زهره میرعیسی‌خانی- عاشیق «ستار خدایی زنجانی» و «علیرضا قلی‌زاده» از عاشیق‌های زنجانی هستند که چندین سال است با هم در محافل و مجالس مختلف حضور دارند و باهم از داستان‌های حماسی و عاشقانه و عارفانه آذری می‌خوانند. از «کور اوغلی» گرفته تا «اصلی و کرم» و سایر داستان‌های قدیمی که نسل به نسل و سینه به سینه در دل مردم این سرزمین به صورت  شعر و داستان نقل می‌شده است.

«عاشیق خدایی» در روستای «آق‌تپه» در 8 کیلومتری استان زنجان به دنیا آمده است و در 12 سالگی به زنجان مهاجرت کرده‌اند و در همان سال‌ها عاشیقی را در نزد پدرشان شروع و آموخته است.  او حدود 4 سال پس از یادگیری موسیقی عاشیقی در نزد پدر شاگردی کرده است و به قول خودشان سبک و سیاق عاشیقی را فراگرفته است.

او از سال 67 به صورت حرفه‌ای به موسیقی عاشیقی پرداخته است و با توجه به طبعی که در زمینه سرایش شعر داشته است 138 شعر را نیز در این زمینه جمع‌آوری کرده است. او همراه با عاشیق «قلی‌زاده» بارها توانسته است در جشنواره‌های متعددی در داخل و خارج از کشور حضور داشته باشد. عاشیق قلی‌زاده نیز نزدیک 45 سال است که در این صنعت مشغول به فعالیت است و در کنار جهانگیز قلی‌زاده و جواد زنجانی نیز شاگردی کرده است و از این دو استاد عاشیقی را آموخته است.

سرمایه یک عاشیق سخن است

عاشیق «ستار خدایی زنجانی» از روزهای عاشیقی خود در این سال‌ها می‌گوید و با بیان اینکه عاشیق بودن دیگر مثل گذشته‌ها نیست، اظهار می‌کند: سرمایه یک عاشیق سخن است و یک عاشیق برای اینکه بتواند یک مجلس را؛ (حال مجالس عروسی و شادی و یا مجالس عزا و غیره) بگرداند بایستی شعر و داستان بسیاری را از حفظ باشد و سینه‌اش مخزن آهنگ و ترانه و نقل باشد. به طوری که شاهد هستیم که در مجالس سال‌های دور که بالغ بر 200 تا 300 مهمان حضور داشتند همه این افراد چشم‌شان به عاشیق بود و منتظر این بودند که ببینند، عاشیق کدام شعر و یا داستان را برای خواندن و نقل‌کردن انتخاب می‌کند. بنابراین عاشیق کسی بود که باید شعر و داستان‌های بسیاری می‌دانست و در گذشته اگر هر عاشیقی کمتر از 20 شعر و داستان را فرا نگرفته بود، به مجالس نمی‌رفت.

وی ادامه می‌دهد: اما امروز روند عاشیقی در مجالس عوض شده است و عاشیق در ابتدای مجالس یک آهنگ یا شعری را می‌خواند و سپس صاحب مجلس تصمیم می‌گیرد که عاشیق چه بخواند و کدام داستان را تعریف کند و امروز خواندن عاشیق بیشتر جنبه درخواستی پیدا کرده است و در هر مجلسی که عاشیق می‌رود بنا بر سبک و درخواستی که افراد دارد عاشیق شعر و داستانی را می‌خواند و نقل می‌کند.

28 هاوایی (آهنگ) مختص زنجان

عاشیق خدایی با اشاره به این موضوع که هاواهای زنجان با هاواهای شهرهای دیگر متفاوت است، اظهار می‌کند: اگر چه برخی از آهنگ‌ها و ترانه‌ها بین عاشیق‌ها مشترک هستند (این هاواها هاواهای بین‌المللی هستند و از 150 مورد هم بیشتر است) اما خود زنجان نیز 28 هاوای اختصاصی دارد که در سایر شهرها این هاوا موجود نیستند. ضمن اینکه باید اذعان کرد که این 28 مورد مختص خود زنجان است در حالی که شهرستان‌هایی مثل طارم و خرمدره نیز چندین هاوا دارند که اختصاصی این مناطق‌ است.

او با اشاره به مضمون برخی از هاواهای موسیقی عاشیقی خاطرنشان می‌کند: داستان‌هایی که توسط عاشبق نقل می‌شود انواع مختلفی دارد که بنا به نوع مجالس و حوصله افرادنقل می‌شود،  نمونه های معروف این داستان‌ها «کوراوغلو»  با درونمایه حماسی و «اصلی و کرم» با درونمایه عاشقانه است. ضمن اینکه نمونه‌هایی نیز از این هاواها وجود دارند که درونمایه عارفانه و مذهبی دارند.

«کور اوغلو» یک داستان حماسی است که قرار است روح و باطن مردم را عوض کند

خدایی با اشاره به اینکه «کور اوغلو» یک داستان حماسی است که قرار است روح و باطن مردم را عوض کند، می‌گوید: «کور اوغلو» داستانی است که می‌تواند جمع را به وجد بیاورد و داستان فتح و پیروزی است. شخصیت اصلی این داستان (کور اوغلو) شخصیتی است که با ظالمان به مبارزه برمی‌خیزد و دستگیر مظلومان است از همین جهت که هر جا روحیه مردم حماسی باشد داستان خوبی برای شنیدن و نقل کردن است. این داستان در نواحی مختلفی از کشورهای آذری زبان پخش شده است و در هر منطقه به شیوه‌ای و با اندکی تغییر روایت می‌شود.

این عاشیق با اشاره به برخی از هاواهای مختص زنجان، می‌افزاید: داستان «کلبی» که ریشه طارمی دارد و داستان «شیرین بیجک» از ابهر و خرمدره است و داستان با عنوان «طاهر میرزا» از جمله هاواها و داستان‌های مختص خود زنجان هستند که این داستان‌ها جمع آوری شده‌اند و به امید خدا به صورت کتابی به چاپ خواهند رسید.

وی با اشاره به قدمت موسیقی عاشیقی می‌افزاید: بنا به روایات قدمت این موسیقی به پیامبر اکرم (ص) می‌رسد و اولین عاشیق‌ها در زمان پیامبر می‌زیسته‌اند اما عنوان می‌شود که عاشیق‌های این دوره ساز نداشتند و «دده قورقود» که خود فردی مسلمان بوده است، از عاشیق‌هایی است که در این دوران داستان و شعر نقل می‌کرده است و مردم را با آهنگ‌ها و داستان‌‌های خود به دین و دینداری دعوت می‌کرده است و این  ریشه و پایه شروع عاشبقی است.

«خدایی» به وضعیت امروز موسیقی عاشیقی می‌پردازد و می‌گوید: پیش از این در زمینه تشکیل کلاس‌های آموزشی موسیقی عاشیقی کمتر فعالیت می‌شد اما اکنون چند سالی است که چند کلاس آموزش موسیقی عاشیقی وجود دارد و استقبال هنرجویان از این موسیقی  افزایش یافته است. ضمن اینکه اکنون چندین گروه حرفه‌ای عاشیقی فعال هستند که در زمینه موسیقی حرفه‌ای عاشیقی بسیار خوب فعالیت می‌کنند و این گروه‌ها کلیپ و آلبوم موسیقی تولید می‌کنند و کلیپ‌های خود را در شبکه‌ها و فضاهای مجازی قرار می‌دهند و به دنبال گسترش حرفه خود هستند.

توجه اداره فرهنگ و ارشاد به ثبت 28 هاوای خاص استان زنجان جلب شده است

او با اشاره به اینکه اکنون توجه اداره فرهنگ و ارشاد به ثبت 28 هاوای خاص استان زنجان جلب شده است، می‌افزاید: حدود یک دهه پیش برخی افراد از تهران آمدند و همه عاشیق‌های زنجان را در قهوه‌خانه‌ای در استان جمع کردند و بنا شد هر کدام از عاشیق‌ها یکی یا دو هاوای محلی خود را بنوازد و پس از این ماجرا ادراه فرهنگ و ارشاد استان زنجان متوجه شد که ما 28 هاوای مختص استان زنجان را داریم که تنها در زنجان وجود دارد و رفته‌رفته در تحقیقات مختلفی که دانشجویان موسیقی انجام می‌دادند این هاواها به صورت مکتوب درآمد. پیش از کرونا نیز توجه اداره فرهنگ و ارشاد استان به این موضوع جلب شده بود و بنا بود مستند عاشیق‌های استان زنجان ضبط شود و این عاشیق‌ها در انجمن موسیقی زنجان دعوت می‌شدند و هر کدام دو سه هاوای مختص زنجان را می‌نواختند تا هاواهای خاص استان ضبط و ثبت شوند و به یادگار بمانند، که با شروع کرونا این پروژه نیمه کاره ماند.

وی با اشاره به اینکه شاهد هستیم که توجه مردم به سمت موسیقی‌های محلی افزایش یافته است، می‌افزاید: این جشنواره‌ها گاه در داخل کشور و گاه کشورهای دیگر آذری زبان برگزار می‌شود که ما همواره در این جشنواره‌ها شرکت داریم و تلاش داریم تا هاواهای مختص زنجان را در این مناطق بشناسانیم.

روزگار سخت معیشت در دوران کرونا

عاشیق «علیرضا قلی‌زاده» نیز به بیان برخی از مشکلات عاشیق‌ها در دوران کرونا می‌پردازد و می‌گوید: اکنون نزدیک دو سال است که کرونا به شغل و پیشه ما آسیب رسانده است به طوری که در این یک و نیم سال دست خالی هستیم و هیچ فعالیتی را نمی‌توانیم انجام بدهیم و عملا خانه‌نشین شده‌ایم.

وی با اشاره به عدم حمایت‌ها مسئولین از هنرمندان و نوازندگان موسیقی محلی ادامه می‌دهد: در این دوران درآمد خاصی نداشتیم و تمام این مدت در گذران زندگی با مضیغه روبه‌رو بودیم و کسی هم نیست که از ما حمایت کند و تنها یک بار از سمت ارشاد یک کارت هدیه به ما تعلق گرفت. پس از آن اما نه کسی حال ما را پرسیده است و نه سراغی از ما گرفته است.

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی