لیلا محمدی- ناحیه شمالی شهرستان ابهر موسوم به شناط که تا چند سال قبل با دشت‌های حاصل‌خیز و تاکستان‌ها و مزارع سرسبز و قنات‌های پرآب شناخته می‌شد، مدتی است رُخش زرد شده است. کارشناسان و صاحبنظران معتقدند تغییر بارش‌ها از برف به باران، کاهش میزان بارندگی‌ها، غیراستاندارد بودن کودهای شیمیایی، نبود آموزش‌های ترویجی، خردبودن اراضی و بی‌توجهی به طرح‌های نوین کشاورزی از جمله سیستم آبیاری تحت فشار، سبب نابودی تدریجی منابع آبی شده و از سوی دیگر برداشت غیرمجاز خاک به دور از چشم مسئولان شرایط کشاورزی در منطقه شناط را دشوار کرده است.

محله شناط یا چنیات یکی از محله‌های قدیمی ابهر و البته نزدیک به دشت بحران‌زده ابهر، از بزرگ‌ترین دشت‌های استان بوده که در شمال شهر قرار گرفته است. بیش از 2 هزار نفر از اهالی به‌عنوان بهره‌بردار در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت‌اند.

به گفته مدیر جهاد کشاورزی ابهر، اقتصاد خانوارهای ساکن شناط بر پایه کشاورزی بوده و پیاز، گندم و انگور از محصولات شاخص این خطه به شمار می‌رود.

طبق اعلام مسئولان شرکت آب منطقه‌ای زنجان از هفت دشت آبی استان شش دشت در وضعیت بحرانی قرار دارد و به‌طور متوسط سالانه ۷۷ سانتی‌متر سطح تراز آب‌های زیرزمینی در آن‌ها افت می‌کند که بیش‌ترین کاهش تراز به میزان ۱۴۰ سانتی‌متر مربوط به دشت ابهر است. اگر این روند مصرف که بیش از میزان آب وارده به سفره‌های آب زیرزمینی است، ادامه یابد، می‌تواند ذخائر آبی راهبردی استان را با بحران جدی روبه‌رو کند.

لب‌های تشنه شناط

امیر، یکی از کشاورزان ناحیه شناط می‌گوید: از زمانی که چشم باز کرده در تاکستان‌ها مشغول باغ‌داری است اما نزدیک چهار سال است که وضعیت کشاورزی شناط بسیار بد شده به‌طوری که بسیاری از خانواده‌ها به ناچار فرزندان خود را برای کار، راهی تهران و استان‌های همجوار می‌کنند چرا که امیدی برای پیشرفت فرزندان‌شان برای ماندن در شناط و پرداختن به شغل کشاورزی و باغداری که روزبه‌روز به دلیل محدودیت منابع آبی در شرایط سختی قرار می‌گیرد، ندارند.

مجید قزوینیان، مدیر جهاد کشاورزی ابهر با بیان اینکه وضعیت منابع آبی شناط به هیچ عنوان مطلوب نیست، می‌گوید: شناط در شمال شهرستان ابهر واقع شده و عمده اراضی آن شنی و رسی و به دشت متصل است. این منطقه از رودخانه ابهررود فاصله زیادی داشته و سرشاخه‌هایی که از ابهررود تغذیه می‌کنند در شناط بسیار محدود است.

وی تغییرات اقلیمی منطقه و تغییر بارش‌ها از برف به باران، خشک شدن قنوات، قنات‌های شراکتی، حفر چاه‌های غیرمجاز، سنتی بودن کشت و کار در مزارع آبی، اراضی خرد، مشارکت پائین کشاورزان در امر ساماندهی امورات مربوط به این بخش را از مشکلات اصلی در شناط می‌داند که امیدها را برای رونق کشاورزی در صورت تداوم این موراد کمرنگ می‌کند.

اما محمود سرمستی، مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان در واکنش به این اظهارات با تاکید بر اینکه هیچ گزارشی مبنی بر وجود چاه غیرمجاز در شناط وصول نشده است، عنوان می‌کند: در شهرستان ابهر تقریبا تمامی چاه‌های غیرمجاز تعیین تکلیف شده‌اند.

سرمستی با اشاره به افت شدید سطح آب چاه‌های مجاز، معتقد است مشکل کمبود آب در شناط مربوط به کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی مربوط بوده و ارتباطی با چاه‌های غیرمجاز (که با رصد شرکت آب منطقه‌ای این چاه‌ها پلمب و مسدود می‌شوند) ندارد.

مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان با اشاره به ثبت یک هزار و 290 حلقه چاه مجاز مورد استفاده بخش‌های صنعت، خدمات، بهداشت و شرب با تخلیه 171/37 میلیون مترمکعب در محدوده مطالعاتی ابهر می‌گوید: تعداد چاه‌های مجاز در شهرستان ابهر یک هزار و 151 حلقه گزارش شده است.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ابهر با اشاره به کشت و پرورش محصولاتی نظیر انگور، گردو، جو، پیاز و یونجه در شناط تصریح می‌کند: عمده محصولات پرورشی شناط مربوط به انگور است، کشاورزان منطقه چندشغله بوده و تعداد بهره‌برداران در شناط بیش از 2 هزار نفر تخمین زده می‌شود.

قزوینیان با بیان اینکه به دلیل دیمی بودن اراضی گندم، مشکلی در رابطه با پرورش این محصول وجود ندارد اما سایر محصولات از جمله انگور به گونه‌ای که اقتصاد عمده اهالی این منطقه به آن بستگی دارد تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته است.

از نظر مدیر جهاد کشاورزی ابهر، شناط آسیب‌پذیر است زیرا یخ آب زمستانی و طبیعی دیگر در این منطقه وجود ندارد و خبری از بارش برف سنگین نیست. به گفته او هر سال باید 120 روز یخبندان در شناط وجود داشته باشد اما در حال حاضر این میزان به 77 تا 80 روز تقلیل یافته و در نتیجه سبب کاهش رطوبت نسبی خاک شده است. در جایی که رطوبت خاک کاهش یابد زمینه برای حضور زنجره مو و رشد این آفت افزایش می‌یابد.

تخریب پروژه‌های آبخیزداری برای فروش خاک!

اهالی شناط می‌گویند وضعیت کشاورزی این منطقه هر سال بدتر از سال قبل می‌شود. به گفته علی، یکی از ساکنان این منطقه، نه تنها وضعیت منابع آبی که دلایل محیطی و غیرمحیطی فراوانی دارد، خاک آن نیز در معرض نابودی قرار گرفته است. از یک سو استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی از سوی دیگر برداشت خاک برای فروش توسط متخلفان که به نظر می‌رسد اکثریت آن بومی باشند، نگرانی‌ها برای تضعیف بخش کشاوزی و نابودی تدریجی آن را افزایش داده است.

مجید قزوینیان، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ابهر نیز در این رابطه با اشاره به تخریب پروژه‌های آبخیزداری منابع طبیعی به دنبال طمع افراد برای فروش خاک منطقه می‌گوید: تخریب تجهیزات عمرانی آبخیزداری زمینه را برای تهدید سیل فراهم کرده است، اگر این روند ادامه یابد کشاورزی شناط در خطر جدی قرار خواهد گرفت.

آفت نام‌آشنای تاکستان‌ها

کشاورزان معتقدند غیاب کارشناسان جهاد کشاورزی و عدم راهنمایی اصولی آن‌ها برای مبارزه با آفت زنجره‌ مو دیگر عامل تاثیرگذار برای از بین رفتن بخش قابل توجهی از محصولات شده است.

زنجره مو یکی از آفات مهم انگور به شمار می‌رود که از دیر باز در ایران شیوع داشته است. خسارت آن در برخی مناطق موکاری به 85 تا90 درصد می‌رسد. خسارت عمده این افت، توسط پوره ها با مکیدن طولانی مدت شیره گیاهی از ریشه پدیدار می‌شود. خسارت حشرات ماده بالغ نیز از طریق ایجاد شکاف و تخمریزی در داخل شاخه های یکساله است.

سالانه 300 هکتار از تاکستان‌ها در معرض خشک شدن قرار می‌گیرند

اما مجید قزوینیان، مدیر جهاد کشاورزی ابهر ضمن رد این اظهارات با بیان اینکه آفت زنجره مو را فقط خواب زمستانه از بین می‌برد به عدم همکاری کشاورزان شناطی در حذف این آفت اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه با وجود پیگیری‌های مستمر جهاد کشاورزی طی چند سال اخیر، کشاورزان هیچ تلاشی برای حذف مکانیکی شاخه‌ها نمی‌کنند. برنامه‌های ترویجی برای ترغیب کشاورزان برای تجهیز سیستم آبیاری قطره‌ای اجرا کرده‌ایم اما مردم علاقه‌ای برای استقرار سامانه آبیاری نوین ندارند.

قزوینیان با بیان اینکه بهترین باغات شهرستان در شناط واقع شده است به خسارت آفت زنجره مو با تشدید بحران آب اشاره می‌کند که سالانه 200 تا 300 هکتار از تاکستان‌ها به علت فقر آب و زنجره مو در معرض خشک شدن قرار می‌گیرند.

نمره غیرقابل قبول جهاد کشاورزی

اما مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی ضمن گلایه از غفلت مسئولان جهاد کشاورزی در برگزاری نتیجه‌بخش دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی برای کشاورزان تصریح می‌کند: مسئولان باید بدانند برای خدمت به کشاورز صاحب میز شده‌اند. چرا برای بهبود وضعیت کشاورزی استان کاری نمی‌کنند؟

وی با اشاره به محاصره تاکستان‌های شناط توسط آفت زنجره‌مو می‌گوید: وقتی تغذیه نامناسب باشد و کودهای غیراستاندارد در اراضی استفاده کنیم زمینه را برای تخم گذاری زنجره فراهم کرده‌ایم. اگر بتوانیم لایه بالایی مو را تقویت کرده و از طریق تغذیه مناسب برگ محصول را تقویت کنیم جایی برای زنجره مو نخواهد ماند. در دوره‌های آموزشی باید به کشاورز تاکید می‌شد، وقتی زنجره هست نباید برای جلوگیری از تکثیر تخم این آفت، باغ را بیل زد و صرفا از بین بردن مکانیکی علف‌های هرز باغ کمک بیشتری به کنترل زنجره‌مو می‌کند.

تجهیز باغات به سیستم آبیاری نوین؛ تنها راه برون رفت از مشکلات کم‌آبی شناط

مدیر جهاد کشاورزی ابهر تجهیز اراضی به سیستم آبیاری تحت فشار را تنها راه‌کار برای برون‌رفت از شرایط دشوار بخش کشاورزی شناط عنوان کرده و می‌گوید: دولت برای هر هکتار در شهرستان، 18 میلیون تومان وام بلاعوض در نظر گرفته است بعلاوه اینکه جهاد کشاورزی مشاوره فنی و طراحی باغ را نیز به کشاورزان علاقه‌مند ارائه می‌کند. ما حدود 20 میلیون تومان برای هر هکتار هزینه‌ می‌کنیم و کشاورزان به محض استقبال از این طرح می‌توانند از خدمات دولتی بهره‌مند شوند.

برخلاف مدیر جهاد کشاوزی ابهر، علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی که معتقد است دولت سال‌های سال است با اقدامات نسنجیده بی‌اعتمادی را در بین مردم نهادینه کرده‌ است، می‌گوید: تا 10 سال پیش بعد از اینکه آب را تمام کردیم به فکر اجرای سیستم آبیاری تحت فشار افتادیم و قبل از اینکه اصول مدیریت آب و نحوه آبیاری نوین را به کشاورز بیاموزیم، او را مکلف به اجرای آبیاری قطره‌ای کردیم و چون کشاورز به این کار وارد نبود به جای کنترل آب، مصرف آب را سه برابر کرد و در مکان‌هایی که فضا برای کشت و پرورش محصول نبود نیز به امید سود بیشتر لوله‌کشی کرد و شرایط کم‌آبی را تشدید کرد تا جایی که از قروه تا زنجان شاهد خشک شدن تدریجی اراضی هستیم.

مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی برداشت بی‌رویه آب از چاه‌ها و قنوات، سوء‌مدیریت، تغییر بارش از برف به باران و بی‌توجهی کشاورزان به نکات اصولی در حوزه باغداری و کشاورزی و فعالیت تعدادی از افراد غیرکشاورز که صرف برای رسیدن به سود آنی و یا از روی سرگرمی نسبت به باغداری اقدام کرده‌اند را عامل اصلی نابودی تدریجی محصولات کشاورزی شناط می‌داند.

حفر چاه؛ شیرینی نمایند شدن در مجلس؟

مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی با بیان اینکه در سال 1338 دستور منع استفاده از چاه‌های غیرمجاز در کشور صادر شد به دخالت برخی از نمایندگان در به خطر افتادن منابع آبی استان‌ها از جمله زنجان اشاره می‌کند.

وی با بیان اینکه هر نماینده‌ای که خواست به مجلس راه یابد به متولیان امور آب تکلیف کرد که چون به مردم بومی قول اشتغال داده‌ام باید نسبت به حفر چاه اقدام کنید، عنوان می‌کند: همین اقدامات نسنجیده زمینه را برای حفر بی‌رویه چاه و برداشت بیش از حد آب فراهم کرد.

فروش آب؟

مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی تصریح می‌کند: دولت برای کنترل برداشت بی رویه آب، اطلاعیه داد و سقف برداشت آب در چاه‌ها را اعلام کرد کشاورزی که نیاز بیشتری برای پرورش محصول خود دارد در مراجعه به شرکت متبوع موظف به پرداخت مبلغی در ازای استفاده از آب می‌شود. متاسفانه دولت برای کنترل اصولی منابع آب، به یک آب فروش بدل شده است و به هیچ عنوان نتوانسته در استفاده بهینه از آبهای زیرزمینی موفق باشد.

فقط ادعاست

محمود سرمستی، مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان نیز در این رابطه در رابطه با مقوله آبفروشی در منطقه شناط شهرستان ابهر که برخی از مسئولان و صاحب‌نظران آن را رد نمی‌کنند را ادعایی بیش ندانسته و می‌گوید: باید آبی باشد تا آبفروشی اتفاق بیفتد، در حال حاضر این منطقه با مشکل کمبود آب مواجه است و این ادعا به هیچ عنوان نمی‌تواند صحت داشته باشد.

علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی که کشاورزان را مقصران اصلی نابودی تدریجی منابع پایه از جمله آب، پس از دولت می‌داند به تصویب الگوی کشت در سال 88 توسط مجلس شورای اسلامی اشاره می‌کند که در حال حاضر با گذشت چندین سال خبری از آن نیست!

مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی با اشاره به غیاب دستگاه‌های نظارتی در کنترل اراضی کشاورزی و نحوه استفاده از منابع آب و خاک می‌گوید: متاسفانه اکثر کشاورزان هر سه روز یکبار باغات را آبیاری کرده و به معنای واقعی کلمه اراضی را با مزارع برنج اشتباه گرفته‌اند! متاسفانه در باغات به علت رطوبت بالا با قارچ سفیدک مواجهیم چرا که رطوبت بالا امکان مبارزه با این قارچ را از کارشناسان و متولیان سلب کرده است.

غفلت از تغذیه مناسب

خانمحمدی با اشاره به بی‌توجهی کشاورزان و مسئولان به مقوله بهره‌وری بالا در بخش کشاورزی عنوان می‌کند: در حال حاضر کشاورزان تصور می‌کنند بهره‌وری بالا فقط با آبیاری بیش از حد محصولان ایجاد می‌شود و به کل از تغذیه مناسب محصول غافل شده‌اند. در دنیا یک کشاورز به ازای هر لیتر آب حداقل 3 کیلو محصول برداشت می‌کند اما در کشور ما 70 الی 80 لیتر آب مصرف می‌کنیم تا یک کیلو محصول برداشت کنیم! این یعنی اینکه آموزش‌های ارائه شده به کشاورزان به هیچ عنوان کارساز نبوده است و برنامه‌ریزان برای همراه کردن تولیدکنندگان و پرورش‌دهندگان محصولات کشاورزی بیش از پیش پیگیر باشند.

وی با بیان اینکه اگر بی‌توجهی به باغات و عدم رسیدگی به اراضی ادامه یابد بهتر است کشاورز کار را تعطیل کند چرا که با کارهای غیراصولی، فقط کشاورزی را ویران می‌کند به استفاده بیش از حد انواع کود شیمیایی برای تولید محصول اشاره می‌کند.

نابودی تدریجی خاک‌های شناط

خانمحمدی با اشاره به شرایط نابسامان محصولات کشاورزی و خشک شدن سطح بالایی از باغات و اراضی در نواحی مختلف شناط می‌گوید: متاسفم! آب را از بین بردیم، در حال حاضر نیز کمر همت به نابودی خاک بسته‌ایم. در شناط و سایر شهرهای شهرستان ابهر ماده آلی خاک به زیر صفر رسیده است. این وضعیت از شناط به سمت شریف اباد و خرمدره تا صائین قلعه ادامه دارد. اطمینان می‌دهم اگر کسی این تذکرات را جدی نگیرد تا دو سال آتی وضعیت شناط در صائین‌قلعه تکرار خواهد شد.

موضوع تهدید منابع آب استان اعم از سطحی و زیر زمینی در كنار حاكمیت چند ساله خشكسالی از مدت ها پیش موضوع بازنگری در شیوه های، نوع كشت و آبیاری را ضروری كرده اما پس از مدت ها چنین به نظر می آید كه نه در شیوه آبیاری و نه جایگزینی محصولات كشاورزی اقدام اساسی در استان صورت نگرفته است.

به اعتقاد کارشناسان كشاورزی سنتی و كشت محصولات با آب بری زیاد، منابع در معرض خطر آب و بهره وری خاك در استان زنجان را بشدت تهدید كرده و این در حالی است كه هنوز برنامه های مربوط به تغییر الگوی كشت به كندی پیش می رود.

آن‌ها بر این باورند: برنامه الگوی کشت هر آنچه ظرفیت واقعی بخش کشاورزی است را آشکار کرده و تولید را به مکان‌های صحیح در بازه‌های زمانی مشخص منتسب می‌کند، بنابراین هدف از تدوین و اعلام برنامه الگوی کشت در گام نخست انجام نوعی از آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است.

علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی معتقد است: برنامه الگوی کشت هر آنچه ظرفیت واقعی بخش کشاورزی است را آشکار کرده و تولید را به مکان‌های صحیح در بازه‌های زمانی مشخص منتسب می‌کند، بنابراین هدف از تدوین و اعلام برنامه الگوی کشت در گام نخست انجام نوعی از آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است.

وی ایجاد زمینه برای استفاده از نهال‌های مقاوم، توزیع نهاده‌های استاندارد و ارائه روش‌های کارشناسی شده در جهت ارتقای بهره‌وری آب در کنار رعایت الگوی کشت مناسب را از راهکارهای بهبود بخش کشاورزی اعلام می‌کند.

به گفته مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی، الگوی کشت جانمایی صحیح تولید بر اساس پتانسیل‌های طبیعی، اصول اقتصادی و سیاست‌های استراتژیک کشور است، به عبارت دیگر این سه هدف فنی، اقتصادی و استراتژیک، الگوی کشت را تشکیل می‌دهد. در واقع برنامه ریزی الگوی کشت یک نظام برنامه ریزی برای تحقق آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است و از الزامات تئوری‌های توسعه این بخش به شمار می‌رود.

ایده‌های خلاقانه و اقتصادی، موجبات پیشرفت بخش کشاورزی را فراهم می‌آورد

محمود نوری، کارشناس ارشد کشاورزی نیز که معتقد است برنامه‌ریزان باید برای رقابت‌پذیر بودن محصولات بخش کشاورزی با آینده‌نگری نسبت به ارائه ایده‌های نو اقدام کنند، می‌گوید: دیگر زمان برنامه‌ریزی نیست. باید نگاه‌مان به این موضوع آینده پژوهانه بوده و راه‌های برون رفت از این مشکل را خلق کنیم.

نوری ضمن تاکید بر لزوم ورود واریته‌های به روز سازگار با شرایط اقلیمی به ارای کشاورزی با هدف توسعه این بخش و ارتقا سطخ معیشت بهره‌برداران تاکید کرده و معتقد است: به نظرم سیاست‌های کلان در حوزه مالی و پولی در کنار سایر عوامل ماکرو تاثیر بیشتری نسبت به ارائه خدمات آموزشی به کشاورزان دارد. کشاورز یک موجود اقتصادی است و اگر مطمئن باشد برنامه‌ها و ایده‌های مسئولان سبب کسب سود و درآمد بیشتر وی می‌شود قطعا با آن‌ها همراه می‌شود.

الگوی کشت مصوب شده در دهه گذشته دیگر کارایی ندارد

کارشناس ارشد کشاورزی برخلاف علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی که خواستار اجرای الگوی کشت محصولات کشاورزی است، می‌گوید: این مصوبه باید در زمان مقرر اجرا می‌شد تا اثرات مثبت آن شامل حال بخش کشاورزی می‌شد.

نوری با بیان اینکه با توجه به اینکه شرایط هر سال با سال دیگر متفاوت است، معتقد است: نمی‌توان با یک الگوی کشت برای کل کشور نسخه پیچید. به نظرم الگوی کشت باید در همان سال و زمان خود اجرا می‌شد و عملی شدن آن در حال حاضر دیگر کارایی ندارد.

انتهای پیام