود انتظار داشت کسی که ۴۰ یا ۵۰ سال کتاب نخوانده، ناگهان به کتاب علاقه‌مند شود. راه‌حل، شروع از کودکان و مدارس است.

وی تأکید کرد: باید نظام آموزش‌و‌پرورش را طوری طراحی کرد که از سال‌های ابتدایی، دانش‌آموزان با کتاب انس بگیرند نه فقط با کتاب‌های درسی، بلکه با کتاب‌های داستان، شعر، تاریخ، علم و غیره کتاب باید در زندگی روزمره کودک حضور داشته باشد.

فضای مجازی؛ رقیبی که نمی‌توان نادیده گرفت

علویون همچنین به اثر فضای مجازی بر روند مطالعه اشاره کرد و گفت: فضای مجازی، با تمام مزایایش، فرصت تمرکز را از انسان گرفته است. امروز حتی کسانی که اهل مطالعه بوده‌اند، دچار کم‌حوصلگی شده‌اند. یکی دو صفحه می‌خوانند و خسته می‌شوند. این مشکل فقط در زنجان یا ایران نیست، جهانی است.

وی ادامه داد: با این حال، اگر فرهنگ‌سازی از پایه و اصولی باشد، حتی در این شرایط هم می‌توان کتاب را به زندگی مردم بازگرداند. شرطش این است که مسئولان فرهنگی، معلمان، والدین و رسانه‌ها دست‌به‌دست هم دهند.

کتاب، زیربنای توسعه است

این کتاب‌فروش قدیمی با اشاره به نقش کتاب در رشد و توسعه جامعه گفت: هر ملتی که بخواهد پیشرفت کند، باید از درِ کتاب وارد شود، بدون مطالعه، نه می‌توان شهروند آگاه داشت، نه توسعه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اتفاق می‌افتد.

وی افزود: متاسفانه امروز کتاب و کتاب‌فروشی مهجور مانده‌اند، در حالی که روزگاری، کتاب‌فروشی‌ها پاتوق اهل فکر و فرهنگ بودند، امروز به سختی می‌توان یک کتاب‌فروشی واقعی را در سطح شهر پیدا کرد. اگر فکری برای این وضعیت نکنیم، نسل آینده از ما خواهد پرسید که در قبال فرهنگ چه کردیم؟

وضعیت کتاب‌خوانی در زنجان؛ مردم کتاب‌خوانند، زیرساخت‌ها فرسوده‌اند

یک کارشناس حوزه کتاب در زنجان که نخواست نامش قید شود با اشاره به وضعیت کتاب‌خوانی در استان زنجان گفت: برخلاف برخی تصورات، مردم زنجان اگر به منابع با کیفیت و در دسترس دست یابند، اهل کتاب و مطالعه هستند، اما زیرساخت‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های ناکافی، مانعی جدی بر سر راه توسعه فرهنگ کتاب‌خوانی در استان شده است.

این کارشناس با اشاره به وضعیت کتابخانه‌های عمومی، کتاب‌فروشی‌ها گفت: مشکل ما زیرساختی است؛ نه اینکه مردم نخواهند کتاب بخوانند؛ اگر بستر فراهم باشد، استقبال مردم چشمگیر خواهد بود.

سرانه کتابخانه در زنجان بالاست؛ اما کتابخانه مرکزی نداریم!

وی با بیان اینکه زنجان در میان استان‌های کشور از نظر سرانه کتابخانه‌های عمومی جایگاه نسبتاً خوبی دارد و براساس آمارهای رسمی، اگر اشتباه نکنم در جایگاه هفتم کشور قرار دارد، گفت: در حالی که قزوین با جمعیتی مشابه زنجان، حدود ۵۰ کتابخانه دارد، زنجان بیش از ۱۰۰ کتابخانه عمومی فعال دارد.

وی گفت: زنجان با وجود این سرانه خوب، هنوز از داشتن کتابخانه مرکزی محروم است. این در حالی است که در بسیاری از استان‌ها، کتابخانه‌های مرکزی به‌عنوان پایگاه پژوهشی، فرهنگی و خدماتی نقش مهمی در ارتقای سطح مطالعه تخصصی ایفا می‌کنند، این یک خلأ جدی در توسعه فرهنگی استان است.

کتاب‌فروشی‌ها در زنجان کم‌تعداد و غیراستاندارد هستند

وی گفت: در زنجان به‌ندرت می‌توان یک کتاب‌فروشی تخصصی پیدا کرد، اغلب فروشگاه‌هایی که با مجوز کتاب‌فروشی فعالیت می‌کنند، در واقع نوشت‌افزار فروشی هستند که تعداد محدودی کتاب نیز به صورت جانبی عرضه می‌کنند.

وی افزود: ما در زنجان شاید دو یا سه کتاب‌فروشی واقعی و جدی داشته باشیم که یکی از آن‌ها پاتوق کتاب و دیگری کتاب‌فروشی تقدسی است در حالی که باید در شهری با این جمعیت، ده‌ها کتاب‌فروشی فعال وجود داشته باشد. یکی از مشکلات ما این است که اتحادیه کتاب‌فروشان نیز عملاً توسط نوشت‌افزارفروشان اداره می‌شود و در حقیقت بیشتر از اینکه کتابفروشی باشد محل فروش لوازم التحریر است.

استقبال مردم از کتابخانه‌ها؛ اگر خدمات باشد، مردم می‌آیند

این کارشناس با ذکر نمونه‌ای از تاثیر فعالیت کتابخانه سهروردی زنجان، گفت: پیش از بازسازی، این کتابخانه با 3 هزار عضو فعال، عملکرد متوسطی داشت. اما بعد از بازسازی، در سه ماهه اول فعالیت، بیش از ۱۲ هزار جلد کتاب (غیر از کتاب‌های کمک‌درسی) امانت داده شد. این نشان می‌دهد اگر زیرساخت به‌روز باشد، مردم می‌آیند و استفاده می‌کنند.

نبود حمایت واقعی از کتاب‌فروشان و چرخه معیوب نشر

وی در خصوص وضعیت نشر و کتاب‌فروشی‌ها در زنجان نیز گفت: متأسفانه نه شهرداری و نه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی حمایت عملی از کتاب‌فروشان ندارند در حالی که در بسیاری از شهرهای دیگر، با ارائه وام‌های کم‌بهره، معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات دیگر، مشوق‌هایی برای ایجاد کتاب‌فروشی فراهم شده است.

وی ادامه داد: وقتی کسی با مجوز کتاب‌فروشی، عروسک و اسباب‌باز و یا لوازم‌التحریر بفروشد، معلوم است که مسیر اشتباه رفته‌ایم. کتاب‌فروشی یک فعالیت فرهنگی و تخصصی است و باید با معیارهای حرفه‌ای سنجیده و حمایت شود.

کتابخانه‌های مدارس بی‌کیفیت و ناکارآمد هستند

این کارشناس حوزه کتاب، در بخش دیگری به وضعیت کتابخانه‌های مدارس اشاره کرد و گفت: متأسفانه کتابخانه‌های مدارس هم فاقد منابع با کیفیت هستند و هم فضای مناسبی ندارند. این باعث می‌شود دانش‌آموزان ارتباطی با کتاب و کتاب‌خوانی برقرار نکنند. باید از همان کودکی زیرساخت فرهنگی را بنا کرد.

انتهای پیام/