پایگاه خبری صدای زنجان– اگر روزی از گوشه و کنار و از اطرافیان خود در خصوص شهر زیرزمینی واقع در زنجان که روزگاری پناهگاه بخشی از مردم روستای خوئین بوده است سخنی شنیدید، اصلا تعجب نکنید. این شهر زیرزمینی کمتر شناخته شده، سالیان سال است که در دل کوه‌ها وجود دارد اما کمتر کسی از حضور این شهر زیرزمینی در روستای خوئین و در توابع ایجرود خبر دارد و شاید دلیل این موضوع را در نحوه معرفی آثار تاریخی در استان بتوان جست.

معرفی سال 2020 به عنوان سال «توسعه گردشگری روستایی» موجب شده است که بار دیگر نگاه‌ها به آثار و بناهای تاریخی کمتر شناخته شده معطوف شود تا در قالب این طرح، گوشه نگاهی به برخی از آثار کمتر شناخته شده، شود و از این رهگذر، آثاری که بخشی از تاریخ این مرز و بوم بوده است، زنده شود.

 یکی از این آثار که به ثبت ملی نیز رسیده است ولی از آن کمتر سخن به میان آمده است "دژمنده" است. شهری که برخی آن را مربوط به دوره مغولان می‌دانند و برخی آن را به دوران سلجوقی و یا پیش از سلجوقیان نسبت می‌دهند.

«دژمنده» شهری در دل کوه

«دژمنده» شهری در دل کوه و در زیر روستای خوئین امروزی است که به گفته باستان‌شناسان، یكي از بزرگترین ساخته‌های دستی انسان در زیرزمین است. عمق تقریبی آن 40 متر و وسعت آن نیز تقریباً  4000 مترمربع است. گفته می‌شود در این شهر زیرزمینی، میدانی بزرگ که اطراف آن را مغازه‌ها احاطه کرده است و در وسط میدان حوض آب بشکل لوزی وجود داشته و اطراف حوض تخت‌هایی از چوب بوده که روی آنها گلیم انداخته و همه در اثر گذشت زمان پوسیده شده‌اند.

این شهر در روستای خوئین که در 60 کیلومتری جنوب غربی زنجان به سمت بیجار و در 30 کیلومتری از زرین‌‌آباد و در 8 کیلومتری مركز بخش حلب قرار دارد، واقع شده است.

سال توسعه گردشگری روستایی، سالی برای توجه به روستاها

مریم محمدیون، باستان‌شناس و راهنمای گردشگری فرهنگی در زنجان با اشاره به اینکه با توجه به اینکه سال 2020، سال توسعه گردشگری روستایی نامگذاری شده است، بنابراین وقتی در زنجان گنج‌های ارزشمندی نظیر شهر زیرزمینی دژمنده وجود دارد باید علاوه بر معرفی این مکان، تلاش کنیم تا در زمینه در‌آمدزایی و توسعه پایداری روستا خوئین اقداماتی انجام دهیم، می‌گوید: شهر «دژمنده» در روستای خوئین از توابع ایجرود و نزدیک روستای حلب در مسیر جاده بیجار قرار دارد و این روستا یک روستای بسیار تاریخی است که جزو روستاهای هدف گردشگری استان زنجان نیز محسوب می‌شود.

میل خوئین، راهنمای کاروان‌های قدیمی

 به گفته وی از ویژگی‌های روستای خوئین می‌توان به «میل خوئین» اشاره کرد که 4 مورد از این بنا در این روستا موجود بوده است و در حال حاضر یک مورد از این بنا باقی مانده است. ضمن اینکه «میل» به بنایی به شکل مناره گفته می‌شود و مشابه فانوس دریایی که حکم راهنما را برای کشتی‌ها دارد تا خشکی را پیدا کنند، برای کاروان‌های چنین نقشی را به عهده داشته است و شهر و آبادی را به این افراد نشان می‌داده است و وجود این میل‌ها، بیانگر این است که این روستا منطقه‌ای بوده است که مردم از بیم دشمن در هراس بودند و برج‌های دیده‌بانی به این شکل نشان می‌دهد که به محض ورود و یا حمله دشمن، مردم در این شهر زیرزمینی پناه می‌گرفتند.

دژمنده شهری با وسعت 4 کیلومتر

این باستان‌شناس تاکید می‌کند که شهر زیرزمینی دژمنده با وسعت چهار کیلومتر تا همین چند مدت پیش، ناشناخته مانده بود و تنها به جهت اینکه یکی از خانه‌های اهالی، ریزش می‌کند و در داخل یکی از کانال‌های موجود در زیر سطح روستا می‌ریزد، شناسایی می‌شود و وقتی اکتشاف را آغاز می‌کنند متوجه وجود یک سری منافذ تهویه هوا در این کانال‌ها می‌شوند که وجود این منافد هوا نشان می‌دهد که این مکان وسعت بیشتری دارد و همین مساله موجب پیدا کردن راه و مسیر زیرزمینی این شهر می‌شود.

شهری پیچ در پیچ برای فرار از دست دشمنان

محمدیون با اشاره به اینکه در حال حاضر دو «در» در داخل این شهر پیدا شده است که یکی در داخل روستا و دیگری به دره سرسبز کنار روستا راه داشته است که اگر اهالی می‌خواستند فرار کنند از این مکان متواری شوند.

به گفته محمدیون داخل این دژ دالان‌های زیادی وجود دارد که اتاق‌های مختلفی در آن قرار دارد و حتی محل نگهداری دام برای آن در نظر گرفته شده است و حتی کف اتاق‌ها، فضایی برای نگهداری آذوقه تعبیه شده است و در وسط این شهر زیرزمینی، حوضی قرار دارد که تخت‌هایی در اطراف آن وجود دارد.

این راهنمای گردشگری با اشاره به اینکه در برخی از قسمت‌های این شهر می‌توان به صورت ایستاده راه رفت و در برخی جاها باید به شکل سینه‌خیز در این شهر زیرزمینی حرکت کرد، اظهار می‌کند: این شهر به صورت پیچ در پیچ ساخته شده است، از نظر معماری هدف این بوده است که اگر دشمن وارد این مکان شد به علت پیچ در پیچ بودن شهر، دشمن نتواند منطقه را شناسایی کند تا به آنها دسترسی نداشته باشد و آنها بتوانند از خود دفاع کنند.

این بنا به دوران مغول و سلجوقیان نسبت داده می‌شود

این باستان‌شناس با بیان اینکه اعتقاد بر این است که این بنا در دوران مغول ساخته شده است اما شواهدی نیز موجود است که ساخت این بنا را به دوران سلجوقیان و یا پیش از آن نسبت می‌دهد، می‌افزاید: این بنای «دست‌کنده» و پناهگاه طبیعی به قرن 5 هجری نسبت داده می‌شود، ضمن اینکه متاسفانه در خصوص دشمنان احتمالی ساکنین این روستا که موجب می‌شده است تا افراد به این شهر زیرزمینی پناه ببرند، سند و مدرک قوی وجود ندارد اما می‌توان حمله‌های قومی و قبیله‌ای و یا حملات روستاهای اطراف را مد نظر داشت.

دژمنده ثبت ملی شده است

محمدیون با اشاره به اینکه این پناهگاه منطقه وسیعی بوده است، ادامه می‌دهد که حتی گورستانی که در این منطقه وجود دارد حدود 4 هکتار وسعت دارد و این موضوع بیانگر این است که منطقه، منطقه‌ای پر جمعیت بوده است و این بنا برای حفاظت از جان و مال مردم ساخته شده است.

وی با اشاره به اینکه اداره میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان زنجان بخش‌هایی از این بنا را مرمت کرده است‌، گفت: راهروهای این شهر با تعبیه وسایل روشنایی، روشن شده است ولی به دلیل عوامل آب و هوایی، کف این غار دست‌کند دچار فرسایش شده است که اداره میراث پس اینکه این روستا را به عنوان روستای هدف گردشگری معرفی کرد، توجه بیشتری به مرمت این بنا داشته است. ضمن اینکه وقتی اثری به ثبت ملی می‌رسد به آن توجه بیشتری می‌شود.

مشابه این بنا در کاشان دیده می‌شود

به گفته محمدیون در سطح کشور مشابه این بنا در شهر کاشان دیده می‌شود و در هر حال این بنا در استان زنجان به عنوان یکی از «ترین‌های» این شهر محسوب می‌شود و با توجه به اینکه ما در استان زنجان تنوعی از بافت‌های مختلف را داریم، این بنا هم واقعا خاص است که یک شهر زیر‌زمینی است که به صورت دستی کنده شده است.

محتوای کتیبه کشف شده در این شهر هنوز خوانده نشده است

وی با اشاره به اینکه نکته‌ای که در زمینه شهر «دژمنده» وجود دارد این است که یک در کتیبه سنگی در میان دالان‌های این شهر کشف شده است که نوشته‌ای در روی این «در» نقش بسته شده است و خط آن شناسایی نشده است و محتوای این نوشته هنوزمشخص نیست.

امکان بازدید از دژمنده وجود ندارد

در تماس با مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، برای پیگیری آخرین وضعیت این اثر ملی، موفق به برقراری ارتباط با وی نشدیم.

چندی پیش اما امیر ارجمند، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در خصوص این شهر با اشاره به علت ناشناخته ماندن شهر زیر‌زمینی «دژمنده» شهرستان ایجرود بیان کرد که روستای خوئین از توابع شهرستان ایجرود یکی از روستاهای هدف گردشگری است که با داشتن آثار تاریخی از جمله دژمنده، حمام تاریخی و برج نگهبانی که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است مورد توجه قرار دارد. اما متاسفانه به دلیل دست‌کنده‌ و ارتفاع کوتاه این شهر زیرزمینی، دژمنده امکان بازدید وجود ندارد.

این مکان امکان اصلاح و فراهم نمودن بازدید گردشگران را ندارد

به اعتقاد این مسئول این مکان، امکان اصلاح و فراهم نمودن بازدید گردشگران را ندارد چرا که با اصلاح آثار، ماهیت اثر بهم می‌ریزد و از لحاظ ایمنی برای بازدید‌کننده می‌تواند خطرناک‌آفرین باشد.

منبع: روزنامه صدای زنجان

انتهای پیام