پایگاه خبری صدای زنجان- تعدادی از صاحبنظران و کارشناسان معتقدند که ایران قرن‌هاست در منطقه خشک و نیمه مرطوب قرار دارد در نتیجه چالش آبی که امروز با ان مواجه هستیم ارتباط چندانی به میزان بارش‌ها ندارد بلکه نحوه مدیریت منابع آبی است که باید اصلاح شود!

مسئولان ضمن ابراز نگرانی از پیش رو داشتن روزهای کم آب، از چالش آب در برخی روستاهای استان زنجان به ویژه خدابنده و ماهنشان خبر می‌دهند در حالی که شهرستان ماهنشان از مناطق سیل‌خیز استان محسوب شده در نتیجه اجرای پروژه‌های آبخیزداری (کنترل سیل) تا حدودی می‌تواند در بهبود وضعیت آب مؤثر باشد.

اهمیت پروژه‌های آبخیزداری را در کنترل سیل و هرزآب در بالادست شهرها و استفاده بهینه از آنها می‌توان دید اما با توجه به محدودیت منابع دولتی میزان تزریق اعتبارات به این بخش همچنان قابل قبول نیست.

تزریق بودجه‌های قطره‌چکانی

با این وجود جعفر بیات، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان می‌گوید: با توجه به سیل‌خیز بودن ماهنشان از حدود 8 سال قبل موضوع تامین اعتبار از محل اعتبارات ملی جهت انجام مطالعه با هدف اجرای پروژه کنترل سیلاب را پیگیری می‌کنیم اما تا کنون موفق به جذب اعتبار نشده‌ایم! حتی یک سال نیز اعتبار مربوطه از محل صندوق توسعه ملی تصویب شد اما مبلغی تخصیص نیافت.

بیات در مورد امکان تخصیص اعتبار از اعتبارات استانی به محل اجرای پروژه به صدای زنجان می‌گوید: با توجه به قطره‌چکانی بودن اعتبارات، امکان تزریق مبلغ از محل اعتبارات استانی برای انجام مطالعات مذکور میسر نشده است.

پروژه‌های آبخیزداری در صفِ انتظار

در حال حاضر 3 پروژه کنترل سیلاب در زنجان، طارم (آب‌بر) و ابهر در دست اجراست که تکمیل آن مستلزم اعتبار است. تا به امروز در مجموع 7 میلیارد تومان برای پیشرفت پروژه‌ها اختصاص یافته که برای نهایی و تکمیل شدن آن‌ها نزدیک به 15 میلیارد تومان اعبتار نیاز دارد.

اعتبارات اختصاص یافته برای اجرای پروژه کنترل سیلاب در زنجان از محل اعتبارات استانی و شهرهای آب‌بر و ابهر نیز از محل صندوق توسعه ملی بوده است.

به گفته جعفر بیات، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان پروژه‌های کنترل سیلاب آب‌بر، زنجان و ابهر به ترتیب از سال‌های 97، 98 و 99 آغاز شده است که تا به امروز پروژه آب‌بر در دست اجرا بوده و اقدامات مکانیکی آن امسال به پایان می‌رسد. پروژه مذکور در زنجان نیز در انتظار اعتبار است.

بیات عنوان می‌کند که دو پروژه ابهر و زنجان در بالادست چاه‌ها و اراضی زراعی قرار داشته و قطعا درصورت تکمیل در کنترل تنش آب و کاهش نگرانی‌ها تاثیرگذار است.

وی با بیان اینکه تا به امروز پروژه‌های آبخیزداری موفقی در اقصی نقاط استان زنجان اجرا شده که رضایتمندی ساکنان را در بر داشته است به اجرای پروژه‌ سیلاب شهری در خرمدره و عملیاتی شدن چندین سازه کنترل سیلاب و پارک آبخیز از سال 86 تا سال 98 در خدابنده (قیدار) اشاره می‌کند.

لزوم مشارکت دستگاه‌ها در مدیریت سیلاب

آبخيزداری يکی از شيوه‌های نوين حفاظت آب و خاک، مهار و پخش سيلاب‌هاست که باعث کنترل سيلاب‌های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره‌های آب زيرزمينی می‌شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان با اشاره به اهمیت اجرای پروژه‌های آبخیزداری برای مقابله با شرایط کم‌آبی و خشکسالی به صدای زنجان می‌گوید: راهبرد اساسی کنترل سيلاب به تغذيه سفره‌های آب کمک می‌کند و موجب می‌شود قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با توليد آب بيشتر بتوانند زمين‌های کشاورزی بيشتری را به زير کشت ببرند و در توليد محصولات غذايی بيشتر، نقش مهمی را ايفا کنند.

بیات عنوان می‌کند: پروژه‌های آبخیزداری در تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نقش مهمی دارند به طوری که هدف و کارکرد اصلی اجرای این پروژه‌ها کنترل و مقابله با سیل و در نهایت مدیریت آب در حوزه آبخیز است. به نظرم اختصاص بودجه برای اجرای پروژه‌های کنترل سیلاب در نواحی مشرف به مناطق شهری و روستایی قطعا مشکل گشاست.

این مسئول با بیان اینکه پروژه‌های آبخیزداری چندمنظوره هستند، اضافه می‌کند: در حاشیه شهرها و حوزه‌های آبخیز شهری بیشتر به دنبال کنترل و کاهش دبی در زمان سیلاب هستیم و در مرحله بعد، ذخیره آب و تزریق آن به سفره‌های آب زیرزمینی مدنظرمان است.

طبق مصوبه بهمن‌ماه سال 98 شورای عالی شهرسازی ومعماری کشور مبنی بر اینکه در حوزه‌های آبخیز شهری باید همه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط از جمله شهرداری موظف به مشارکت و تامین اعتبار برای اجرای پروژه‌های مذکور است.

علاوه بر آن، در یکی از تبصره‌های قانون بودجه سال 1400، تمامی دستگاه‌ها اعم از شهرداری‌ها، ادارات راه و شهرسازی و آب منطقه‌ای استان‌ها مکلف به تامین اعتبار و مشارکت در تامین اعتبار جهت مدیریت سیلاب‌ها در بالادست سکونتگاه‌های شهری هستند.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان با یادآوری این موارد ابراز امیدواری می‌کند تا مسئولان و تصمیم‌بگیران در توزیع اعتبارات استانی به اهمیت پروژه‌های آبخیزداری نگاه ویژه‌ای داشته باشند.

به جای الگوگیری از گذشتگان و توجه به آبخیزداری، به سمت سدسازی رفته‌ایم!

عده‌ای از صاحبنظران و کارشناسان معتقدند شرایط آب و هوایی کشور تغییر آنچنانی نداشته و گذشتگان ما نیز در این وضعیت آب و هوایی زندگی می‌کردند و تنها تفاوت بین ما و گذشتگان این است که آن‌ها با آسان‌ترین روش آب‌های سطحی را در اسرع وقت در زمین نفوذ داده تا وارد سفره آب زیرزمینی و در نهایت قنات و چاه شود، روشی که از سوی مسئولان فعلی تا میزان قابل توجهی دست‌کم گرفته شده و بیشتر آن‌ها علاقمند به سدسازی و تخصیص اعتبار سنگین هستند!

عبدالحسین پری‌زنگنه، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان می‌گوید: متاسفانه برای مدیریت منابع آب،  روش‌هایی که از هزاران سال پیش به ما به ارث رسیده و نتیجه مطلوب هم داشته و هزاران سال است که مشکلات کم‌آبی کشور را تا حدودی توانسته رفع کند را کنار گذاشته و به سمت سدسازی رفته‌ایم که اشکالات زیادی دارد و در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه مرطوب ایران به هیچ عنوان جایز نیست و در بسیاری از موارد مشکل‌ساز خواهد بود.

مافیای آبخیزداری

استاد دانشگاه زنجان با بیان اینکه اگر 10 درصد هزینه و اعتباری که به پروژه‌های سدسازی اختصاص می‌دهیم به سمت اجرای پروژه‌های آبخیزداری هدایت کنیم، می‌توان بسیاری از نقاط ایران را گلستان کرد، می‌گوید: البته در اجرای آبخیزداری باید با دقت محل را شناسایی و با حساسیت نسبت به عملیاتی شدن آن اقدام کنیم تا مافیای آبخیزداری شکل نگیرد!

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان حفر چاه و قنات را یکی از تکنیک‌های آبخیزداری گذشتگان نام برده و معتقد است: هزاران سال قبل نیاکان ما متوجه شدند که آب نباید روی سطح زمین جاری شود بلکه در اسرع وقت و با هدف جلوگیری از تبخیر، باید به زمین نفوذ یافته و از طریق سفره‌های آب زیرزمینی به سمت چشمه، قنات و چاه هدایت کرد.

تبخیر 5 برابری آب در سدها

زنگنه با بیان اینکه در کشور ما تبخیر آب اگر در سطح زمین و مخزن سد باشد بیش از 5 برابر مقدار بارندگی سالانه است، اضافه می‌کند: آمار یاد شده فاجعه است و با سدسازی آب‌های محدودی که در اختیار داریم را عملا از دسترس خارج می‌کنیم. ما زمین‌های ایده‌آلی داریم که آب به سرعت به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ کند، مخروط‌‌افکنه‌ها نیز شرایط مطلوبی را ایجاد کرده‌اند، به شخصه معتقدم روش آبخیزداری می‌تواند پاسخگوی شرایط آب و هوایی کشور باشد و نگرانی‌ها در رابطه با کم‌آبی را تا حد قابل قبولی کاهش دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان که معتقد است تا زمانی که کشور در صورت عدم تغییر شرایط آب و هوایی به سمت آبخیزداری نرفته وضعیت کم‌آبی ادامه‌دار بوده و روز به روز شرایط‌مان بدتر می‌شود، بر لزوم آشنایی مدیران با تکنیک‌ها و روش‌های آبخیزداری تاکید می‌کند.

زنگنه با اشاره به افت 20 تا 500 متری سطح آب سفره‌های زیرزمینی در برخی نقاط کشور و بی‌اعتنایی مسئولان به این موضوع می‌گوید: در دنیا نسبت به افت چند سانتی‌متری سطح آبهای زیرزمینی اعلام بحران می‌کنند در حالی که در برخی نقاط کشور شاهد کاهش چند صدمتری هستیم!

تبعات بی‌توجهی به پروژه‌های آبخیزداری

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان افت سطح آبهای زیرزمینی را فقط مربوط به چالش کم یا بی‌آبی ندانسته و می‌گوید: تبعات این موضوع فاجعه‌بار است چرا که طبق گفته مسئولان مربوطه فروچاله‌ها کشور را تهدید کرده و در نهایت احتمال مهاجرت گسترده از برخی نقاط حتی فاجعه‌بارتر از کمبود آب خواهد بود از سویی دیگر ایران جزو کشورهای زلزله‌خیز است، وجود آبهای زیرزمینی می‌تواند در مقابل حرکات پوسته زمین نجات‌بخش بوده و شدت تخریب را کاهش دهد در نتیجه نباید، اجرای پروژه‌های آبخیزداری را کم‌اهمیت بدانیم.

با توجه به اینکه زنجان از استانهای درگیر با کم آبی بوده از طرفی از مناطق سیل خیز کشور به شمار می‌رود و میزان فرسایش خاک آن حتی از میانگین کشوری هم بالا است که به نظر می‌رسد نگاه مسئولان به اجرای پروژه‌های آبخیزداری در این استان باید مسئولانه‌تر باشد.

انتهای پیام/

خبرنگار: لیلا محمدی