پایگاه خبری صدای زنجان- اثر دست کنده زیرزمینی «دژمنده» یکی از آثار دیدنی زیرزمینی واقع در روستای خوئین در شهرستان ایجرود است که مورد غفلت مسئولان میراث فرهنگی استان زنجان قرارگرفته است و چندان به آن توجه نشده است. به‌طوری‌که این شهر در مقایسه با اثر دست کند زیرزمینی «نوش‌آباد» در کاشان که سالانه حجم زیادی از گردشگران را به خود جذب می‌کند قابل‌مقایسه نیست.

به نظر می‌رسد این آثار در استان زنجان چنان‌که بایدوشاید موردتوجه مسئولان و نهادها و حتی سرمایه‌گذاران این حوزه قرار نمی‌گیرد. آثاری که اگر توسط مسئولان دیده شوند، قطعاً می‌توانند نقش مهمی در جذب گردشگر در استان داشته باشند.

اما مشکل کار کجاست؟ و چرا این آثار به‌عنوان ظرفیت‌های مغفول استان دیده نمی‌شوند؟ موضوعی که یکی از راهنمایان گردشگری استان زنجان به آن اشاره می‌کند و اذعان دارد که قطعاً اگر این اثر در استان زنجان موردتوجه قرار گیرد و درزمینهٔ بازگشایی آن تمهیداتی انجام شود می‌تواند ظرفیتی برای گردشگری استان باشد.

دژمنده می‌تواند یکی از ظرفیت‌های گردشگری استان باشد

وی ادامه داد: بسیاری از ظرفیت‌های مغفولی وجود دارند که اگر به آن ورود پیدا کنیم زمینه را برای ماندگاری مسافر و تبدیل زنجان به یک مقصد گردشگری فراهم آورده‌ایم. بسیاری از مسافران ما تنها به دیدن گنبد سلطانیه و موزه رختشوی‌خانه و مردان نمکی می‌روند و از دیدن سایر ظرفیت‌های گردشگری استان خودداری می‌کنند چراکه در این زمینه تبلیغی نیست.

این راهنمای تور بابیان اینکه هر چه قدر در شناساندن و معرفی ظرفیت‌های گردشگری خود به مسافران موفق‌تر باشیم و بسته بزرگ‌تری برای گردشگری داشته باشیم، مسافران زمان بیشتری در استان زنجان می‌مانند و در این شهر وقت می‌گذارند، گفت: از همین رو لازم است که درزمینهٔ معرفی ظرفیت‌های بیشتر گردشگری اقدام کنیم که یکی از این ظرفیت‌ها می‌تواند اثر دست کند دژمنده باشد که اگر بخواهیم آن را با نوش‌آباد کاشان مقایسه کنیم قطعاً از آن کمتر نیست.

ورودی شهر زیرزمینی دژمنده استحکام کافی برای ورود گردشگر را ندارد

در این زمینه لاله عبدی کیا، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ایجرود با اشاره به اینکه ورودی شهر زیرزمینی دژمنده استحکام کافی برای ورود گردشگر را ندارد، به رسانه‌ها گفت: اجازه تبلیغ و جذب گردشگر در این بنا را نداریم. چراکه ورودی این محل تاریخی ریزش داشت و زیرسازی استحکام چندانی ندارد، از همین رو و به دلیل وجود مخاطراتی که ممکن است برای گردشگر ایجاد شود امکان اجازه ورود گردشگر به این محل داده نمی‌شود.

وی بابیان اینکه اگر اعتبار جذب و امنیت ورودی تأمین شود، مشکلی به لحاظ حضور گردشگر در این محل وجود نخواهد داشت، افزود: تمام زیرسازی داخلی که این بنا نیاز دارد تا در معرض بازدید قرار گیرد آمده است و تنها ورودی و نبود استحکام آن مانع حضور گردشگران می‌شود. بااین‌حال برای استحکام سازی ورودی شهر زیر‌زمینی دژمنده ایجرود در دو مرحله اعتبار جذب‌شده است و اقداماتی نیز انجام‌شده اما بازهم زیرسازی تکمیل‌نشده است.ضمن اینکه در سال‌های گذشته جذب اعتبار واقعاً با مشکل مواجه بود و در حالت کلی اعتبارات جذب‌شده برای میراث فرهنگی در کل استان پایین آمده و این امر تنها مختص ایجرود نیست.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان ایجرود، گفت: این اعتبار باید چندجانبه جذب شود و صرفاً بر عهده میراث نیست از سویی دیگر میراث نمی‌تواند زیرسازی این محل را خود انجام دهد چراکه انتهای این دژ زیرزمینی به دره‌ای ختم می‌شود و در اصل از تحت پوشش بودن میراث خارج می‌شود بنابراین میراث می‌تواند بر روی خود اثر اقداماتی انجام دهد و ادامه روند بر عهده سایر ارگان‌ها است. از همین رو ورود نهادهایی همچون بنیاد مسکن و شهرداری کمک‌کننده است اما در روستاها جذب اعتبار سخت است بااین‌حال اعتباری که برای استحکام سازی شهر زیرزمینی دژمنده در نظر گرفته‌شده میلیاردی است؛ چراکه ابتدا باید تپه‌ای که دژمنده در آن قرار دارد زیرسازی شود و سپس استحکام ورودی تأمین شود.

عبدی کیا با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که وجود دارد این است که همراهی و همکاری بین ارگانی خوبی بین سازمان‌ها وجود ندارد، تصریح کرد: از سویی دیگر تزریق اعتبار به دو ارگان میراث فرهنگی و بنیاد مسکن هم‌زمان انجام نمی‌شود و این امر سبب می‌شود تا سالی که بنیاد مسکن اعتبار مناسبی جذب کرد، میراث موفق به جذب نمی‌شود و این عدم هماهنگی باعث می‌شود دست‌وبال میراث بسته باشد.

اطلاق «شهر» به این آثار اشتباه است

در این زمینه اما ابوالفضل عالی، مسئول پژوهش و کارشناس ثبت آثار میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی استان در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اینکه اطلاق نام «شهر» بر روی این آثار طبیعی درست نیست، اظهار کرد: در باستان‌شناسی و تاریخ به این آثار باقیمانده شهر اطلاق نمی‌شود چراکه این شهر دارای ویژگی‌های مشخصی است از همین رو بهتر است که به این آثار باقیمانده آثار دست کند نامیده شوند.

وی ادامه داد: دژمنده یکی از آثار دست کند معروف استان زنجان است و شامل فضاهای دست کند در زیرزمین است که این فضاها شامل تونل‌ها، اتاق‌ها و فضاهای مختلفی است که در زیرزمین کنده‌شده و یک بخش‌های از آن در حال حاضر دیده می‌شود و یک بخش‌هایی نیز به دلیل ریزش دیده نمی‌شود و ما اطلاعاتی از آن نداریم. اما طبق مطالعاتی که انجام‌شده است و در بازدیدهایی که از این مکان صورت گرفته، احتمالاً این اثر از دوره میانی اسلام باقی خلق‌شده است.

وسعت فعلی دژمنده در حال حاضر مشخص نیست

این مسئول خاطرنشان کرد: این آثار دست کند در منطقه ایجرود و در زیر روستاهای خوئین امروزی واقع است و به نظر می‌رسد که بعدازآن هم یک دوره مورداستفاده قرارگرفته است تا دوره‌های معاصر مورداستفاده قرارگرفته است چراکه یک سری سفال‌هایی در این منطقه پیداشده است که می‌تواند خیلی جدیدتر باشد و به نظر می‌رسد از دوره میانی اسلام تا دوره معاصر از این مکان استفاده‌شده باشد. اما با توجه به اینکه روستای فعلی زیر این اثر قرار دارد، بخشی از آب فاضلاب و آب‌های زیرزمینی وارد این اثر دست کند شده و تونل‌های این اثر را پرکرده‌ و بخشی از تونل‌ها نیز ریزش پیداکرده‌اند و درنتیجه آن چیزی که در حال حاضر وجود دارد تنها بخشی از اثر دست کند است که شامل تونل‌ها، اتاق‌ها و وسایل مختلف است و به نظر می‌رسد وسعتش بسیار بیشتر از این میزان بوده باشد، بنابراین وسعت فعلی این تونل در حال حاضر مشخص نیست

وی خاطرنشان کرد: نقشه فعلی این اثر دست کند موجود است اما اینکه این دست کند درگذشته به چه اندازه بوده است، مشخص نیست. ضمن اینکه در انتهای یکی از تونل‌ها هم یک در سنگی وجود دارد که روی آن نوشته‌هایی ناواضح وجود دارد که همین موضوع نشان‌دهنده این است که این انتهای تونل نیست و تونل ادامه دارد.

این دسته آثار دست کند در سال‌های اخیر بسیار موردتوجه قرار گرفتند

این مسئول خاطرنشان کرد: مسئله دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که این دسته آثار دست کند در سال‌های اخیر بسیار موردتوجه قرار گرفتند به‌طوری‌که به‌جز میبد کرمان که درگذشته وجود داشت برخی از جاهای ایران مثل نوش‌آباد کاشان در حال حاضر میزان گردشگر بالایی دارند و همه این‌ها باعث شده است که این آثار دست کند موردتوجه قرارگرفته و محلی برای بازدید عموم باشند.

 به گفته عالی، در استان زنجان غیر از دژمنده چند آثار دست کند دیگر داریم که همه این آثار جذابیت‌های کافی را برای بازدید عموم مردم‌دارند، چون طبیعی و دست کند هستند و فضاهای مختلف دارند. اگرچه ممکن است دژمنده در مقایسه با نوش‌آباد کاشان، وسعت چندانی نداشته باشد ولی باید توجه داشت که این آثار نیز در ابتدا به این وسعت نبودند و فضاهای کوچکی بودند که روی آن‌ها کار شد و فضاهای جدیدی کشف شد و سپس به سایت‌های گردشگری امروزی تبدیل شدند.

به اعتقاد این مسئول در حال حاضر شاید شهر دژمنده کوچک‌تر از نوش‌آباد کاشان باشد اما باید توجه کرد که این شهر ریزش کرده و آب‌های زیرزمینی بخشی از آن را مسدود کرده است. ضمن اینکه بزرگ و کوچکی این آثار مورد اهمیت نیست و مهم این است که این مکان‌ها می‌توانند ظرفیتی برای گردشگری استان ایجاد کنند.

ساماندهی و احیای این آثار نیازمند مشارکت نهادهای دیگر و بخش خصوصی است

 عالی بابیان اینکه در سال‌های قبل میراث فرهنگی کارهایی را انجام داد ولی به نتایجی نرسید و کار همین‌طور نیمه‌کاره رها شد، اظهار کرد: البته شایان‌ذکر است که درزمینهٔ ساماندهی ورودی این اثر یک کارهایی انجام گرفت که کار سنگینی بود چراکه ورودی این اثر از جای دیگری (از داخل خانه یکی از روستایی‌ها) بود ولی برای آن تونلی در جای دیگری حفر شد تا ورودی برای آن ساخته شود و سپس برق‌کشی صورت گرفت ولی به دلایل مختلف این بنا نیمه‌کاره ماند.

وی افزود: یک موضوع مهمی که در زنجان در این زمینه وجود دارد و هنوز هم جا نیفتاده است و بسیار مهم است این است که ساماندهی و احیای این آثار و درنهایت نگهداری آن‌ها نیازمند مشارکت نهادهای دیگر و بخش خصوصی است، گفت: بدیهی است که میراث‌ فرهنگی نمی‌تواند همه این بناها را ساماندهی کند و متأسفانه ما شاید بیش از 4 تا 5 اثر دست کند داریم که به آن‌ها توجه نشده است و درواقع اثری که خیلی معروف شده ست دژمنده است ولی شبیه و یا شاید بهتر از شهر دژمنده که در استان وجود دارند.

آثاری که نادیده گرفته‌شده‌اند

مسئول پژوهش و کارشناس ثبت آثار میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی استان اظهار کرد: در شهر سهرورد، ماهنشان و حوالی آن و در ارکوین ایجرود چندین آثار دست کند دیگر وجود دارد که نادیده گرفته‌شده است. ضمن اینکه ازاین‌دست از آثار در استان کم نیستند به‌طوری‌که اگر اثر دست کند واقع در سهرورد که در مجاورت یک تپه تاریخی نیز  قرار دارد سرمایه‌گذاری شود، مسلماً به ظرفیت گردشگری استان افزوده خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: اگر همتی از سوی میراث فرهنگی و سایر نهادها و ارگان‌های دولتی و حتی بخش خصوصی صورت گیرد مسلماً می‌توان این مکان‌ها را به سایت گردشگری تبدیل کرد. ضمن اینکه اگر نوش‌آباد کاشان تبدیل به سایت گردشگری تبدیل شد شهرداری این منطقه به این موضوع ورود و سرمایه‌گذاری کرد و نگهداری و سودش برای  شهرداری این منطقه است و این مسئله مهمی است که در استان زنجان جا نیفتاده است .

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی