الهام احمدی- خرداد ماه سال گذشته و امسال مرگ‌ومیر ماهیان در دریاچه سد گلابر واقع در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی استان زنجان، نگرانی‌هایی را برای مردم و برخی از فعالان محیط زیست ایجاد کرده است. برخی علت این مرگ‌ومیرها را رهاسازی بدون مجوز ماهی از سوی شیلات در این دریاچه عنوان می‌کنند در حالی که شیلات این موضوع را تکذیب کرده و در نهایت 25 خرداد ماه امسال بود که مدیرکل دامپزشکی استان زنجان در رابطه با علت مرگ ماهیان سد گلابر به وجود دو بیماری ویروسی خاص ماهیان کپور اشاره کرد.

محمدباقر حاج کاظمی به نظارت بر بهداشت مراکز پرورش ماهی‌های زینتی و پرورشی که در حوزه دامپزشکی است و نظارت‌ها از زمان تأمین تخم چشم‌زده تا مرحله صید و بعد از آن تا مرحله عرضه را اشاره کرد و گفت: در سد گلابر انواع مختلف ماهی‌های وحشی و اهلی در سنین مختلف و با تراکم بالا در کنار هم وجود دارد به همین دلیل تراکم بالای ماهی استرس‌زا بوده و ادامه حیات را برای ماهی‌ها مشکل می‌کند.

وی بر این باور است که در سد گلابر ممکن است علت مرگ ماهی‌ها وجود بیماری و عفونت‌های خاص نباشد اما اگر در همان‌جا به دلیل تراکم بالا کمبود اکسیژن و سایر شرایط تنش‌زا وجود داشته و ماهی‌ها دچار مشکل می‌شوند، در این شرایط یکی از اتفاقاتی که می‌افتد میکروب‌ها و عواملی که در حالت عادی بیماری‌زا نیستند بر سیستم‌های دفاعی ماهی‌ها غلبه می‌کنند.

زمانی که سیستم ایمنی ماهی ضعیف می‌شود عوامل انگلی، میکروبی و قارچ های فرصت‌طلب که در داخل بدن ماهی و سطح بدن ماهی وجود دارند و در زمان معمولی مشکلی برای ماهی ندارند اما فرصت پیدا می‌کنند تا ماهی را از پا دربیاورند.

به گفته این مسئول طبق آخرین آزمایشات انجام شده برخی عوامل باکتریایی، قارچی و انگلی از ماهیان تلف شده جدا شده است از طرفی یکی دیگر از علل مرگ ماهی‌های سد گلابر بیماری‌های انگلی داخلی و خارجی می‌تواند باشد.

حاج کاظمی  ادامه داد: مشکل تلفات در این سد در مقاطع مختلف تنش‌زا به صورت دوره‌ای ایجاد می‌شود و ما پیشنهاد داده‌ایم که صید ماهیان درشت در دستور کار قرار گیرد.

شیلات بدون مجوز و مطالعه اقدام به رهاسازی انواع ماهی در سد گلابر کرد

در حالی مدیرکل دامپزشکی استان دلیل مرگ و میر ماهی‌ها را شرایط استرس‌زای حاکم بر محیط قلمداد می‌کند که رضا رمضانی، فعال محیط زیست معتقد است شیلات بدون بررسی و اخذ مجوز لازم انواع ماهی‌ها را در سدگلابر رهاسازی کرده است از همین رو در صورت اجرایی شدن قانون باید تمامی متولیان رهاسازی و معرفی ماهیان غیربومی به منطقه محاکمه شوند ولی هیچ برخوردی با آنان انجام نشد و از طرفی متولیان شیلات طرح پرورش ماهی به میزان 1500 تن در محل را داده بودند در حالی که کل ظرفیت زیست‌مندی این دریاچه در حدود 170 تن آبزی است.

وی با اشاره به این‌که طبق اطلاعات مشاور، به حدی ماهی در این دریاچه وجود داشت که آمونیاک آن به حد سمی بودن رسیده بود، بیان کرد: در همان مقطع حدود سال 95 محیط زیست وارد کار شد و عدم صدور مجوز را اعلام کرد ولی دو سال است که محیط زیست با وجود گزارش‌هایی مبنی بر صید با تورهای کیلومتری در این محل سکوت کرده است.

این فعال محیط زیست دلیل مرگ و میر ماهیان را طیف گسترده‌ای از عوامل دانست و افزود: کاهش اکسیژن در لایه‌های عمقی، ورود مواد غذایی کنترل نشده به دلیل وجود ماهیان پرورشی، فرسایش خاک در بالادست و در نهایت رسوب مواد معلق در آبشش ماهی و غیره را از جمله عوامل مرگ و میر ماهیان یاد کرد.

وی با بیان این‌که برای برطرف هیچکدام از عوامل حاضر به اقدام عملی نیستند چرا که یکی از عوامل فرسایش خاک فعالیت‌های صنعتی نادرست که در حال حاضر از همین سد گلابر برای فعالیت‌های نادرست با استفاده از لوله‌گذاری آب انتقال می‌دهند، تصریح کرد: برخی مسئولان برای اجرای ایده‌های غلط خود معتقدند حرف‌های کارشناسی در عمل نباید شنیده شود.

مرگ ماهیان سد گلابر وجود ناهنجاری در اکوسیستم را هشدار می‌دهد

به گفته رمضانی مرگ ماهی‌ها فارغ از زیان اقتصادی مستقیم نشان از ناهنجاری بزرگ در آن اکوسیستم است که خود را با مرگ ماهی‌ها نشان می‌دهد که باید در زمان حال منشا این ناهنجاری شناسایی شده و اقدامات برای برطرف کردن آن‌ها انجام شود. مشکل بسیاری از مسئولان در برطرف کردن مشکل نیست بلکه عملی کردن این موضوع ممکن است با منافع عده‌ای در تداخل باشد و فعالان صنعتی و یا واحد کشاورزی نتوانند به روش فعلی فعالیت کنند.

وی با اشاره به این‌که صید ماهیان سد گلابر باید براساس ظرفیت و راهکار اکولوژیکی آن انجام شود، بیان کرد: صید بدون برنامه و حذف نوعی از ماهی از محل سبب ایجاد تنش شده و با جمع‌آوری مشکل حل نمی‌شود.

به گفته این فعال زیست محیطی از جمله ماهیان رهاسازی شده در سد گلابر از گونه‌های امول، خاویاری، میگو و برخی دیگر از گونه‌های بومی هستند.

این فعال محیط زیست با تأکید بر این‌که در سال 95 در یکی از جلسات در مورد بالا بودن نیتروژن موجود در این سد به متولیان امر هشدار داده شد، بیان کرد: 5 سال پیش اشباع شدن میزان آلودگی نیتروژنی این سد اعلام شد، آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی و محیط زیست استانداردهای لازم را رعایت نکرده‌اند.

رهاسازی بدون مطالعه ماهی در سد گلابر صحت ندارد

منصور حقی‌راد، مدیر امور شیلات و آبزیان استان زنجان در پاسخ به این موضوع که شیلات بدون مجوز اقدام به رهاسازی انواع ماهی در سد گلابر کرده است، متذکر شد: این موضوع صحت ندارد چرا که در سال 91 مطالعات لازم انجام شده و برای استقرار قفس‌ها نیز مجوز لازم از محیط زیست اخذ شده است.

به گفته این مسئول تلفات رخ داده در سدگلابر ربطی به رهاسازی ماهی از سوی شیلات ندارد چرا که ماهیان تلف شده در این سد نوعی از ماهیان کپور وحشی از نوع کاراس هستند که در فصل بهار و با افزایش دمای هوا بیش از 18 درجه در حجم قابل توجهی تخم‌ریزی می‌کنند، این ماهیان خاصیت بکرزایی داشته و 80 درصد آن‌ها در طبیعت، آب‌بندان‌ها، سدها و غیره رشد پیدا می‌کنند.

وی ورود زهکش آب‌های کشاورزی، گل‌آلوده‌ شدن آب، به هم خوردن لایه‌بندی‌ها، انتشار گازهایی در کف آب دریاچه و کمبود اکسیژن از جمله دلایل مرگ فقط این نوع ماهی در سد گلابر دانست و یادآور شد: این ماهیان در عمق پایین آب تخم‌ریزی می‌کنند از همین رو به دلیل به هم خوردن لایه‌بندی‌ها و خروج گازها در کف آب سبب مرگ و میر آن‌ها می‌شود چرا که این عوامل همگی سبب ایجاد استرس در ماهی کاراس شده و سیستم دفاعیش را کاهش می‌دهد.

ماهی دیگری به جز کاراس در سد گلابر نمرده است

مدیر امور شیلات و آبزیان استان زنجان با اشاره به این‌که ماهیان مرده در سد گلابر از نوع کاراس گونه‌ای از ماهیان کپور است، خاطرنشان کرد: در بین ماهیان مرده گونه‌های دیگری از ماهیان موجود در سد گلابر مشاهده نشده است.

وی با بیان این‌که ماهیان کاراس جزو ماهیان اقتصادی محسوب نمی‌شود چرا که این ماهیان از رشد پایینی برخوردار بوده به طوری که حداکثر وزن این ماهیان بین 2 تا 2.5 کیلوگرم است و پرورش آن صرفه اقتصادی ندارد، یادآور شد: ماهی کاراس در آب‌های سدگلابر رهاسازی نشده است و احتمال دارد در بین ماهیان رهاسازی شده از سوی مردم به این آب رها یافته باشد.

به گفته این مسئول دو سال است که شاهد مرگ و میر ماهیان در سد گلابر هستیم در حالی که رهاسازی ماهی توسط شیلات 24 سال پیش انجام شده است، ماهی که ارزش اقتصادی ندارد چرا باید توسط شیلات رهاسازی شود؟ ماهی رهاسازی شده توسط شیلات از نوع کپور معمولی بوده که هیچگونه تلفاتی از این ماهی طبق بازدیدهای انجام شده به همراه رئیس شبکه دامپزشکی شهرستان و رئیس محیط زیست شهرستان مشاهده نشده است.

حقی‌راد در واکنش به این موضوع که حجم ماهیان رهاسازی شده بیش از ظرفیت زیست‌مندی سد گلابر است، خاطرنشان کرد: طبق مطالعات انجام شده توسط پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی، پیش‌بینی ظرفیت مورد نیاز انجام شده است.

منتقدان بدون تحقیق و بررسی اظهارنظر نکنند

وی با بیان این‌که در مجموع 15 هزار ماهی کپور در سد گلابر توسط شیلات رهاسازی شده و در داخل قفس انجام شده است، عنوان کرد: فردی که در این زمینه انتقاد می‌کند بدون تحقیق و سند و مدرک است چرا که تا قبل از آخرین بازدید از محل، کارشناس محیط زیست از بیماری‌زا بودن و وجود ویروس در ماهیان سخن می‌گفتند ولی وقتی در محل حاضر شده و بررسی لازم را انجام دادند از عادی بودن این موضوع اطمینان حاصل کردند.

مدیر امور شیلات و آبزیان استان زنجان با تأکید بر این‌که منتقدان و فعالان محیط زیستی که به مرگ ماهیان سد گلابر معترض بوده و ادعاهایی را مطرح می‌کنند باید از محل بازدید کرده و مباحث خود را منطیق بر واقعیت‌های موجود بیان کنند، افزود: آب سد گلابر به قدری غنی است که شاهد حضور انواع ماهی‌ها و آبزی‌ها در حجم بالایی هستیم.

وی در واکنش به صادر نشدن مجوز برای رهاسازی ماهی در سد گلابر تا سال 95 از سوی محیط زیست و عدم سخت‌گیری این نهاد از دو سال پیش تاکنون بر موضوع رهاسازی ماهی گفت: بهره‌بردار بخش خصوصی برای استقرار قفس در محل موظف بود، از طرفی این مرگ و میر ماهی کاراس در فصل تخم‌گذاری در بهار امری طبیعی است و ربطی به رهاسازی ماهی از سوی شیلات ندارد.

آزادسازی صید ماهی در سد گلابر

حقی‌راد در پاسخ به راهکار مسئولان شیلات برای جلوگیری از تکرار مجدد مرگ و میر ماهیان در سد گلابر به طرح 4 راهکار با هماهنگی دامپزشکی برای جلوگیری از بروز آن اشاره کرد و یادآور شد: یکی از راهکارهای موجود آزادسازی صید سایر گونه‌های ماهی در این سد بود و در صورت نداشتن پروانه صید نیز ممانعتی برای صید با قلاب وجود ندارد.

وی با اشاره به این‌که تلفات ماهی صرفاً در فصل بهار آن هم به دلیل حجم بالای تخم‌ریزی ماهی کاراس رخ می‌دهد چرا که در حال حاضر حتی یک ماهی نیز در اطراف سد گلابر تلف نشده است، خاطرنشان کرد: آب منطقه‌ای و محیط زیست در جریان پیشنهاد آزادسازی صید در منطقه قرار دارند.

این مسئول با یادآوری این مطلب که راهکار صید در منطقه و شناسایی گونه‌های موجود در آن سال 97 طرح شد و همان سال آب منطقه‌ای قراردادی برای این موضوع با بخش خصوصی منعقد کرد، افزود: این اقدام سبب کاهش جمعیت ماهی موجود در محل می‌شد.

به گفته حقی‌راد با بروز تلفات ماهی در این سد و نیز طرح رهاسازی بدون مجوز ماهی از سوی منتقدان، محیط زیست به موضوع حساس شد و صید را فعلاً متوقف کردند و قرار شده محیط زیست گزارش کاملی از این موضوع ارائه کند تا صید براساس مقرارت برقرار شود.

حذف ماهی کاراس نیازمند برنامه مطالعاتی است

وی با بیان این‌که برای حذف ماهی کاراس از سد گلابر باید مطالعات لازم انجام و طبق آن راهکارهای لازم اتخاذ شود، یادآور شد: شرکت پژوهشکده آبزی‌پروری باید این پیشنهادات را مورد بررسی قرار داده و با در نظر گرفتن شرایط موجود راهکار ارائه کند.

مدیر امور شیلات و آبزیان استان زنجان با اشاره به این‌که فعلاً اولویت برای کنترل گونه‌های موجود در محل، آزادسازی صید بوده و برای اجرایی شدن آن منتظر اظهار نظر محیط زیست هستیم، خاطرنشان کرد: چرا که در صورت شکار بخشی از بیومس موجود در محل کاهش یافته و اتفاقاتی که در فصل تخم‌ریزی این ماهی رخ می‌دهد نیز کمتر می‌شود از طرفی برخی از ماهیان گوشت‌خوار وجود دارد که می‌توان برای حذف ماهیان کاراس از آن‌ها استفاده کرد ولی باید مطالعات لازم در این زمینه نیز انجام شود.

وی در واکنش به نگرانی مردم از وجود انگل یا بیماری در منطقه که سبب مرگ ماهیان شده است، گفت: بیماری بین ماهی و انسان وجود ندارد و مردم نگران این موضوع نباشند.

حقی‌راد از منتقدان خواست تا بدون مطالعه در این زمینه صحبت نکنند چرا که بر این باور است که این افراد بدون هیچ نمونه‌گیری و بازدید از محل برخی مباحث را مطرح می‌کنند، اردیبهشت و خردادماه دو بار از محل بازدید انجام دادیم و به قطعیت اعلام می‌کنم که به جز ماهی کاراس لاشه هیچ ماهی دیگری در محل مشاهده نشده است.

لازمه صدور مجوز برای آزادسازی صید تشکیل جلسه چهارجانبه است

حسین آبسالان، مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان در رابطه با نتایج بررسی‌های انجام شده توسط این نهاد در مورد آزادسازی صید در منطقه به منظور کنترل بیومس آن خاطرنشان کرد: کمیته‌ای برای بررسی این موضوع با حضور محیط زیست، آب منطقه‌ای و شیلات و جهاد کشاورزی باید تشکیل شود که تقاضای برگزاری این جلسه داده شده است.

وی در واکنش به صدور مجوز صید و نیز رهاسازی ماهی از سوی محیط زیست یادآور شد: آخرین مجوز رهاسازی ماهی در سد گلابر 10 سال پیش صادر شده و صید ماهی نیز مدتی برای انجام کار تحقیقاتی و شناسایی گونه‌های موجود داده شده بود که آن هم لغو شد چرا که صدور مجوز صید با قلاب یا بدون آن صرفاً باید توسط محیط زیست صادر شود.

انتقاد محیط زیست بر آب‌های رهاشده پشت سدها

این مسئول ضمن انتقاد از بلااستفاده ماندن آب‌های پشت سدها این‌گونه عنوان کرد: طبیعت حساب شده است، وقتی بدون هیچ برنامه‌ای اقدام به احداث سد کرده و آب‌های پشت آن بلااستفاده می‌ماند احتمال بار آلودگی بالا می‌رود، وقتی رودخانه‌ای در جریان باشد بسیاری از عناصر اکسید شده و اکسیژن تولید می‌شود.

به گفته آبسالان از آنجایی که آبزی‌پروری پشت سدهای دارای آب شرب ممنوع بوده و آب سد گلابر شرب نیست 10 سال پیش مشخص نیست چه کسی گونه‌های ماهی را پشت این سد رهاسازی کرده است و تصمیم برای وضعیت فعلی هم نیازمند تشکیل جلسه مشترک بین نهادهای مذکور است.

 انتهای پیام