الهام احمدی- ﻋﺼﺎی ﺳﻔﯿﺪ از زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎدی ﺑﺮای ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن از اﯾﻦ ﻋﺼﺎ وﺟﻮد دارد، اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾن‌که رﻧﮓ ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺮای ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ اﺳﺖ، ﺑﺮای ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﺧﻄﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ، اﯾﻦ رﻧﮓ در ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ ﺑﺮای ﻋﺼﺎی راﻫﻨﻤﺎی آن‌ها ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ.

 اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺼﺎ به عنوان وﺳﯿﻠﻪ ﮐﻤﮑﯽ در رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن از ﻗﺮن‌ﻫﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده اﺳﺖ، وﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺼﺎی ﺳﻔﯿﺪ به شکل اﻣﺮوزی و به عنوان ﻧﻤﺎدی ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول مرتبط است، در ﺳﺎل 1921 ﻣﯿﻼدی ﯾﮏ ﻋﮑﺎس اﻫﻞ ﺷﻬﺮ «ﺑﺮﯾﺴﺘﻮل» ﮐﺸﻮر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻧﺎم «ﺟﯿﻤﺰ ﺑﯿﮕﺰ» ﮐﻪ در اﺛﺮ ﯾﮏ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد، ﺑﺮای در اﻣﺎن ﺑﻮدن از ﺧﻄﺮ وﺳﺎﺋﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ ﮐﻪ در ﺧﯿﺎﺑﺎن‌ﻫﺎی اﻃﺮاف ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﯽ وی در ﺣﺎل رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﻮدند، اﺑﺘﮑﺎر اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺼﺎ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﯿﺪ را ﮐﻪ به راﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺎﺑﻞ دﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ را ﺑﮑﺎر ﺑﺮد.

 ﭘﺲ از آن دو ﺗﻦ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‌ﺗﺮﯾﻦ محققان آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻪ نام‌های دﮐﺘﺮ ﻧﺎول ﭘﺮی، رﯾﺎﺿﯿﺪان و دﮐﺘﺮ ﺟﺎﮐﻮﭘﺲ ﺗﻦ ﺑﺮوک، ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را در ﭘﺎﻧﺰدﻫﻤﯿﻦ روز از ﻣﺎه اﮐﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺼﺎی ﺳﻔﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ برﺳﺎﻧﻨﺪ و اﯾﻦ روز را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روز ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﮐﻨﻨﺪ که در اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن تمامی ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺮد ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮی از ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻤﺪن اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

حال سوال اینجاست که پس از گذشت سال‌ها از تصویب قانون عصای سفید جامعه چه میزان با این قانون آشنا بوده و آن را در راستای حفظ حقوق نابینایان رعایت کرده است؟ قانونی که فقط شامل ۷ ماده و ۹ تبصره بوده و جان کلامش این است که نابینا هم عضوی از جامعه است و حقوق اجتماعی دارد و به جای ابراز ترحم و بازی با واژه‌ها و نابینایان را «روشن‌دل» خطاب کردن قانون عصای سفید را در مدارس آموزش دهیم.

وجود 2 هزار و 521 نابینا و بینایی ضعیف در زنجان

نزدیک به 150هزار نابینا در کشور ما زندگی می‌کنند که سهم زنجان از این تعداد 2 هزار و 521 نفر است که تشکیل پرونده داده‌اند اما اینها تمام کسانی نیستند که با مشکلات چشمی درگیرند چرا که به ازای هر نابینا، 6 نفر وجود دارند که کم‌بینا محسوب می‌شوند، اما توجه چندانی به آن‌ها نمی‌شود. البته مانند تمام موارد دیگر، آمار کاملی از تعداد نابینایان و کم‌بینایان در کشور وجود ندارد، اما با توجه به ارقام بالا می‌توان گفت که در کشور بین 900 هزار تا یک‌میلیون نفر از مشکلات چشمی رنج می‌برند. این در حالی است که جامعه چندان با این بخش از اعضای خود مهربان نیست و گام موثری برای تامین نیازهای آن‌ها بر نمی‌دارد.

اجرا نشدن قوانین مشکل اصلی نابینایان

یکی از نابینایان می‌گوید: «مشکل اصلی روشندلان اجرا نشدن قوانین است، خوشبختانه در ایران قوانین خوبی نظیر قانون جامع حمایت از حقوق معلولان برای حمایت از معلولان و نابینایان وجود دارد، اما مشکل اینجاست که این قوانین اجرا نمی‌شوند.»

ساعی، راه‌حل رفع عمده مشکلات نابینایان را تنها یک اقدام می‌داند و آن اجرای صحیح قوانین است، به عقیده او با اجرای قوانین می‌توان تا 80 درصد مشکلات موجود در کشور برای این افراد را کم کرد و لازم به گفتن نیست که 80 درصد، بخش قابل توجهی از معضلات را در بر می‌گیرد.

این روشندل یکی از مشکلات پیش پای نابینایان و کم بینایان را مناسب‌سازی محیط و مبلمان شهری عنوان کرده و می‌گوید: مشکل شهرهای کشور ما ریشه‌ای بوده و به طراحی مرتبط است چرا که در طراحی ابنیه، خیابان‌ها، محیط‌های عمومی و شهرها این مساله به خوبی قابل مشاهده است که نابینایی یا معلولیت به عنوان یک ویژگی احتمالی شهروندان در نظر گرفته نشده است.»

به گفته این شهروند نابینا اقدامات انجام شده بیشتر برای رفع تکلیف بوده تا انجام خدمت اجتماعی، چون پیاده‌راه‌هایی که برای نابینایان طراحی شده‌اند به جای کمک حال بودن به جوی آب ختم شده و در خطرش می‌اندازند.

ساعی معتقد است که مناسب‌سازی محیط برای معلولان می‌تواند برای کل جامعه در حکم یک سرمایه‌گذاری باشد، چرا که جدای از افراد کم‌توان یا ناتوان، همه اقشار جامعه از شهری که مناسب‌سازی شده لذت می‌برند، اما می‌گوید ادامه روند کنونی، بیشتر به هزینه اضافه می‌ماند تا سرمایه‌گذاری، زیرا این نوع از مناسب‌سازی به هیچ کس کمک نمی‌کند.

گلایه بهزیستی از وضعیت مناسب‌سازی مبلمان شهری برای معلولان

محمد محمدی‌قیداری، مدیرکل بهزیستی استان نیز در عین حال که از وضعیت مناسب‌سازی مبلمان شهری گله‌مند است به وضعیت وخیم چند سال گذشته برای تردد نابینایان در شهر اشاره می‌کند و می‌گوید: هر چند وضعیت فعلی نیز در حوزه مناسب‌سازی رضایت‌بخش نیست ولی با قوانین الزام‌آور تعیین شده برخی از اماکن عمومی دولتی و نیز بوستان‌ها و معابر عمومی وضعیت مناسب‌تری نسبت به گذشته برای تردد نابینایان و معلولان فراهم شده است.

وی با اشاره به این‌که قانون جامع حمایت از معلولان دارای مزایای قابل توجهی برای جامعه هدف دارد ولی لازمه اجرایی شدن آن تنظیم برخی از آئین‌نامه‌ها از سوی بهزیستی و یا ارگان‌های دیگر است، بیان می‌کند: برخی از این آئین‌نامه‌ها از زمان ابلاغ این قانون در اردیبهشت ماه سال گذشته تاکنون تنظیم شده و مابقی نیز در حال انجام است.

به گفته مدیرکل بهزیستی استان موارد متعددی از قبیل مناسب‌سازی محیط شهری، آموزش، ایاب و ذهاب، مزایای ویژه برای خانواده‌های دارای معلول، تشکیل صندوق تعاونی، پرداخت حق مددکاری و پرستاری برای خانواده‌های دارای معلولیت بسترگرا و غیره در قانون حمایت از معلولان پیش‌بینی شده است ولی متأسفانه با توجه به شرایط و مشکلات فعلی سازمان بهزیستی و وزارت رفاه نتوانسته برخی از این موارد را اجرایی کند.

شناسایی 100 درصد معلولان روستایی

وی با تأکید بر این‌که ابلاغ قانون حمایت از حقوق معلولان نقاط قوت قابل توجهی داشته که از آن جمله می‌توان به شناسایی 100 درصد معلولان روستایی و افرادی که در شهر خود به مراکز مراجعه کرده‌اند، اشاره کرد و گفت: در حوزه تشکیل پرونده طبق مفاد یک این قانون نیز اقدامات خوبی انجام شده است.

محمدی با بیان این‌مطلب که اگر موضوع مناسب‌سازی و برابر سازی فرصت‌ها برای معلولان مورد توجه نهادها و ارگان‌های دیگر قرار نگیرد تمامی برنامه‌های بهزیستی برای این جامعه هدف عقیم می‌ماند، تصریح کرد: با وجود پیگیری‌های صورت گرفته از سوی بهزیستی اماکن و  معابر شهر و وسائط نقلیه عمومی مناسب‌سازی نشده‌اند.

وی با اشاره به این‌که در چک ‌لیست‌های شهرداری و نظام مهندسی برای صدور پروانه ساختمان‌های عمومی و دولتی موارد تأکید شده در قانون جامع حمایت از معلولان مد نظر قرار می‌گیرد، گفت: ضروری است این چک لیست‌های برای اماکن خصوصی و منازل مسکونی نیز مد نظر قرار گیرد.

آمار دقیقی از نرخ بیکاری نابینایان زنجان نداریم

این مسئول در پاسخ به سوالی در زمینه نرخ بیکاری در بین نابینایان استان به نبود آمار دقیق در این بخش اشاره کرد و گفت: در ابتدا باید تعداد افراد جویای کار در بین این افراد شناسایی شده و پس از آن نرخ بیکاری را ارزیابی کرد هر چند برای ایجاد اشتغال وام‌هایی برای این قشر در نظر گرفته شده است.

وی معتقد است در سال‌های اخیر قانون سهم سه درصدی معلولان در استخدامی‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته و با کمیته ویژه تشکیل شده در این بخش معلولان دارای شرایط جذب دستگاه‌ها و نهادها می‌شوند.

به گفته این مسئول در حال حاضر 38 دانشجوی نابینا و 114 دانش‌آموز نابینا و نیمه بینا در زنجان تحصیل می‌کنند که بهزیستی در راستای توانمندسازی آن‌ها پرداخت شهریه دانشگاه آزاد آنان را متقبل شده است و در این بین یک هزار و 81 معلول نیز از بهزیستی مستمری دریافت می‌کنند.

سازمان‌ها در مورد معلولان احساس مسئولیت کنند

محمدی خاطرنشان کرد: انتظار می‌رود سازمان‌ها نیز در ارتباط با افراد معلول و توانمندسازی آن‌ها احساس مسئولیت کنند چرا که بهزیستی به تنهایی با اعتبارات فعلی توانایی برطرف کردن تمامی نیازهای این قشر را ندارد.

منتقدان بر این باورند نابینایان و کم‌بینایان، مانند همه شهروندان دیگر بخشی از جامعه محسوب می‌شوند و حق دارند که مانند دیگران، از منابع عمومی برای تامین نیازهایشان بهره‌مند شوند اما در ایران کسی به این مساله توجه نمی‌کند و همین موضوع سبب شده که جامعه با بخش بزرگی از خود که دیده تاریک اما دل‌هایی روشن دارند، چندان مهربان نباشد.

اغلب نابینایی‌ها در کشورهای توسعه نیافته به دلیل عفونت‌ها و بیماری‌ها ایجاد می‌شود، اما بیشتر نابینایی‌های ایران به دلیل حوادث حین کار و تصادفات اتفاق می‌افتد. گذشته از این نزدیک به ۸۰ درصد  اختلالات بینایی مانند آب مروارید قابل پیشگیری است که ایران در زمینه درمان و پیشگیری این نوع از بیماری ها رشد چشمگیری داشته است.

سیر صعودی تعداد نابینایان تا سال ۲۰۲۰

نابینایی اختلالی است که فرد به دلیل عوامل فیزیولوژیکی و یا عصبی بینایی به آن دچار می شود. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی حدود ۲۵۰ میلیون نفر از افراد دچار اختلال بینایی هستند که ۳۵ میلیون نفر از آنها نابینای مطلق و ۸۰ درصدشان را افراد بالای ۵۰ سال تشکیل می‌دهند؛ این مسئله نشان می‌دهد افزایش سن و بیماری‌های سالمندی اختلالات مرتبط با بینایی را افزایش می دهد.

درصد بالایی از نابینایی‌ها به دلیل بیماری‌های مزمن مانند آب مروارید، آب سیاه و یا حوادثی از قبیل تصادفات رانندگی به بینایی ایجاد می شود از این رو ۹۰ درصد نابینایان جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند،  این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود آمار نابینایی در جهان تا سال ۲۰۲۰ افزایش داشته باشد.