لیلا محمدی- به منظور افزایش راندمان خاک، مراتع، مزارع و باغات از طریق کودپاشی، ایجاد اشتغال و افزایش سطح درآمد سرانه شاغلان و در نهایت کاهش مهاجرت روستانشینان به شهرها و مراکز جمعیتی بزرگ کشور طرح انتقال ژن چندقلوزاییFecB  از گوسفند «برولامرینو» به گوسفند «افشاری» در قالب طرح تحقیقاتی- کاربردی از طریق لقاح طبیعی و مصنوعی به دام‌های دامداران برای نخستین بار در کشور با حمایت سازمان جهاد کشاورزی و با وارد کردن سلول‌های جنسی ا از نژاد «برولامرینو» در دانشگاه زنجان آغاز شد به طوری که تولید نسل اول تا پنجم گوسفند افشاری اصلاح نژاد شده با موفقیت همراه شده است. سازمان جهاد کشاورزی استان در نظر دارد به منظور تکمیل زنجیره تولید در بخش دام به ویژه دام سبک، الگوی کشت محصولات علوفه‌ای را در زنجان عملیاتی کند.

گوسفند افشاری یکی از منابع مهم ژنتیکی در بین سایر نژاد گوسفندان کشور بوده که سرعت رشد و میزان گوشت تولیدی در این گوسفند در مقایسه با سایر نژادها قابل توجه است به طوری که می‌توان این نژاد را یکی از نژادهای گوشتی گوسفند ایران به شمار آورد که از ظرفیت مناسبی برای تولید گوشت برخوردار بوده و توانایی ایفای نقش مهم در تامین گوشت قرمز منطقه را دارا است.

با توجه به اینکه مقدار بسیاری خوراک و انرژی در نژاد گوسفند افشاری صرف تولید چربی می‌شود که ارزش اقتصادی و غذایی چندانی ندارد با انجام کارهای اصلاح نژادی در این راستا راندمان خوراک و در نتیجه بهره‌وری را افزایش داده و به ترتیب با افزایش سرعت رشد بره‌های تولیدی همراه با صفات مطلوب دیگر می‌توان دامی ایده‌ال را برای نگهداری در شرایط مختلف پرورش داد.

کارشناسان معتقدند درآمد دامداران از سه طریق فروش شیر، پشم و بره حاصل می شود، شیر گوسفند در اوایل زایش صرف بره می‌شود و پس از بزرگ شدن بره مقدار آن زیاد نیست و از طرفی هم میزان تولید پشم در گوسفند افشاری بسیار پایین بوده و قیمت آن قابل توجه نیست، در نتیجه شیر و پشم در درآمد دامداران سهم چندانی ندارد و تنها منبع اصلی درآمد آنان از محل فروش بره است.

طرح علمی- کاربردی اصلاح نژاد گوسفند افشاری

پرویز مرادی، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان با بیان اینکه بیش از 10 سال قبل طرح اصلاح نژاد گوسفند افشاری را در سه مکان هدف از جمله ایستگاه قره‌چریان و باغ حسینیه اعظم اجرایی کردیم، افزود: با حصول نتایج موفق از دو سال پیش نیز اصلاح گروهی گوسفند افشار آغاز شدکه فرآیند پایش گوسفندان نژاد افشاری دامداران استانی همچنان ادامه دارد.

مرادی چندقلوزایی، کاهش حجم دنبه، افزایش تولید پشم، سرعت رشد و بهبود ضریب تبدیل غذایی را از ویژگی‌های اقتصادی شاخص در گوسفند اصلاح نژاد شده افشاری دانست.

به منظور افزایش راندمان خاک، مراتع، مزارع و باغات از طریق کودپاشی، ایجاد اشتغال و افزایش سطح درآمد سرانه شاغلان و در نهایت کاهش مهاجرت روستانشینان به شهرها و مراکز جمعیتی بزرگ کشور و از همه مهمتر حرکت در راستای اقتصاد مقاومتی مدنظر مقام معظم رهبری طرح انتقال ژن چندقلوزاییFecB  از گوسفند «برولامرینو » به گوسفند «افشاری» در قالب طرح تحقیقاتی-کاربردی از طریق لقاح طبیعی و مصنوعی به دامهای دامداران هدف برای نخستین بار در کشور در سال 85 با حمایت سازمان جهاد کشاورزی با وارد کردن سلول‌های جنسی از کشور نیوزیلند و از نژاد «برولامرینو» در دانشگاه زنجان آغاز شد به طوری که تولید نسل اول تا پنجم گوسفند افشاری اصلاح نژاد شده با موفقیت همراه شده است.

زنجان به عنوان نخستین استان کشور در سال 90 شرکت دانش بنیان را به منظور تثبیت و توسعه ویژگی گوسفنداصلاح شده در بین گله‌های گوسفند افشاری با هدف افزایش چند قلوزایی و افزایش راندمان لاشه به گله‌های دامداران را به ثبت رساند و ایستگاه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان را به این شرکت واگذار کرد و از این پس با هدف تکثیر دام اصلاح شده جدید، گله‌های  پیشرو صنعتی و روستایی را هماهنگ و از سال 91 و 92 گله داران واجد شرایط را به منظور افزایش سرعت تکثیر دام انتخاب شدند.

با توجه به میانگین میزان چندقلوزایی (4.2) و با دامنه‌ای از یک تا شش بره به ازای هر میش در نژاد «برولامرینو» و قابلیت جفت گیری این نژاد در اکثر فصول سال، در جهشی در ژن BMPR-1B این نژاد سبب شده است که میزان دوقلوزایی به میزان زیادی افزایش یابد.

عملیات تجسسی باستان شناسان نشان می‌دهد که گوسفند نژاد افشاری یکی از انواع گونه حیواناتی است که از طرف بشر شاید 11 تا 12 هزار سال قبل اهلی شده و از آن روز به بعد بشر گوسفند را در واریته‌های وسیعی از نظر تولیدی پرورش داده است.

در حال حاضر بیش از 2 هزار واریته مختلف و متفاوت از گوسفند در سطح جهان وجود دارد که از نظر تعداد کروموزوم‌های زوج، نوع الیاف، رنگ، جثه، تعداد و شکل شاخ، شکل دم و اندازه با وزن 40 تا 200 کیلوگرم در تغییر است.

واریته‌های غیراهلی گوسفند افشاری در مناطق کوهستانی و یا در کشورهای دارای مراتع مرتفع مشاهده شده است و منشا گوسفند اهلی در آسیای غربی به ویژه مناطق مرتفع کشورهای ایران، ترکیه و عراق است.

گوسفند افشاری در وسعتی نزدیک به 20 هزار کیلومتر مربع در بین استان زنجان و قسمتی از استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان پراکنده شده است.

بیشترین جمعیت و منطقه اصلی پراکنش گوسفند افشاری کشور در زنجان قرار گرفته است که شامل حدود 65 درصد از جمعیت گوسفندان استان و حدود 750 هزار راس است که عمده منطقه پراکنش گوسفند افشاری این استان مربوط به شهرستان ماهنشان است.

نامگذاری اکثر توده گوسفندان بومی هر کشور بر اساس نام ایل یا طایفه بوده که آن را پرورش می‌دادند در نتیجه نام گوسفند افشاری منصوب به ایل افشاری بوده که در آذربایجان از جمله زنجان سکنی گزیده‌اند.

اصلاح نژاد 20 هزار راس گوسفند افشاری در استان

سرعت رشد بالای این نژاد، سازگاری و عادت پذیری آن با شرایط آب و هوایی مناطق سردسیر، قدرت راهپیمایی و کوهپیمایی مطلوب این نژاد به طوریکه قادر است فاصله 100 کیلومتری بین ییلاق و قشلاق را به راحتی طی کند و بالا بودن نسبی دوقلوزایی این نژاد نسبت به سایر نژادهای گوسفند در استان زنجان و کشور از دیگر ویژگیهای بارز گوسفند افشاری است.

این مشخصات در کنار ویژگیهایی نظیر مقاومت گوسفند افشاری در مقابل امراض انگلی داخلی و خارجی، بالابودن ضریب تبدیل و داشتن بازده اقتصادی مطلوب، تولید پروتئین حیوانی(گوشت و پشم)، تولید الیاف حیوانی(پشم)، توسعه صنایع قالیبافی، تولید پوست و اهمیت آن در صنایع چرمسازی سبب شد تا این نژاد مورد توجه محققان استانی واقع شود.

برای تثبیت یک صفت بر روی دام حداقل 6 سال زمان لازم است البته اگر محققان به ژنتیک مولکولی دست نیابند این مهم تا 12 سال زمان نیاز دارد.

به گفته محمدعلی صادقی، معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان موضوع اصلاح‌نژاد گوسفند افشاری از سال 85 در زنجان زیرنظر کارشناسان و متخصصان مراکز علمی و دانشگاهی کلید خورد.

صادقی در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اقدامات قابل توجه انجام گرفته و نفوذ این نژاد به گله‌های دام سبک روستائیان در سال‌ 92-91 ابراز کرد: از حدود 870 هزار راس دام سبک موجود در استان، حدود 80 درصد مربوط به گوسفند افشاری است.

این مسئول با اشاره به اصلاح نژاد 20 هزار راس دام روستائیان شامل حدود 150 گله از ابتدی اجرای طرح تاکنون عنوان کرد: ژن چندقلوزایی گوسفند اصلاح شده نژاد افشاری از زنجان به بیش از 24 استان کشور منتقل شده است که میزان موفقیت در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، خراسان رضوی، خراسان شمالی، سمنان، کردستان، فارس و بوشهر چشمگیر بوده است.

گوسفند افشاری که جزو گوسفندان سنگین دنبه کشور محسوب می‌شود دارای دنبه ای سفره‌ای شکل و پهن بوده که معمولا دارای شیب خاصی است که از ناحیه کمر حیوان آغاز شده و حالت افتادگی را به دنبه داده است.

انرژی که برای تولید دنبه در گوسفند افشاری لازم است دو برابر انرژی در تولید گوشت بوده و از طرفی این میزان چربی حاصل از دنبه همانند گذشته بازارپسندی خود را ندارد و حتی در قصابی‌ها و کشتارگاه‌ها جزو ضایعات محسوب می‌شود.

در استان زنجان موثرترین ژن که سبب کاهش حجم دنبه گوسفند افشاری شود توسط محققان شناسایی شده و بر روی دام هدف تثبیت شده است.

اعطای تسهیلات برای نوسازی و بهسازی دامداری‌های سنتی

با توجه به اینکه تامین علوفه دستی در پرورش گوسفند افشاری اصلاح نژاد شده مقرون به صرفه است احیای مراتع و تغییر الگوی پرورشی در دامداری‌های سنتی از جمله مزایای اجرای این طرح است.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بهسازی و نوسازی دامداری‌ها وایجاد شرایط لازم برای پرورش گوسفند افشاری اصلاح نژاد شده را از نیازهای اصلی دانست و گفت: اگر شرایط دامداری‌های مناسب نباشد موجب افزایش تلفات نژاد اصلاح شده گوسفند افشاری می‌شود، برای جلوگیری از این مهم، سال قبل و امسال در بحث اعطای تسهیلات اشتغل روستایی، بیش از 50 درصد وام‌ها به بخش دام که عمدتا مربوط به نوسازی و بهسازی دامداری‌ها بود، اختصاص داده شد.

توسعه کشت محصولات علوفه‌ای

صادقی با اشاره به برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته جهت تسریع درپروژه توسعه پرورش و تکثیر گوسفند اصلاح نژاد شده افشاری عنوان کرد: در راستای این طرح، به بخش بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان پیشنهاد شده است تا برنامه‌ریزی جدی برای ترغیب و هدایت کشاورزان به سمت کشت محصولات علوفه‌ای را در دستور کار قرار دهد.

جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اهمیت بخش کشاورزی در حوزه تولید، تنظیم برنامه مدون برای هدایت کشت محصولات را از اولویت‌ها اساسی این سازمان و وزارتخانه متبوع اعلام کرد و گفت: اجرای الگوی کشت تقریبا چالش برانگیز است و برای موفقیت در آن باید کشاورزان را با برنامه‌های سازمان همراه کرد.

تاراسی با اشاره به ظرفیت‌های استان در حوزه تولیدات دامی خاطرنشان کرد: در نظر داریم به منظور توسعه دامداری بخش اعظمی از اراضی استان، زیر کشت محصولات علوفه‌ای از جمله یونجه و ذرت علوفه‌ایبرود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اضافه کرد: برای تضمین بازار تولیدات این بخش نیز واحدها و شرکت‌های تولیدی فعال در بخش تولیدات دامی را برای تکمیل زنجیره وارد برنامه تدوین الگوی کشت استانی می‌کنیم.