زهره میرعیسی‌خانی - ترجمه، ارتباط‌یابی با معنای متن زبان مبدا به‌ کمک متن معادل در زبان مقصد است. یک مترجم توانمند نه تنها فردی دو زبانی، بلکه دو فرهنگی نیز به حساب می‌آید.

زبان، فقط مجموعه‌ای از واژگان و دستورهای زبانی (گرامر) و نحوی برای تولید جمله نیست، بلکه فراتر از آن، شبکه‌ای وسیع و به هم پیچیده از مضامین و فرهنگ‌ها‌‌ست که تسلط بر آن زمانی در حد عمر انسان را می‌طلبد.

به مناسبت گرامیداشت سالروز درگذشت «سنت جروم» مترجم شهیر، از سوی «فدراسیون بین‌المللی مترجمان» که در سال ۱۹۵۳ پایه‌گذاری شد، برای نشان دادن همبستگی جامعه جهانی مترجمان و با هدف تقويت و توسعه‌ مهارت مترجمی در کشورهای مختلف، ۳۰ سپتامبر (مصادف با ۸ مهر) به‌عنوان روز بین‌المللی ترجمه نام‌گذاری شد.

روز مترجم به‌ صورت رسمی نیز از سال ۱۹۹۱ در تقویم جهانی قرار گرفت تا جایگاه و اهمیت این حرفه آن هم در عصر پیشرفت و جهانی شدن، بیشتر به چشم آید. شواهد حاکی است که به دلیل مشخص نبودن زادروز سنت جروم، روز مرگ وي را به‌عنوان روز جهاني ترجمه ناميده‌اند.

فدراسیون بین‌المللی مترجمان هدف خود را از این اقدام، ارج نهادن به مترجمان و تأکید بر اهمیت حرفه‌ مظلومِ ترجمه اعلام کرد تا بهانه‌ای برای قدر نهادن به حرفه و مهارت مترجمان در سراسر جهان به دست آید که سعی دارند جهان را با درهم شکستن موانع زبانی و قادرکردن مردم به لذت بردن از کتاب‌های بزرگ، قدری کوچک‌تر کنند و همچنین به غیرمترجمان و استفاده‌کنندگان از خدمات ترجمه یادآور شوند که ترجمه (از هر نوع آن) حرفه بسیار مهم و حیاتی برای جهان امروز است.

 در این خصوص مهدی نصیری، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان با اشاره به اینکه ترجمه یکی از مهم‌ترین ارکان یادگیری هر زبانی است، گفت: هر زبان آموز و معلمی  با ترجمه سر و کار دارد و در واقع یکی از روش‌های آموزش و یادگیری و یاد‌دهی زبان، ترجمه است به‌ طوری که هم یک فرد زبان‌آموز می‌تواند مترجم محسوب شود و هم یک شخص حرفه‌ای.

وی با اشاره به اینکه ترجمه در واقع تسلط فرد بر زبان مبدا و مقصد است، ادامه داد: زبان دارای دو شکل فیزیکی و فرهنگی است و شکل فیزیکی همان است که به صورت کلمه و گرامر و پاراگراف نمود می‌یابد و در نوع مکتوب و شفاهی خودش و سخن و کلام مطرح است. یک استاد مترجم کسی است که هم برسیستم فرمی زبان و هم بر سیستم فرهنگی آن، هم در زبان مبدأ و هم در زبان مقصد تسلط داشته باشد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه هر مفهومی در زبان دیگر ممکن است در واقع میسر نشود و اینجا تخصص مترجم در شناخت هر دو فرهنگی می‌تواند بسیار مفید باشد، افزود: در حال حاضر ترجمه در دانشگاه و محیط آکادمیک ما، تبدیل به سم شده است چرا که ما برای کمک به تولید علم بایستی بر متون انگلیسی تسلط یابیم این در حالی است که دانشجویان و اساتید ما به جای اینکه زبان انگلیسی خود را تقویت کنند و خودشان با آن مفاهیم ارتباط برقرار کنند، مقالات خود را به دست مترجمین می‌دهند، که علم کافی بر تمام رشته‌های زبان تخصصی ندارد چرا که اگر بناست ادبیات فارسی به انگلیسی نوشته شود ما به یک نوع انگلیسی خاص نیاز داریم و در خصوص سایر رشته‌ها هم همین گونه.

نصیری خاطرنشان کرد: در برخی از زمینه‌ها ترجمه دارد یک ضربه به یادگیری زبان می‌زند در صورتی که اگر ترجمه به صورت خوب و  ایده‌آل خود کنترل شود، می‌تواند منجر به تولید علم ‌شود در حالی که دانشجویان ما به جای ترجمه متون خود، به سراغ مترجم‌های درجه چندم می‌روند و افرادی که در این زمینه تخصص ندارند را به کار می‌گیرند و در واقع این موضوع یکی از آسیب‌های موجود در زمینه ترجمه در سطح کشور است.

وی اظهار کرد: مترجمین ما در بسیاری از زمینه‌ها متخصص نیستند و باید توجه داشت که یک مترجم نمی‌تواند هر متنی را به خوبی ترجمه کند و فقط در رشته‌های خاصی متبحر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان، در پاسخ به اینکه آیا در حال حاضر جلسات و گردهمایی‌هایی در استان برای مترجمان و فارغ التحصیلان این رشته وجود دارد؟ افزود: برگزاری جلسات و دورهمی‌های تخصصی در زمینه نیازمند یک سری زیرساخت‌هاست که دانشگاه‌ها باید در این زمینه اقدام کنند و متاسفانه در این زمینه موسسات خصوصی چندان رشد نکرده است که افراد بخواهند دنبال آن باشد.

وی افزود: در یادگیری زبان که ترجمه به عنوان  یکی از شاخه‌هایش شناخته می‌شود، سن خاصی نداریم به این معنا که ترجمه در سطح‌های مختلفی صورت می‌گیرد که مترجم می‌تواند یک نوجوان باشد که به ترجمه یک متن محاوره معمولی اقدام می‌کند و نیازی به تسلط به محتوای آن متن ندارد. اما اگر شما بنا باشد که یک متن فیزیکی را ترجمه کنید بایستی از ارکان فیزیکی آن آگاه باشید و فردی که 14 و 15 ساله است از یک سری باید و نبایدهای نوشتار آکادمیک زیاد مطلع نیست و در این زمینه  بایست یک پختگی خاصی به دست آورد و دوره‌های آکادمیک را طی کرده باشد تا سواد آکادمیک در ذهنش شکل بگیرد و بتوانند یک متن انگلیسی را به فارسی ترجمه کند. بنابراین ما نمی‌توانیم بگوییم که محدودیت‌های سنی وجود دارد اما الزام داشتن سواد آکادمیک بسیار مطرح است.

وی با اشاره به اینکه متاسفانه تصورغلطی در این زمینه وجود دارد، اظهار کرد: افراد تصورمی‌کنند که یک مترجم می‌تواند هر متنی را ترجمه کند ولی واقعیت این است که این طور نیست و افراد با توجه به اینکه در چه حیطه‌ای کار کرده‌اند می‌تواند در این زمینه فعالیت داشته باشد.

وی افزود: یک نکته اساسی که در زمینه ترجمه وجود دارد این است که هر فردی که یک میزان زبان ‌انگلیسی و هر زبان دیگری را تقویت می‌کند، احساس می‌کند می‌تواند مترجم باشد در حالی‌که ترجمه برای خود یک رشته است و افراد بایستی در این زمینه مهارت به دست بیاورند و رشته‌های مختلف ترجمه متون اسلامی، اقتصادی و تاریخی و بسیاری حوزه‌های دیگر را مشاهده می‌کنیم. یک مترجم باید تحصیلات آکادمیک داشته باشد چرا که به صرف تجربه افراد می‌توانند یک کارهایی را انجام بدهند ولی مطمئنا کسی که تحصیلات آکادمیک در این زمینه دارد می‌تواند موفق‌تر در این زمینه عمل کند.

نصیری در پاسخ به اینکه «سن مناسب یادگیری زبان برای کودکان چه سنی است ؟» افزود:  در کشور ما زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجه است و متکلمین زبان انگلیسی در کشور وجود ندارد و در واقع انگلیسی به عنوان زبان خارجه محسوب می‌شود. بنابراین بایستی ببینیم که چه میزان به این نکته در برنامه درسی ما توجه شده است. برنامه درسی ما از سال اول ابتدایی شروع می‌شود و در این سال‌ها ما زبان انگلیسی نداریم و یک عده تلاش دارند که انگلیسی در  کودکان زودتر آموزش داده شود حالا به هر دلیلی که وجود دارد. انگلیسی قبل از 6 سال باید به صورت بازی و سرگرمی باشد و موسسات مختلف با داشتن تزهای یادگیری بسیارعالی در صورتی که به کودکان بدون اصرار بر نوشتن، در صورتی که تنها قوه در یافتشان آن هم به صورت بازی درگیر باشد مشکلی ندارد.

وی ادامه داد: معمولا گفته می‌شود که یادگیری زبان به صورت نوشتاری از سن 8 تا سال و زمانی که افراد خودکار و مداد در دست گرفته‌اند و یک میزان شروع به نوشتن کردند و براساس بیان آقای پیاژه که متخصص رشد ذهنی کودک است که از دو تا 5 ، 6 سالگی مهارت‌های اولیه خود را به صورت دیداری و شنیداری دارد، انجام می‌دهد از یک سنی به بعد که می شود 7 تا 12 سالگی به فکر کردن و حل مشکل می‌پردازد و بنابراین اگر قرار است گرامری یاد داده شود از سن 8 تا 9 به بعد است.

این استاد دانشگاه با اشاره به  آسیب‌های فرهنگی در کلاس‌های زبان می‌توانند در کودکان ما بگذارند، گفت: این روزها خانواده‌ای نیست که کودکان خود را به کلاس‌های  یادگیری زبان نفرستد که مشخصا این منجر به تماشای فیلم‌ها و شنیدن آهنگ‌های خارجی مشغول می‌شود که به نظرم آموزش و پرورش بایستی در امر موسسه داری و عدم اشاعه فرهنگ اروپایی و آمریکایی در بین جوانان ما باید ، یک ترفندهایی داشته باشد. جوانان ما امروز یک مقدار با فرهنگ اروپایی و آمریکایی همسو شده‌اند و به نظر می‌رسد یک مقدار فرهنگ اسلامی  و ایرانی خود را از دست داده‌ایم و بایستی در این زمینه آسیب شناسی شود که چرا فرزندان به این سمت گرایش پیدا می‌کنند و چرا فرهنگ‌های ایرانی و  اسلامی خودمان در این زمینه  چندان برجسته نمی‌شود.