الهام احمدی- زنجان به عنوان خاستگاه اولیه هنر ملیله‌کاری با قدمت و پیشینه تاریخی چند هزار ساله، هنوز نام خود را در میان بهترین‌های این صنعت دستی حفظ کرده و برای احیای جایگاه اصلی خود تلاش می‌کند. بیش از ۴۵ رشته صنایع دستی در استان وجود دارد که در میان آن‌ها ملیله‌کاری، چاروق دوزی، چاقوسازی، مسگری، قلمزنی، گلیم‌بافی و گیوه دوزی از صنایع دستی بومی این خطه بشمار می‌روند.

ثبت شهر زنجان به عنوان شهر ملی ملیله از جمله اتقاقات شیرین در سال ۹۷ بود که بار دیگر زنجان را به عنوان مهد این هنر بر سر زبان‌ها انداخت و پس از آن نیز موضوع زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله مطرح شد.

در سال ۹۷ نشان جغرافیایی برای رشته‌های چاقو و ملیله زنجان نیز ثبت شد. نشان جغرافیایی در صنایع دستی به منظور حفظ و حمایت از اصالت محصولات است که با آن مبدا یک کالا به قلمرو، منطقه یا ناحیه‌ای از کشور منتسب می‌شود.

الناز خدایی‌فر، رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان با اشاره به این‌که آثار و صنایع دستی در کشور به ثبت ملی و در دنیا به ثبت جهانی می رسد، تصریح کرد: زنجان در حال حاضر به عنوان شهر ملی ملیله ثبت شده و به تأیید رسیده است از همین رو این شهر به عنوان محل اصلی هنر صنعت ملیله به شمار می‌رود و مناطق جغرافیایی دیگر که کارهایی در حوزه ملیله انجام می‌دهند، نمی‌توانند ادعایی در زمینه مولود اصلی هنر ملیله داشته باشند چرا که چیزی شبیه به هنر ملیله در مناطق دیگر همانند اصفهان، اردبیل و تبریز نیز تولید می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان با بیان این‌که در هنگام ثبت اثر اصالت و مکان اثر نیز به ثبت می‌رسد، تصریح کرد: با به ثبت رسیدن قانونی اثر کسی نمی‌تواند ادعایی در مورد آن داشته باشد چرا که ثبت فقط بر روی کاغذ نبوده و برای آیندگان مواردی همانند نقوش، اسامی هنرمندان، رویه و فرایند ساخت هنر صنعت ملیله و فرایند تولید نیز ثبت و نگهداری می‌شود و هیچ‌گاه از بین نمی‌رود چرا که شاید در گذر زمان بخشی از روش‌ها و فنون به فراموشی سپرده شود ولی با به ثبت رساندن رسمی آن هرگز از بین نرفته و در تمام دوران حفظ شده و به نسل‌های دیگر منتقل می‌شود.

وی با تأکید بر این‌که تغییرات در شیوه‌ها و روندهای هنر صنعت ثبت شده به صورت رسمی نیازمند  یک شرایط و مولفه‌های خاصی بوده و نمی‌توان تغییرات نابجا اعمال کرد، افزود: هر چند تغییر بد نیست ولی باید رو به رشد و پیشرفت باشد نه این‌که با این تغییرات هنر را از دست داده و مواردی را اعمال کنیم که اصالت ندارد.

حفظ اصالت، هدف اصلی ثبت آثار

خدایی‌فر با اشاره به این‌که حفظ اصالت هدف اصلی به ثبت رساندن آثار در عرصه  ملی و بین‌المللی است، خاطرنشان کرد: وقتی هنر صنعتی همانند ملیله به ثبت ملی و جهانی می‌شود در کتاب‌ راهنماهای دنیا تعریف شده و تورهای تخصصی از کشورهای مختلف برای بازدید از شهر مورد نظر بسته می‌شود.

وی به مزایای دیگر ثبت اثر در حوزه‌های جهانی اشاره کرد و گفت: اعتبارات جهانی برای گسترش و ترویج هنر صنعت به ثبت رسیده اختصاص داده می‌شود و صنعتگران آن حوزه را برای حضور در نمایشگاه‌ها، نشست‌ها و دوره‌های مختلف دعوت می‌شوند از سوی دیگر صنعتگران از کشورهای مختلف برای یادگیری و دریافت آموزش‌های لازم این هنر صنعت در شهر مورد نظر حضور یافته و آموزش‌ها گسترده‌تر می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان به ظرفیت‌های بازاریابی و شناسانده شدن اثر به ثبت رسیده اشاره کرد و افزود: به طور یقین با رونق افزایش خرید و فروش و صادرات  در یک هنر صنعت پایه و ریشه آن قوام بیشتری پیدا کرده و باید به موضوع بیش از یک ثبت اثر نگریسته شود.

مزایای اقتصادی ثبت یک اثر در عرصه ملی و جهانی

وی با تأکید بر این‌که وقتی یک شهر به عنوان محل تولید یک اثر صنعتی شناخته می‌شود تورهای تخصصی برای بازدید از آثار تولید شده بسته شده و خرید و فروش افزایش می‌یابد، یادآور شد: وقتی زنجان به عنوان یک شهر ملی ملیله شناخته شد اعتبارات ملی برای توسعه این هنر صنعت برای شهر زنجان اختصاص یافت و با ثبت جهانی ملیله به طور یقین اعتبارات بیشتری برای گسترش و توسعه این هنر در زنجان اختصاص پیدا کرده و به طور یقین در کیفیت کارگاه‌ها و شرایط زندگی هنرمندان نیز تأثیرگذار است.

خدایی‌فر به زمانبر بودن ثبت یک هنر صنعت در عرصه ملی و بین‌المللی اشاره کرد و یادآور شد: در سال 97 زنجان به عنوان شهر ملی ملیله شناخته شده و به ثبت رسید و از همان زمان طی فرایندهای ثبت این اثر و تشکیل پرونده در سطح جهانی نیز آغاز شد ولی با توجه به زمانبر بودن آن هنوز این فرایندها به اتمام نرسیده است.

وی با اشاره به این‌که بعد از ثبت جهانی یک اثر فرایندها ادامه‌دار و مستمر بوده و به پایان نمی‌رسد، بیان کرد: بعد از ثبت اثر در سطح جهانی نیز پایش‌ها و رصدها از سوی بازرسان جهانی نیز مورد پایش و ارزیابی قرار می‌گیرد تا این‌که یقین حاصل شود از اهداف و برنامه‌ها عقب نماندیم.

رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان با بیان این‌که بررسی ارائه آموزش‌های درست به مهارت‌آموزان هنر به ثبت رسیده و این‎‌که آیا فرایندهای تولید و یا بازاریابی‌ها بهتر شده است یا خیر، از سوی بازرسان جهانی مورد پایش قرار می‌گیرد، تصریح کرد: برای به ثبت رسیدن یک اثر در سطح جهانی باید به ترتیب شورای منطقه‌ای و شورای جهانی مورد تأیید قرار دهند و پس از آن ارزیاب‌ها قانع شوند.

ارزیاب‌های شورای غرب آسیا آبان ماه به زنجان آمدند

وی با تأکید بر این‌که آیتم‌هایی برای به ثبت جهانی رسیدن یک اثر مد نظر است که باید فراهم شود، خاطرنشان کرد: ارزیاب‌هایی که به زنجان سفر کرده بودند از سوی شورای غرب آسیا بودند که در صورت تصویب نتیجه به شورای جهانی صنایع دستی ارجاع داده می‌شود تا آنان نیز نظرات خود را در دنیا اعلام کنند، هنوز نتیجه بررسی ارزیاب‌های شورای غرب آسیا در مورد این‌که آیا زنجان به عنوان شهر منحصر به فرد برای تولید ملیله در کل دنیا هست یا نه،  مشخص نشده است.

خدایی‌فر با بیان این‌که در زنجان صرفاً در حوزه ثبت ملیله در سطح جهانی در تلاشیم و هنوز پرونده در حال پیگیری است، بیان کرد: بعد از به پایان رسیدن فرایندهای ثبت ملیله در سطح جهانی به سراغ چاقو و مس و تولیدات مسی نیز باید ورود کرده و بتوانیم پرونده‌هایی را برای معرفی زنجان به عنوان شهر منحصر به فرد در تولید محصولات مسی و چاقو آماده کنیم هر چند در بخش صنایع دستی چاقو به طور یقین زنجان منحصر به فرد است.

وی با تأکید بر این‌که میراث فرهنگی برای به ثبت رساندن یک صنایع دستی و یا هنر صنعتی نیازمند همکاری تمامی متولیان شهری است، گفت: در زمان ثبت ملی ملیله زنجان و دفاع از این اثر و ارائه توضیحات لازم مجاب کردن شورای تصمیم‌گیرنده همراه میراث فرهنگی استان، فرماندار، یکی از نمایندگان مجلس و نیز حضور شهردار الزامی بود که در آن بازه زمانی شهردار نتوانستند حضور پیدا کنند.

شرط ثبت جهانی ملیله، نمود آن در مبلمان شهری است

رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان با بیان این‌که در همه جای دنیا متولی شهر شهرداری است از همین رو برای مجاب کردن دنیا به منظور ثبت یک اثر و معرفی منحصر به فرد بودن آن آیتم‌های زیادی برای شهرداری در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: شهرداری با انجام آیتم‌های پیش‌بینی شده می‌تواند در ثبت یک اثر در سطح جهانی تأثیرگذار و کمک‌کننده باشد.

وی با اشاره به این‌که در بسیاری از موارد در فرایندهای ثبت یک اثر و ایجاد شرایط لازم برای مجاب کردن شورای جهانی، میراث فرهنگی اختیاری ندارد، بیان کرد: شهرداری باید به مبلمان شهری را طراحی و پیش ببرد که در تمام شهر آیتم ملیله نمود داشته و فرد با ورود به آن نماد ملیله بودن آن را در تمام نقاط احساس کرده و برجسته باشد تا جایی که این موضوع باید در المان‌های شهر، اسامی خیابان‌ها، ویترین مغازه‌ها و غیره نمود داشته باشد.

خدایی‌فر نمود هنر مورد نظر در مبلمان شهری را یکی از آیتم‌های مهم مد نظر ارزیابان شورای جهانی نامید و تصریح کرد: در جلسه‌ای که برای دفاع در مالزی برای ثبت ملیله تشکیل شد حتی از میراث فرهنگی دعوت نشده بود و شهردار برای ارائه دفاعیات و توضیحات لازم در آن جلسه حضور یافت.

وی با تأکید بر این‌که به ثبت رساندن یک اثر در سطح جهانی صرفاً بر عهده میراث فرهنگی نبوده و باید متولیان شهر نیز از آن دفاع و حمایت کنند چرا که دیدگاه دنیا این‌گونه است، خاطرنشان کرد: در حال حاضر زنجان در معرفی ملیله و ثبت آن در سطح جهانی در رویکرد مدیریت شهری موازی کار شده و راه طولانی دارد ولی در اصفهان اینطور نبوده و همه مسئولان و شهروندان در خدمت صنایع دستی و گردشگری هستند که این رویکرد در زنجان دیده نمی‌شود.

5 سال پیش شهروند زنجانی ملیله را نمی‌شناخت

رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان با بیان این‌که برای همسو کردن مسئولان و مردم به حمایت از صنایع دستی باید انرژی زیادی صرف کرد، گفت: چند سال پیش وقتی موضوع ثبت ملی ملیله را در زنجان آغاز کردیم در ابتدا خود شهروندان زنجانی در مورد این اثر هنری اطلاع چندانی نداشتند ولی در حال حاضر وضعیت بهتر شده است و صنایع دستی انتخاب نخست ادارات و غیره برای هدیه دادن به مهمانان خود تبدیل شده و ایجاد همین فرهنگ و دیدگاه نیز خود زمانبر بوده است.

وی با بیان این مطلب که نهادینه کردن زنجان به عنوان شهر ملیله زمان‌بر بود ولی به نتیجه رسید، افزود: 5 سال پیش که این کار شروع شد هنر ملیله برای شهروند زنجانی ناشناخته بود.

این مسئول در پاسخ به این‌که آیا ثبت ملیله شهر زنجان در سطح ملی تاکنون آورده و فوایدی برای شهر زنجان داشته یا خیر، بیان کرد: در سال 97  که شهر زنجان در حوزه ملیله به عنوان شهر جهانی مطرح شد اعتبارات ملی بسیار قابل توجهی به شهرداری اختصاص داده شد تا این شهر را آماده معرفی برای جهانیان به عنوان شهر جهانی کنند این اعتبارات بسیار قابل توجه برای مناسب‌سازی زنجان به عنوان شهر جهانی بود.

وی از نتایج ثبت ملی ملیله زنجان برای شهر و هنرمندان آن اشاره کرد و گفت: بعد از این اتفاق اشتغال‌زایی در این حوزه افزایش یافته و سطح آموزش استادکاران نیز با جهش خوبی مواجه شد چرا که یادگیری ملیله سخت و زمانبر در حوزه صنایع دستی است چون باید توانایی چندین کار موازی را داشته باشید.

رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان زنجان به فعالیت استادکاران ماهر و تراز اول در زنجان که پدر ملیله هستند اشاره کرد و یادآور شد: این استادان در هیچ کدام از بخش‌های کاری ملیله ایرادی ندارند ولی مشکل فعلی ما در حوزه طراحی محصولات جدید در ملیله است تا در کنار حفظ اصالت، رشد و پیشرفت را نیز در این هنر شاهد باشیم.