پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ مهدی طهرانی: آنچه بنا و استحکام رخت شوی خانه را تهدید می کند فضای رطوبتی است که در همه بخش های رخت شوی خانه به مشام می رسد که می‌باید به هرحال مسئولان میراث فرهنگی و دلسوزان تاریخ بیندیشند و تدابیری کنند تا در آینده از ریزش بنای آن جلوگیری شود حیف است که رختشوی‌خانه؛ بهشت پنهان تپنده زنجان رو به نابودی برود.

بنای تاریخی رخت شوی خانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان که منطبق بر حصار است در  منطقه پر تراکم مسکونی موسوم به عباس قلی خان و محل مشهور به بابا جمال چوقوری  احداث شده است.

این مجموعه در سال ۱۳۴۷ هجری قمری مطابق با ۱۳۰۷ هجری خورشیدی به دستور علی اکبر توفیقی رییس بلدیه شهر احداث گردید و سرایدار ی و  محل مدیریت رخت شوی خانه نیز بوده  که شامل حیاط و اعیانی مسکونی است.بخش اصلی این مجموعه که به قسمت شست و شوی رخت اختصاص دارد از چهار قسمت تشکیل شده است.قسمت نخست، خزینه است که دارای ۸۱ متر طول، ۱۱،۵ متر عرض ، ۸ متر بلندی و ۷۴۰ متر مکعب گنجایش است.

قسمت هایی از آن شبیه تراس است و به فضای اصلی رخت شوی خانه مشرف است.این فضا سالنی به ابعاد ۱۳،۷ متر عرض، ۶۲ متر طول  و ۶۷۷،۶۰ متر مربع زیر بنا دارد که با پرسپکتیو بسیار زیبا طراحی و اجرا گردیده و به این ترتیب دو ردیف طاق و تویزه به طور متوالی که ستون های سنگی ان ها را از یکدیگر جدا می سازد ساخته شده است.

این فضا با ۱۱ ستون به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده که فاصله ستون ها از مسیر طولی ۵،۱۷ متر  اندازه گیری می شود.محل شست و شوی رخت ها نیز به طور قرینه از چهار واحد حوضچه  و مجاری اب در فاصله حوضچه ها تشکیل یافته و حد و ثغور ان ها را سنگ های حجاری شده از نوع تراورتن از یکدیگر مجزا می کند.

بنای رخت شوی خانه به شماره ۱۷۴۷ در فهرست آثار  ملی  ایران  به  ثبت  رسیده  است.

از گذر روزگار که می پرسیم از حال و احوالات می پرسد که آیا در گذر این روزگار بسی سخت  و پریشان چه گونه روزگار می گذرانیم.این همه واهمه در این روزگار سخت برای ان است که برای  خود مامن و پناهگاهی نداریم تا در مواقعی که حالمان بد است به ان  پناه ببریم و حالمان راخوب کنیم.اگر خوب به اطرافمان نگاه کنیم یکی از این حال خوب کن های قشنگ و درست و درمان را در کنار مان می یابیم.بهشتی پنهان در قلب زنجان است که قلبش همچنان می تپد و نفس گرمش به روح و جانمان آرامش می بخشد.

رنگ سبزی دارد و وجودش سبز است و آسمان روحش آبی است و در پس این حال خوب شدن درخت هایی از جنس زندگی در ان قرار دارد و حیاطی که در دل ان قرار  دارد که مستطیل است و خانه سبز زندگی ان سبز مملو از آرامش  و روح بخشی است و یک  چمن کاری خاص و بی نظیر در حیاط ان است  که زیبایی حیاط رخت شوی خانه را خاص کرده و به ان روح و ریحانی بهشتی بخشیده است.بلبل و سنبل در حیاط ان به چشم می آیند و صدای گنجشک ها و چکاوک هایی که بر تارک ان می خوانند و درختان انبوه ان که سایه خود را  همچون چتری برافراشته بر فراز حیاط گسترانده اند و سایه بان رهگذران و گردشگرانی هستند که از رخت شوی خانه بازدید می کنند  تا به حال خوبشان کمک کند.

دیواری دارد با پهنای عشق و محبت خاص زندگی که در سراسر حیاط وجود عشق خود را به زندگی نشسته است و بوی زندگی می دهد، بوی کاه گل می دهد  و نفس انسان را در بوی کاه گل گم می کند و باهم آمیخته می سازد و نفسی می سازد که سراسر زندگی است و انسان را به یاد باغ های قدیم طهران در منطقه دربند تجریش می اندازد با ان دیوارهای کشیده و بلند که عشق و زندگی را به روایت نشسته است و از گذشته های دور نیز این زندگی در ان جریان داشته است و تا کنون نیز این نفس گرم ان ادامه دارد .کافی است کمی تنفس کنیم و ببینیم که می شود زندگی کرد.حوض، نمای جریان سازی زندگی است و اب درون ان، مایه حیات زندگی است که جان را جلا  می بخشد.این حوض در  وسط حیاط رخت شوی خانه قرار دارد.

حوضی، کوچک و نقلی به مانند آب نماهای قدیم با سازه‌ای سنگی و یک کناره اب در ان که اب از کنار ان عبور کند با  آبی به رنگ آسمان  با فواره اب کوچک که درون حوض قرار دارد و جلوه نمایی ان در حیاط بنا یک تصویر دیگری را به زندگی بخشیده است.

بوی کاه گل دیوار بنا، جان بخش به زندگی است

از این میان که بگذریم به بخشی می رسیم که روایت گر بخشی دیگر از یک زندگی جریان بخش در حیاط رخت شوی خانه است و  ان  دیوارهای منقش و اجرهای مثلثی مانندی است که بر روی دیواره کار شده و قرار دارد و هرکدام بیانگر نقشی است که طرحی نو را در این جا به تصویر نشسته است و  بوی کاه گل که از حیاط رخت شوی خانه به مشام

 می رسد و در کنار  ان با آجرهایی مقرنسی ، نیم دایره ای و گرد مانند است که به زیبایی هرچه تمام تر با درب های چوبی و شیشه هایی با برش هایی تکه تکه که بر لای درب و پنجره ها قرار دارد و رنگ بندی شیشه های پنجره ها که در کنار یکدیگر به صورت متوازی الاضلاع قرار گرفته اند‌.یک روایت از روزگار قدیم درمورد ساخت این پنجره های شیشه ای است که می گوید ساخت شیشه های پنجره ای رنگی به این منظور بوده است که از ورود حشرات موذی  مانند پشه و مگس به داخل خانه جلوگیری می کرده است به این شیوه که حشرات پردار هنگام ورود به خانه با برخورد به شیشه رنگی دچار گیجی می شده اند و راه خود را  گم می کرده اند و از همان راه آمده باز می گشته اند و این یک ویژگی منحصر به فرد این نوع شیشه است که هرکدام زیبایی خود را دارا هستند.همچنین نمای کف حیاط رخت شوی خانه سنگی به رنگ خاک است که به طور منظم در کنار یکدیگر قرار دارند و از نظم و ترتیبی یکدست برخوردار هستند و جان و روح آدمی  را سر حال می آورند.

درختان پرباری از جنس زرد آلو است و کارکنان رخت شوی خانه که مشغول تولید لواشک زردرالو هستند لب و لوچه انسان را  اب می اندازد و در این میان، گلدان های گلی  که زینت بخش حیاط هستند  و دوره ان به قاجار یه می رسد.

از این زوایا که بگذریم به ابتدا بخشی می رسیم که  در مسیر همین دیواره اصلی حیاط رخت شوی خانه است و به  لایه های اصلی نزدیک درب اصلی رخت شوی خانه می رسد و ما را به یک ورودی اصلی هدایت گر، می شو‌د.

در این زوایا، یک نمایی از یک پنجره به صورت آجرهایی تو در تو در جداره حیاط رخت شوی خانه  به کار رفته است  که به دیواره تزیین داده است و همچنین  دیواره بالای  حیاط رخت شوی خانه  که به صورت آجرهای منظم و پیچیده در کنار یکدیگر بدون هیچ پوشش و روکش فلزی که به منظور جلوگیری از پوسیدگی ناشی از ریزش اب باران وربرف و آفتاب  خوردگی است ایجاد شده است و یک نوع هنر خاصی است که به دقت در ترکیب سقف حیاط به هنر نشسته  و اجرا شده است و این زوایا و ترکیب بندی منظم  و پیوسته در سمت راست حیاط  رخت شوی خانه تا ورودی رخت سوی خانه ادامه دارد.

همین پیوستگی و آراستگی ساخت منظم و بدون حاشیه در ساخت و ساز در کف حیاط نیز دیده می شود  و به  بخشی می رسیم که  به طوری هنرمندانه در بخش ورودی رخت شوی خانه طراحی شده است‌.

نمای رخت شوی خانه، جلوه گاه گذرگاه زندگی بخش

از میان گذر  از حیاط  که طراوت زندگی را  یاد می کند و می گوید که زندگی جریان سازی دارد  و جریان ان می تواند که صدای شر شر اب  و اب حوضی کوچک باشد به ورودی رخت شوی خانه  می رسم و بوی اب را  از میان ورودی ان به استشمام می نشینم و با تمام وجود  اب را لمس و احساس می کنم.اب چه طراوتی دارد و  به انسان چه شادابی خاصی می بخشد.طراوت ساخت و ساز زیبای رخت شوی خانه گه امتداد همین ساخت و ساز را د ر حیاط نیز داریم به رخت شوی خانه زیبایی دیگری داده است گویی سنگ های کف ورودی رخت شوی خانه نیز بوی اب گرفته اند و اب را در خود زندگی می کنند.

طراوت اب  رخت شوی خانه  من را با خود  و عواطف کودکیم گره می زند و درگیر می کند  و یاد گذشته  ای دور که در ان نبوده ام و نزیسته ام  و اجدادم در ان می زیسته اند  را  زنده می کند و گاه پدرم از ان یاد می کند که چه روزهای خوبی بود  برف  بسیاری می بارید  و یک سطل  از روی برف پر می کردند  و  با شیره می خوردند.فضای رخت شوی خانه  نیز چنین طراوتی  را  در ذهن من متبلور ساخت.یک جوی آبی که در رخت شوی خانه جریان دارد  و صدای فش، فشار آبی که با فشار به  بیرون می تراود  و روایتی از  ذوق  اب  به زندگی است  و زنانی که در انتظار آبی هستند  تا رخت های خود را در ان بشویند و پسرهایشان  در اب، بازی می کنند  و مادرها بچه هایشان را نیز در ای رخت شوی خانه بشویند. سنگ های که در دیواره های کناره چپ و راست رخت شوی خانه به  کار رفته همگی بر استحکام دیواره ان افزوده است .

کاربرد سنگ در جداره بنای  رخت شوی خانه بر استحکام ان می افزاید  و همچنین باعث بازتاب و پخش صدا در فضای رخت شوی خانه می شود و گاه  می شود که صدایی از انتهای  فضای رخت شوی خانه شنیده می شود.نورپردازی خاصی که در فضای رخت شوی خانه طراحی شده  به ان رنگ و لعابی خاص بخشیده و جلوه گری  ان را دو چندان کرده است .ستون های فضای رخت شوی خانه از جنس اجر و سنگ است  و تیرچه بلوک های چوبی که از داخل ان عبور کرده یک فضای تعادل سر ستون را در فضای رخت شوی خانه برقرار کرده است .

همچنین این بخش از  رخت شوی خانه دارای تهویه هوای مطبوع است  که با توجه به فصل سرما و گرما  بوی ماده شست و شوی را  از فضای ان بخش شسته و پاکسازی کند.فضای  رخت شوی خانه دارای چندین بخش مجزا  از یکدیگر است  به گونه ای که جوی های شست و شوی رخت ها در فضای یکدست به یکدیگر متصل شده و سکوهای در ان طراحی شده تا زنان می‌توانسته اند در ان بنشینند و رخت  ها و مواد شست و شو را  در محل شست و شوی رخت قرار دهند و طاقی هایی نیم دایره ای که تا انتهای فَضای رخت شوی خانه ادامه می یابد  و  با یک نگاه می توان ان را شیشه ای بلورین دید که فضای رخت شوی خانه در ان قرار گرفته است.

در بین این شیشه  بلورین رخت شوی خانه به بخشی  وارد می  شویم که محل استراحت زنانی  بوده است که برای شست و شوی رخت های خود به رخت شوی خانه وارد می شده اند و البته حرارت و گرمایی که در فضای رخت شوی خانه حاکم بوده  و همچنان این گرما حس می شود نیز دلیل بر این مدعا است که زنان در عمقی از زمین بتوانند در پرتو این گرما به شست و شوی رخت بپردازند.

یک بخشی دیگر شاهدی بر این مدعاست که دیواره ای قطور دارد و شبیه دالانی است که از ان به یک  جهانی و فضایی دیگر از  رخت شوی خانه وارد می شویم. دالانی دراز و طویل که به  اتاقی  مکعب مربع می رسد  که به نظر می رسد در ان هوا جریان داشته باشد اما خنکای از جریان هوا در ان برقرار است و دیواره های سنگی بسیار بزرگ و قطوری دارد که در نوع ساخت چنین فضایی برای یک محل شست و شوی کم نظیر است و  سازنده ان این مواد ساخت و ساز  را برای استحکام ان در نظر گرفته است. البته نا گفته نماند  بازسازی های صورت گرفته بر  همه بخش های رخت شوی خانه استحکام ان  را دو چندان کرده است.

به این بخش که وارد می شویم  به اتاقک های نیم دایره ای  می رسیم  که کف آن سنگ و دیواره  و سقف ان از جنس گل است .این بخش محل تجمع اب رخت شوی خانه  بوده است که اب ان با بهره گیری از تنبوشه ‌های سفالی از قنات میر بهاالدین از طرف سرایدار رخت شوی خانه که هر روز  اب را کنترل می کرده پر می شده  است و بعد از ان که اب به میزان کافی می رسید قطع می شد.اب رخت شوی خانه از طریق یک منفذ  خروجی به  ورودی های اصلی راه پیدا می کرد.

اکنون که می خواهیم سفر خود را در رخت شوی خانه ادامه دهیم سفر خود را در این بخش به جهانی کوچک معطوف می کنیم تا سفرنامه ما کامل شود. این بخش یک روایت دیگری دارد و از دریچه دیگری می خواهیم رخت شوی خانه را نگاه کنیم که برداشتی آزاد از فضای رخت شوی خانه است.این بخش اتاقکی است که  محل نظارت بر شست و شوی رخت های زنان زنجانی بوده است.

نخست سرایداران محل شست و شوی رخت در اتاق بالایی رخت شوی خانه بر کار زنانی که به منظور شست و شوی رخت به این مکان آمده بودند نظارت می کردند .

لامپ های مهتابی، عامل جذب گردشگر است

یک  عاملی که  می تواند گردشگران داخلی و خارجی را برای جذب و بازدید از یک بنای  تاریخی  به ان سمت و سو بکشاند نور پردازی ان است.

وقتی که در رخت شوی خانه زنجان بودم به سقف آن و سر ستون های محکمی  که دارد خیره نگاه می کردم تا این که چشمم به لامپ های مهتابی سفید و زردی افتاد که بر روی تیرچه بلوک های چوبی نصب‌ شده  در کنار سر  ستون های رخت شوی خانه قرار گرفته بود و دیدم که به  فضای رخت شوی خانه جلوه خاصی داده است و انسان را بر این می دارد که بارها به تماشای فضای رخت شوی خانه بنشیند و درآن ساعت ها قدم بزند و همین بازتاب نور مهتابی به داخل حوضچه های رخت شوی خانه است  که جوی آب را نیز پر نور تر ساخته است.

اگر بخواهیم به صورتی اجمالی درباره رخت شوی خانه  لب به سخن بگشاییم  این است که یک مساله بنا و استحکام رخت شوی خانه را تهدید می کند و ان فضای رطوبتی است که در همه بخش های رخت شوی خانه به مشام می رسد و بوی نم  دارد که می‌باید به هرحال آن بیندیشند و تدابیری کنند تا در آینده از ریزش بنای آن جلوگیری شود.

امید است که این مهم نیز بتواند با یاری مسوولان میراث فرهنگی زنجان و کارشناسان علاقه مند به تاریخ کشورمان محقق شود.

انتهای پیام/