پایگاه خبری صدای زنجان- زهره میر عیسی خانی/ سازمان بهزیستی بر اساس ماده ۵۷ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور متولی سلامت اجتماعی است و یکی از ابزارهای سازمان برای افزایش ضریب نفوذ خدمات، ایجاد مراکز مثبت زندگی است. در حقیقت می‌توان گفت مثبت زندگی تعریف کامل‌تری از سلامت اجتماعی است، مطالبه گری را همراه مسئولیت‌پذیری اجتماعی در مردم ایجاد کرده و ارتباطات محلی را تقویت می‌کند، قیمت خدمات را برای خدمت گیرنده و دولت کاهش می‌دهد و از موازی کاری بخش‌های داخلی سازمان، جلوگیری می‌کند. همچنین نیروی انسانی سازمان را از تصدی‌گری به سمت برنامه‌ریزی و نظارت سوق می‌دهد و کمبود نیروی انسانی را تا حدی جبران می‌کند.

بنا به اطلاعات موجود ۲۲ فعالیت برای مراکز مثبت زندگی تعریف‌شده است که ۱۸ مورد از این فعالیت‌ها پیش‌تر نیز در مراکز قبلی بهزیستی انجام می‌شد. اگرچه سازمان بهزیستی کشور در طرح مثبت زندگی، تلاش کرده تا با جانمایی متوازن جغرافیایی این مراکز در سطح کشور و با اتخاذ رویکردهای نوین مددکاری اجتماع‌محور و مددکاری خانواده محور، کیفیت و کمیت خدمات اجتماعی را افزایش دهد، اما با چالش‌ها و نقایصی در اجرا مواجه هستند.

مراکز مثبت زندگی در استان زنجان از سال 99 فعالیت‌های خود را شروع کرده‌ و بنا به گفته محمدی قیداری، مدیرکل سابق بهزیستی استان در تاریخ 18 اسفند 99 در رسانه‌ها، 40 مرکز مثبت زندگی بهزیستی در استان فعالیت دارند که در آن برهه بیش از 14 هزار و 600 پرونده مستمری‌بگیران استان زنجان به این 40 مرکز واگذارشده بود.

محمد محمدی قیداری در این تاریخ بابیان اینکه دسترسی آسان و دریافت خدمات در حداقل زمان ممکن از مزایای ایجاد این مراکز است گفته بود با راه‌اندازی هر یک از این مراکز حداقل 5 فرصت شغلی جدید در استان ایجاد خواهد شد و جوانان تحصیل‌کرده در رشته‌های مددکاری اجتماعی و سایر رشته‌های مرتبط از این فرصت شغلی می‌توانند بهره ببرند.

اکنون سؤال اینجاست که باگذشت دو سال از فعالیت‌های این مراکز در سطح استان آیا این مراکز تأثیری در کاهش آسیب‌های اجتماعی استان و بهره‌مندی هرچه بیشتر گروه‌های هدف خود (مددجویان) از خدمات موردنیاز داشته‌اند یا نه؟

واریز مستمری ناچیز تنها خدمات مراکز مثبت زندگی

در این زمینه یکی از مددجویان این مراکز در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اینکه این مراکز چندان خدماتی به مددجویان خود نمی‌دهد، می‌گوید: شناسایی افراد آسیب‌پذیر محلات درحالی‌که هیچ خدماتی به آن‌ها داده نمی‌شود به چه‌کار می‌آید؟ مشکلات اقتصادی مهم‌ترین دغدغه این اقشار است. مستمری ناچیزی که این مراکز به مددجویان خود می‌دهند دردی را دوا نمی‌کند!

وی با اشاره به اینکه دارای دو فرزند است و متأسفانه شوهرش به اعتیاد مبتلا است، اذعان می‌کند: نداشتن مهارت کافی و عدم آموزش و توانمندسازی که می‌توانست در این مراکز اتفاق بیفتد، باعث می‌شود مددجویان باوجوداینکه این مستمری ناچیز دردی از دردهای آن‌ها را درمان نمی‌کند، به سراغ این مراکز بیایند.

این مددجو با اشاره به برخی از مشکلات خود اذعان می‌دارد: اگرچه این مراکز در جهت شناسایی افراد آسیب‌پذیر هر محله اقدام می‌کنند اما به نظر نمی‌توانند آن‌گونه که بایدوشاید به ارائه خدمات به این گروه اقدام کنند.

این زن 35 ساله می‌افزاید: مستأجر بودن و داشتن دو فرزند محصل درحالی‌که شوهرش در کمپ ترک اعتیاد به سر می‌برد باعث شده است که به کارگری روی بیاورد آن‌هم در شرایطی که شاید حقوق او یک‌دوم حقوق یک کارگر معمولی باشد.

مشکلات نامحدود و منابع مالی محدود!

همچنین مدیرمسئول یکی از مراکز مثبت زندگی که نخواست نام او در این گزارش آورده شود به صدای زنجان می‌گوید: مشکلات این مراکز بسیار زیاد است و توان یک مرکز برای ساماندهی این مشکلات بسیار محدود است.

وی ادامه می‌دهد: در رأس این مشکلات همواره مسائل مالی وجود دارد چراکه بودجه‌ای که به این مراکز اختصاص داده می‌شود ناچیز است و کفاف هزینه‌های خود مراکز را هم نمی‌دهد چه برسد به اینکه بخواهیم مشکلات مددجویان را حل کند.

این مسئول بابیان اینکه هدف از ایجاد این مراکز حمایت بی‌چون‌وچرا از مددجویان بوده است، اظهار می‌کند: متأسفانه حتی بودجه به این بخش از مسائل نمی‌رسد و عدم توانایی مالی باعث می‌شود که به‌صورت بسیار محدودی از مددجویان حمایت صورت گیرد.

این مددکار اجتماعی افزود: خدماتی که در این مراکز ارائه می‌شود واریز یک مستمری ماهانه محدود به مددجویان و تأمین بخشی از هزینه‌های درمانی آن‌ها که به‌صورت محدود و تنها برای بخشی از مددجویان واریز می‌شود و نه همه مددجویان و همچنین پرداخت هزینه بیمه مددجویان است که سالی یک‌بار واریز می‌شود، است.

وی بابیان اینکه عمده معضلاتی که این مراکز با آن روبه‌رو هستند غالباً مختص زنان بی‌سرپرست و طلاق و اعتیاد همسران است و مددجویان توان‌بخشی هم بخش عمده مخاطبین این مراکز را شامل می‌شوند که غالباً مشکل اعتیاد و بیکاری فرزندان خود را دارند و همگی دچار مشکلات شدید مالی هستند.

این مراکز توسط بهزیستی جدی گرفته نمی‌شوند

مدیرمسئول یکی از مراکز مثبت زندگی که در مرکز شهر قرار دارد اذعان می‌کند: متأسفانه این مراکز و مشکلاتشان آن‌چنان‌که بایدوشاید توسط بهزیستی جدی گرفته نمی‌شوند و باوجوداینکه مشکلات زیاد است اما بیشتر کارها به عهده خود مراکز گذاشته‌شده است. درواقع چالشی که این مراکز با آن روبه‌رو هستند بالا است و متأسفانه هیچ‌گونه حمایتی هم از آن‌ها صورت نمی‌گیرد.

وی بابیان اینکه این مرکز مثبت زندگی حدود یک و نیم سال است که در این نقطه از شهر فعالیت دارد، اذعان می‌کند: پیش‌ازاین مرکز به گروه خاصی از مددجویان خدمات ارائه می‌کرد اما با گرفتن مجوز، فعالیت‌های خود را در این زمینه شروع کرده است.

یکی دیگر از مدیران این مراکز مثبت زندگی که در نقطه دیگری از شهر به ارائه خدمات به مددجویان اقدام می‌کند به صدای زنجان می‌گوید: استیجاری بودن ملک این مرکز و پرداخت هزینه‌های مددجویان بخش عمده‌ای از هزینه‌های عمده این مرکز را به خود اختصاص می‌دهد. ضمن اینکه دغدغه این امر هم وجود دارد که با پایان مهلت زمان اجاره، این مرکز باید در محله جدید به خدمات خود ادامه بدهد که به سبب محله محور بودن فعالیت این مراکز می‌تواند مشکلاتی را برای این مراکز ایجاد کند.

وی همچنین ادامه داد: دغدغه دیگری که در این زمینه وجود دارد، متخصص نبودن مددجویان به اشتغال گرفته در این مراکز است. با توجه به حقوق پایین و محدود که به‌ناچار و به جهت محدود بودن منابع مالی در این زمینه در نظر گرفته می‌شود، متأسفانه نیروی متخصص حاضر به فعالیت در این مراکز نیستند.

مراکز مثبت زندگی؛ ناکارآمد؟

گفتنی است که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که در آذرماه 1400 در مورد این مراکز انجام داده است، حاکی از این است که این مراکز نقایص اساسی دارند که از آن جمله می‌توان به ایجاد تغییرات ساختاری بی‌ضابطه و غیر کارشناسی، متناسب نبودن اصل محله محوری با استقرار استیجاری مراکز و مددجویان، مبهم بودن هدف‌گذاری‌ها در حوزه مددکاری خانواده و جامعه‌محور، کیفیت پایین سامانه الکترونیکی مراکز و بی‌ثباتی مالی اشاره کرد.

این مرکز پژوهشی، برای ارزیابی عملکرد این مراکز از اصول پنج‌گانه‌ای که در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی کشور تصریح‌شده، ‌استفاده کرده است. این موارد شامل جامعیت، کفایت، فراگیری، پایداری منابع مالی و نظارت و اثربخشی است که در چارچوب نظارتی این پژوهش مطرح می‌شود.

بنا به گزارش این مرکز، طرح مثبت زندگی نتوانسته استانداردهای پنج‌گانه مذکور را تأمین کند. زیرا به دلیل رعایت نکردن اصول علمی و حرفه‌ای مددکاری خانواده محور و مددکاری اجتماع‌محور، فاقد جامعیت است.

در این گزارش به منابع مالی محدود نیز اشاره‌شده است. به گفته کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، متناسب نبودن دریافتی این مراکز و سطح خدمات درخواست شده از آنان برای ارائه به جامعه هدف و رعایت نشدن حقوق دستمزدی و بیمه‌ای کارکنان مددکاری و پرداختی‌های نامنظم، طرح را با چالش جدی در حوزه پایداری منابع مالی رو‌به‌رو کرده است

بنا به آمار‌های موجود، میانگین دریافتی ماهانه این مراکز در سال ۱۳۹۹، در خوش‌بینانه‌ترین حالت، ۱۳ میلیون تومان و در سال ۱۴۰۰، حدود ۱۶ میلیون تومان بوده و دریافتی مددکاران این مراکز، متوسط حقوق پرداختی به کارکنان مددکاری حدود 2 میلیون‌ تومان است. این در حالی است که حداقل حقوق وزارت کار در سال ۹۹ یک‌میلیون و ۹۰۰ هزار تومان و در سال ۱۴۰۰ حدود 2 میلیون و ۶۰۰ هزار تومان‌ بوده است. از طرف دیگر بسیاری از مراکز نیز استیجاری بوده و ناگزیر به پرداخت اجاره‌بها هستند.

 از سوی دیگر گزارش‌های غیررسمی حاکی است که برخی ا‌ز این مراکز برای فرار از پرداخت حق بیمه کارکنان خود، هر سه ماه یک‌بار، نیروها‌ی خود را جا‌یگزین می‌کنند. درنهایت همگی این موارد باعث سلب آرامش ذهنی و کیفیت کاری مددکاران خواهد شد و زیان چنین سازوکاری درنهایت متوجه مددجویان، به‌عنوان ضعیف‌ترین و نیازمندترین اقشار جامعه خواهد بود. شاخص پا‌یداری و استمرار حمایت‌ها‌ی مالی در این طرح با چالش جدی رو‌به‌رو است.

 همچنین فرآیند جابه‌جایی و نقل‌وانتقال پرونده‌ها توسط سازمان بهزیستی در بین مراکز قدیم و جدید، در حالی صورت گرفته است که مددجویان اطلاعی از روند آن نداشته‌اند. این عمل می‌تواند باعث قطع یک‌باره رابطه مددکار و مددجو شده و زمینه‌ساز خسارت‌های عاطفی، روحی و حتی اقتصادی به اقشار ضعیف تحت پوشش این سازمان شود و اختلالات جدی در فرآیند توانمندسازی آنان ایجاد کند. از طرفی اعتماد ایجادشده برای افرادی که پرونده‌هایشان به مراکز قبلی واگذارشده بود، حاصل ارتباط حرفه‌ای چندین ساله بین مددکار و مددجو است که نمی‌توان به‌راحتی آن را به‌یک‌باره حذف کرد.

عمده این مراکز پیش‌ازاین در قالب تشکل‌ها و سمن‌های مردم‌نهاد در حال فعالیت بودند

بیان لو، جامعه‌شناس نیز با اشاره به این مسائل و اذعان به اینکه این طرح با مزایا و مشکلاتی روبه‌رو است به صدای زنجان می‌گوید: این مراکز پیش‌ازاین در قالب تشکل‌ها و سمن‌های مردم‌نهاد در حال فعالیت بودند.

وی ادامه می‌دهد: در حقیقت متولی این مراکز بهزیستی است و مجوزهای مربوط به راه‌اندازی و پرونده‌هایی که به این مراکز ارجاع داده می‌شود، همه توسط بهزیستی صورت می‌گیرد. درواقع می‌توان گفت که این مراکز حدود یک سال و خرده‌ای است که با تغییر نام و گسترش یافتن حوزه فعالیتشان و دستورالعمل جدید موظف شده‌اند که در جهت شناسایی و خدمات‌دهی به اقشار آسیب‌پذیر جامعه اقدام کنند.

این جامعه‌شناس افزود: بنا بود هر محله‌ای یک مرکز مثبت زندگی فعالیت داشته باشد تا آسیب‌های اجتماعی را شناسایی و درصدد بهبود وضعیت برآید. در حقیقت بنا بود در قالب این طرح سازمان بهزیستی کدرهایش را به این مراکز انتقال می‌داد تا کارها با اشرافیت بیشتری صورت پذیرد. ضمن اینکه مراکز مثبت زندگی یک آزادی عمل نسبی در نحوه ارتباط با سایر ارگان‌ها و نهادهای دیگر خدمات رسان داشتند تا از این طریق هر یک در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی در یک منطقه اقدام کنند.

این جامعه‌شناس بابیان اینکه در این فرصت محدودی که از فعالیت این مراکز گذشته است، به نظر می‌رسد بیشتر آمار کمی این مراکز افزایش‌یافته است که این امر اگرچه مثبت است اما نیازمند این است که در جهت کیفیت‌بخشی به خدمات این مراکز نیز اقدام کرد؛ می‌افزاید: اکنون این مراکز در سطح شهر افزایش‌یافته‌اند و از همین رو می‌توان گفت که شناسایی افراد آسیب‌پذیر جامعه که شاید پیش‌ازاین چندان درست اتفاق نمی‌افتد به‌مراتب بهتر صورت می‌گیرد و می‌تواند ساکنان آسیب‌پذیر هر محله را پوشش دهد.

مراکز مثبت زندگی بایستی نسبت به مشکلات و معضلات هر منطقه به‌صورت تخصصی عمل کند

وی ادامه می‎دهد: به لحاظ کیفیت کاری، ارزیابی خاص و دقیقی در این رابطه در استان صورت نگرفته است که بتوان نوع ارائه خدمات این مراکز را ارزیابی کرد ولی می‌توان اذعان داشت که این مراکز چون در یک محله خاص فعالیت دارند مشکلات این محله را به‌صورت تخصصی دانسته و می‌دانند کدام مشکلات در این منطقه بیشتر است و کدام کمتر است. چراکه آسیب‌های اجتماعی در نقاط مختلف شهر می‌تواند متغیر باشد و پس از شناسایی معضلات تخصصی یک محله می‌تواند‌ در جهت بهبود این شرایط با ارگان‌های فعال در این زمینه ارتباط گیرد و موقعیت را برای بهبود این شرایط فراهم آورد.

به گفته بیان لو ورود این مراکز به‌صورت تخصصی برای شناسایی و بهبود معضلات یک منطقه اگرچه مفید است اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که چه میزان از فعالیت‌های این مناطق متناسب با شرایط خاص این منطقه صورت می‌گیرد. واقعیت این است که در این زمینه من تغییر چندانی در وضعیت مناطق نمی‌بینم، یعنی می‌توانم اذعان کنم که بازدهی این مراکز در خوش‌بینانه‌ترین حالت 50 تا 60 درصد بوده است.

این مراکز هنوز به یک انسجام کافی در حوزه فعالیتشان نرسیده‌اند

وی می‌افزاید: علت این موضوع را نیز می‌توان در مدت‌زمان فعالیت کم این مراکز دانست چراکه این مراکز تنها حدود یک و نیم سال است که در استان در حال فعالیت هستند و تازه شروع به کار کرده‌اند. همچنین این مراکز هنوز به انسجام کافی نرسیده‌اند و مجموعه‌ی که باید به لحاظ کارشناسی و آموزشی درزمینهٔ کاهش آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کرد همچنان شکل نگرفته است.

این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: از سویی دیگر مسئولان این مراکز اذعان دارند که حمایت‌های جدی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد و در حقیقت این مراکز هم به لحاظ سخت‎افزاری و نرم‌افزاری و بودجه  دچار محدودیت هستند. ضمن اینکه مجموعه‌ای که به اسم مراکز مثبت زندگی فعالیت دارند بایستی نیروهای توانمند داشته باشد و رئوس فعالیت‌هایشان یک‌میزان مشخص‌تر باشند که در حال حاضر این‌طور نیست.

وی در پایان اظهار می‌کند: ازنظر من ایجاد این مراکز به جهت ایجاد پل‌های ارتباطی در بین این مراکز و اقشار آسیب‌پذیر وجود دارد، مثبت است ولی به‌هرحال بایستی این مراکز در جهت توانمند‌سازی این اقشار و کاهش مسائل اجتماعی قدم بردارد که این اتفاق در حال حاضر در این مراکز نمی‌افتد.

انتهای پیام/