پایگاه خبری صدای زنجان- آمارهای سالنامه آماری فرهنگ و هنر که هرساله توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر می‌شود به‌خوبی وضعیت فعالیت‌های هنری را  پس از شیوع کرونا نشان می‌دهد به‌طوری‌که با مقایسه آمارهای مربوط به سال‌های 98 (کرونا از بهمن‌ماه این سال شیوع پیدا کرد) و سال 99 (کرونا در این سال همچنان ادامه داشت و مانع از بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و هنری شد) می‌توان فهمید که شیوع کرونا تا چه میزان بر روی فعالیت‌های هنری کشور و متعاقب آن استان‌ها تأثیرگذار بوده است. اگرچه هنوز سالنامه آماری فرهنگ و هنر برای سال 1400 انتشار نیافته است، اما با مقایسه آمارهای سال 98 و 99 می‌توان به آنچه کرونا بر سر هنر آورده است پی برد.

اثرات منفی کرونا در صفحات صنعت نشر

بر اساس این آمارها فعالیت‌های هنری در سال 99 نسبت به 98 کاهش محسوسی داشته است به‌طوری‌که سرانه شمارگان کتاب‌های منتشرشده در کشور در سال 98، 18 جلد بوده است و در سال 99 که کرونا همچنان ادامه یافت به 15 جلد رسید. همچنین سرانه عناوین کتاب‌های چاپ‌شده در سال 98، 13 کتاب و این میزان در سال 99، 12 کتاب عنوان‌شده است. میانگین شمارگان هر عنوان کتاب در سال 98، 1409 نسخه و در سال 99، 1255 نسخه بوده است. درصد عناوین کتاب‌های منتشرشده در سال 98، 28 و در سال99، 29 مورد بوده است. همچنین درصد ناشران فعال در سال 98، 22 درصد و در سال99، 38 درصد بوده است، که در این میان وضعیت استان زنجان در خصوص فعالیت‌های حوزه نشر به‌قرار زیر است.

در سال 99 تعداد ناشران فعال استان 14 مورد بوده است که به تفکیک جنسیتی 6 مورد زن و 8 مورد مرد بوده‌اند. تعداد کتاب‌های چاپ‌شده در سال 99 در استان 154 مورد بوده است که به تفکیک تألیف و ترجمه عبارت‌اند از 131 تألیف و 23 ترجمه  است  و در سال 98 این میزان 151 مورد بوده است که 122 مورد آن تألیف و 29 مورد آن مربوط به ترجمه بوده است.

بر همین اساس به نظر می‌رسد سال 99 برای صنعت نشر سال خوبی نبوده است؛ تجربه فعالیت در جامعه‌ آسیب‌دیده از همه‌گیری بیماری کووید19 در مقاطعی، فعالان بخش‌های مختلف آن را دچار مشکل کرده و گاه موجب تعطیلی آن‌ها شده است! تحریم‌ها و بالا رفتن قیمت ارز موجب افزایش قیمت کاغذ، زینک و مواد موردنیاز برای چاپ کتاب شد و در این میان، بازار کتاب رکود بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. از طرفی برگزار نشدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مشکلی بود که برای ناشران در ابتدای سال نگرانی‌های زیادی به همراه داشت؛ نگرانی‌هایی که نمایشگاه کتاب مجازی و همچنین اجرای چهار طرح حمایتی فصلی باهدف رفع آن‌ها برنامه‌ریزی شد اما نتایج قطعی نداشت.

کاهش تولید در بازار کتاب طی سال 99 نسبت به سال 98، در دو شاخصه قابل ره‌گیری و اثبات است. مطابق با اطلاعات ثبت‌شده در بانک‌های اطلاعاتی، تعداد کل عناوین کتاب‌های چاپ‌شده در سال 99 (اعم از چاپ اولی و تجدید چاپی) 94هزار و 599 نوبت را شامل شده است درحالی‌که این رقم در سال 98 معادل بوده با 105هزار و 400 نوبت چاپی. به‌عبارت‌دیگر تعداد عناوین کل در سال شیوع کرونا با 10.2درصد نزول همراه بوده است.

همچنین کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان با 20درصد کاهش، بیشترین سهم را در کاهش عناوین سال 1399 داشته است. ثبت این رکورد، بر این نظریه صحه می‌گذارد که بازار کتاب‌ کودک و نوجوان به دلیل جنس آثار و ضرورت حضور کودکان و نوجوانان در فضای کتاب‌فروشی‌ها و ایجاد ارتباط مستقیم با کتاب، به دلیل محدودیت حضور در کتاب‌فروشی‌ها به خاطر ملاحظات بهداشتی، بیشتر از سایر حوزه‌ها دچار افت و رکود شده است.

از طرفی، رشد 8.9درصدی کتاب‌های حوزه فلسفه در سال گذشته، قابل‌توجه است که به نظر می‌رسد این رشد تولید عناوین، با نوع مخاطب این آثار و فرصت خانه‌نشینی در ایام قرنطینه ارتباط مستقیم دارد.

شاخص بعدی که می‌توان در این مطالعه آماری به آن توجه کرد، آمار کتاب‌های چاپ اولی یا تجدید چاپی است. برخی از کارشناسان معتقدند شیوع کرونا و رکود در بازار کتاب، ریسک انتشار عناوین جدید را از سوی ناشران افزایش داد و به همین خاطر، ناشران ترجیح دادند بیشتر به تجدید چاپ عناوین قدیمی‌تر خود بپردازند. این نظریه اما با آمارهای تخصصی نشر کتاب اثبات نمی‌شود. کتاب‌های چاپ اولی در سال 99 باوجود کاهش 10.2درصدی کل عناوین در این سال، نسبت به سال 98 با رشدی جزئی مواجه بوده است؛ بنابراین کاهش عناوین کل در سال شیوع کرونا را باید اتفاقاً در کاهش تجدید چاپ‌ها ردیابی کرد. افزایش 29.6 درصدی عناوین جدید در حوزه فلسفه و‌ همچنین کاهش 55درصدی تجدید چاپی‌ها در کتاب‌های حوزه زبان نیز قابل‌توجه است.

شاخص مهم بعدی در این مطالعه، شمارگان کتاب در حوزه‌های مختلف و شمارگان کل است. درواقع کاهش 19.5 درصدی شمارگان کل کتاب‌هایی که در سال 99 منتشرشده نسبت به سال 98، گواه روشنی بر تأثیرات منفی شیوع ویروس کرونا بر بازار کتاب و صنعت نشر داشته است.بیشتر کاهش شمارگان را در حوزه کتاب‌های کمک‌آموزشی با رشد منفی 29.6درصدی می‌بینیم که قطعاً با آن را با تعطیلی مدارس و دنبال شدن کلاس‌های مجازی مدارس در ارتباط مستقیم دانست. اما بازهم رشد نزدیک به 17 درصدی شمارگان کتاب در حوزه فلسفه، در میان این آمار خودنمایی می‌کند.

مطالعه بر آمارهای نشر در مواجهه با همه‌گیری کرونا، می‌تواند پیام‌های حائز اهمیتی را برای مدیران و فعالان صنعت نشر به همراه داشته باشد. این اطلاعات چنانچه دستمایه پژوهش‌های عمیق‌تری قرار گیرد، به برنامه‌ریزی‌ها و تعیین استراتژی‌های مناسب باهدف عبور از بحران و حتی تبدیل کردن تهدیدات به فرصت‌های تازه، کمک شایانی خواهد کرد.

نمایش منفی کرونا درصحنه تئاتر

این سالنامه در بخش سرانه عناوین نمایش‌های تولیدشده در کشور نشان می‌دهد که در سال 98، به‌طور متوسط 8 نمایش و در سال 99، دو نمایش به روی صحنه رفته است. همچنین عنوان می‌کند که تعداد دفعات اجرای نمایش در سال 98، یازده مرتبه و در سال 99، یک‌مرتبه بوده است و میزان تماشای نمایش اجراشده در سال 98، 68مرتبه و در سال 99، هفت مرتبه بوده است که آمارها به‌خوبی نشان از کاهش محسوس فعالیت‌های نمایشی در کشور بوده است.

در استان زنجان اما تعداد دفعات نمایش و اجرا در سال 99 نشان می‌دهد که در استان 19 نمایش در 41 سانس با حدود 23110 تماشاگر به روی صحنه رفته است که این آمار در مقایسه با سال 98، که شامل 22 نمایش با 264 سانس و 11880 تماشاگر بوده است، نشان از کاهش تعداد دفعات نمایش در این مدت بوده است ولی در خصوص تعداد تماشاگران مبنای روشنی از کاهش دیده نمی‌شود.

تئاتر نیز با شروع سال ۹۹ با تعطیلی آغاز شد. به دلیل گروه‌بندی انجام‌شده توسط ستاد ملی مقابله با کرونا سینما و تئاتر در گروه ۳ قرار داشتند که فعالیت‌هایشان تعطیل بود و سالن‌ها و گروه‌های تئاتری در بلاتکلیفی کامل به سر بردند زیرا نمی‌دانستند که چه زمانی و چگونه امکان فعالیت برایشان فراهم خواهد شد. تعطیلی ۳ ماهه ابتدای سال ۹۹ تا پایان خرداد ادامه داشت و در این شرایط تولیدات تئاتری به صفر رسید. به دلیل شرایط اقتصادی و بالا رفتن هزینه‌های تولید و درعین‌حال نگرانی از ابتلا به ویروس کرونا، اجازه تمرین و تولید اثر نمایشی را به گروه‌های تئاتری نمی‌داد ضمن اینکه اگر با نادیده گرفتن مشکلات موجود اثری هم تولید می‌شد، مکانی برای ارائه نداشت.

در وضعیت پیش‌آمده برای کل جامعه و مشاغل ایران، مسئولان و مقامات دولتی در سخنرانی‌های خود درباره حمایت از مشاغل مختلف به‌جز تئاتر صحبت کردند و این امر بیانگر این واقعیت بود که در نگاه هیچ‌کدام از مدیران و مسئولان تصمیم‌گیرنده، از رئیس‌جمهور دولت دوازدهم گرفته تا وزرا و مدیران زیرمجموعه آن‌ها، تئاتر دارای جایگاهی نبود. نبود حمایت لازم از هنرمندان تئاتر معیشت این گروه هنری را به خطر انداخت و شرایط سختی را برایشان رقم زد.

بعد از گذشت ۳ ماه صحبت درباره ازسرگیری فعالیت‌های تئاتری از ابتدای تابستان ۹۹ مطرح شد ولی ارائه دستورالعمل فعالیت‌های تئاتری از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا که بدون استفاده از نگاه متخصصان حوزه تئاتر شکل‌گرفته بود با واکنش‌های متعددی از سوی مدیران و هنرمندان تئاتری مواجه شد.

سرانجام و با فرازوفرودهای متعددی فعالیت‌های تئاتری به شکلی محدود آغاز شد و تابستان سال ۹۹ تئاتر ایران گام‌های بی‌رمق خود را به امید استمرار این حرکت برداشت. این روند محدود تا نیمه اول پاییز سال ۹۹ ادامه داشت که بار دیگر به دلیل بالا گرفتن آمار شیوع به ویروس کرونا، بار دیگر فعالیت‌های تئاتری نیز تعطیل شد اما سرانجام و با فرازوفرودهای متعددی فعالیت‌های تئاتری به شکلی محدود آغاز شد و تابستان سال ۹۹ تئاتر ایران گام‌های بی‌رمق خود را به امید استمرار این حرکت برداشت. این روند محدود تا نیمه اول پاییز سال ۹۹ ادامه داشت که بار دیگر به دلیل بالا گرفتن آمار شیوع به ویروس کرونا، بار دیگر فعالیت‌های تئاتری نیز تعطیل شد. این تعطیلی دوباره باعث شد تا گروه‌های تئاتری اطمینان لازم برای تمرین، تولید و اجرای اثر خود را نداشته باشند زیرا تضمینی برای استمرار اجراهای نمایشی و تعطیل نشدن آن‌ها وجود نداشت. در این شرایط بود که با واکنش هنرمندان تئاتر و همچنین پیگیری‌های متولیان تئاتر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بحث جابجایی تئاتر از گروه ۳ به گروه ۲ مشاغل ستاد ملی مقابله با کرونا مطرح شد که البته این امر تا پایان سال ۹۹ به سرانجام نرسید.

انتقادات هنرمندان تئاتر نسبت به تعطیل بودن فعالیت خود از زمانی شدت گرفت که مشاغل پرخطری همچون رستوران‌ها و فروشگاه‌های مختلف به‌ویژه در مراکز بزرگ خرید که مملو از جمعیت بود فعالیت می‌کردند و وسایط نقلیه عمومی ازجمله اتوبوس‌های داخل شهری و مترو نیز شلوغ و پرجمعیت بودند. با فرارسیدن فصل زمستان ۹۹ زمزمه‌ها درباره ازسرگیری فعالیت‌های تئاتری مطرح شد و برخی گروه‌های تئاتری تمرین‌های خود را شروع کردند و درنهایت از دی‌ماه این اتفاق رخ داد و اجراهای تئاتری از سر گرفته شد که البته بازهم اطمینان کافی درباره متوقف نشدن فعالیت‌ها وجود نداشت. درنهایت اجراهای تئاتری تا پایان سال ۹۹ ادامه داشت. در کل فعالیت و اجرای تئاتر در سال ۹۹ نیمه تعطیل بود و این نیمه تعطیلی در شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه، لطمه زیادی به تئاتر ایران زد و به‌نوعی سالی تعطیلی و رویدادی منفی را برای تئاتر رقم زد.

بازی کرونا روی پرده سینما

همچنین در حوزه سینما نیز بر اساس سالنامه آماری فرهنگ و هنر سرانه سالن سینما در هر دو سال 99 و 98، هشت پرده سینما بوده است که سهم استان زنجان در هر دو سال 2 سالن سینمایی یا 2 پرده سینما با ظرفیت 481 صندلی بوده است. درحالی‌که  زنجان در مقایسه با استان قزوین که دارای 3 سالن سینمایی با 822 صندلی و سمنان با داشتن 10 سالن سینمایی و 2904 صندلی فاصله مشخصی از این لحاظ دارند. همچنین سرانه تماشای فیلم در سینماها در سال 98، 32 فیلم و در سال 99 یک فیلم بوده است و متوسط ظرفیت سالن سینمایی در سال 98، 255 صندلی و در سال 99، 256 مورد بوده است که نشان از افزایش سینماها در سطح کشور دارد.

در سال 99، سینماها با بیش از ۶ ماه تعطیلی روبه‌رو شدند و در روزهایی هم که دایر بودند فیلم‌های اکران شده فروش خوبی کسب نکردند. طبق اطلاعاتی که در سایت سازمان سینمایی بر اساس سامانه سمفا منتشرشده، در سال ۹۹ فهرست اکران شامل نمایش ۸۹ فیلم سینمایی در گروه‌های عمومی، هنر و تجربه و خارجی بوده و چند فیلم سینمایی مثل «آینه‌بغل» و «متری شیش و نیم» هم از سال‌های قبل به‌صورت محدود اکران شدند.

گزارش اکران سازمان سینمایی بر اساس تعداد مخاطب (تهران/غیر تهران و کل)، فروش کل و گروه نمایشی اعلام‌شده و «شنای پروانه» با 200 هزار و 388 بیشترین تماشاگر را داشته است. مجموع فیلم‌ها هم بیش از ۶۷۰ هزار نفر مخاطب داشته‌اند و درنهایت فروش کلی سینما در سال 99 به حدود ۱۰ میلیارد تومان رسیده است. ازآنجاکه عایدی سینما در سال ۱۳۹۸ با اکران حدود ۷۰ فیلم نزدیک به ۳۰۰ میلیارد تومان بود که همان زمان هم خیلی‌ها آن را رقمی بالا نمی‌دانستند اما اکنون با 290 میلیارد تومان کاهش به 10 میلیارد تومان رسیده، با توجه به آنچه در یک سال گذشته بر سر سینما آمده و نیز شرایطی که همچنان در سال 1400 ادامه داشت، مطمئناً وضعیت بحرانی و رو به ورشکستگی سینما بیش‌ازپیش راهکار اصولی می‌طلبد.

اگرچه سالنامه آماری سال 1400 هنوز انتشار نیافته است اما به نظر می‌رسد با توجه به واکسینه شدن بخش اعظم از مردم  در این دوران و ازسرگیری برخی از فعالیت‌ها در این سال آمارهای مربوط به حوزه فعالیت‌های فرهنگی و هنری به‌مراتب بهتر از سال 99 باشد.

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میر عیسی خانی