صدای زنجان/ لیلا محمدی: واکنش‌ها به برنامه سال آینده جهاد کشاورزی استان زنجان برای عملیاتی کردن الگوی کشت در شالیزارهای استان سبب واکنش‌هایی بین برنج‌کاران طارمی، زنجانی و ماهنشانی شده است. آن‌ها منکر محدودیت منابع آبی و مصرف بهینه برای مدیریت آب در کشاورزی نیستند اما از مسئولان می‌خواهند تا به جای پررنگ کردن «جایگزینی محصولاتی نظیر کلزا و جو با برنج» برای حفظ منابع آبی، به مردم در حضور رسانه‌ها بگویند که تا به امروز برای اختصاص سهم استان زنجان از حق‌آبه قزل‌اوزن چه کار کرده‌اند!

هیئت وزیران در جلسه 9 آبان 1397 به پیشنهاد وزارت نیرو کشت برنج بر اساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی صرفاً در استان‌های گیلان و مازندران مجاز دانست و طبق تبصره این مصوبه در خارج از استان‌های گیلان و مازندران، خشکه‌کاری برنج مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور توسط متقاضی و یا تحویل حجمی و استفاده از حداکثر 7 هزار مترمکعب آب در هکتار در یک دوره کشت که به تأیید مشترک جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای استان برسد، مجاز شمرده شده است.

البته پس از این مصوبه با پیگیری مسئولان مربوطه، بخشی از استان گلستان نیز مشمول این مصوبه شد که بر اساس آن شالی‌کاران این منطقه نیز مجوز کشت برنج را داشتند.

با وجود اینکه برخی از مسئولان در انتظار پذیرش مصوبه هیئت وزیران از سوی برنج‌کاران استان زنجان بودند، تقریباً بیشتر کشاورزان به این مصوبه توجهی نکرده و کارشان را کماکان ادامه دادند.

حتی بسیاری از آن‌ها در گفت‌وگو با صدای زنجان (28 آبان ماه 1399) گفتند که کشت برنج از قدیم‌الایام در مناطقشان مرسوم بوده و منبع درآمدشان محسوب می‌شود و حاضر نیستند در این خصوص عقب‌نشینی کنند.

به نظر می‌رسد همین موارد باعث شد تا نمایندگان مجلس در نشست علنی 12 اسفندماه سال 1399 قوه مقننه و در جریان بررسی بخش هزینه‌ای لایحه بودجه سال 1400، با بند الحاقی 4 تبصره 8 ماده واحده این لایحه موافقت کرده باشند.

در بند الحاقی 4 تبصره 8 ماده واحده لایحه بودجه آمده است: در سال 1400 موضوع ممنوعیت کشت برنج در مناطق مختلف کشور بنا به تشخیص شورای آب استان لغو می‌‌شود.

چالش آب در شالیزارهای استان زنجان

البته کارشناسان و صاحب‌نظران کشاورزی اعتقاد دارند، مشکل این بخش با اتخاذ یا لغو ممنوعیت کشت برنج رفع نمی‌شود چرا که «نبود مدیریت اصولی» هم از سوی کشاورز و هم از سوی دولت سبب شده تا کشت هر نوع محصولی با چالش همراه باشد و زنگ محدودیت منابع آبی در کل استان و کشور به صدا درآید.

اخیراً جهاد کشاورزی در قالب پیامکی مبنی بر اخطار به کشاورزان طارمی، اعلام کرده که «به علت بروز خشک‌سالی شدید و عدم امکان بازگشایی سدهای بالادست از جمله سد آیدوغموش میانه استان آذربایجان شرقی، جهت جلوگیری از خسارت، در اراضی شالیزار به جای برنج محصولاتی مثل جو کشت کنید.»

اما یکی از کشاورزان طارمی به صدای زنجان می‌گوید: هیچ محصولی سودآورتر از برنج نیست! اگر مسئولان از حق‌آبه قزل‌اوزن برای زنجان، دفاع می‌کردند، با این شدت، مشکل آب نداشتیم! ما منکر محدودیت منابع آبی و مصرف بهینه برای مدیریت آب در کشاورزی نیستیم اما از مسئولان می‌خواهیم تا به جای پررنگ کردن «جایگزینی محصولاتی نظیر کلزا و جو با برنج» برای حفظ منابع آبی، به مردم در حضور رسانه‌ها بگویند که تا امروز برای اختصاص سهم استان زنجان از حق‌آبه قزل‌اوزن چه کار کرده‌اند؟

برنج در شهرستان زنجان اغلب در منطقه «حصار مشمپا» و «قيطول»، طارم در «گيلوان»، «چورزق» و «درام» و بخش ناچیزی هم در مناطق گرمسير ماهنشان كشت می‌شود.

بخش قابل توجهی از کشت برنج استان زنجان مربوط به شهرستان طارم است که همه ساله در خردادماه انجام گرفته و اواخر مهرماه نیز برداشت می‌شود.

برنامه‌ جهاد کشاورزی استان زنجان برای اجرای الگوی کشت برنج

روح‌الله حسنی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در این باره سعی می‌کند به عنوان کارشناس نظرش را اعلام و مدیریت اصولی را عاملی مؤثر در کنترل مصرف آب در کشاورزی اعلام کند.

حسنی در گفت‌وگو با صدای زنجان با یادآوری دستورالعمل هیئت وزیران مبنی بر ممنوعیت کشت برنج به‌جز 3 استان (مازندران، گیلان و بخشی از مناطق گلستان) عنوان می‌کند: در سند اعلامی، تأکید شده که سطح کشت برنج هر ساله کاهش یافته و کشت محصولات جایگزین برنج در دستور کار باشد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به برنامه‌ریزی این مجموعه برای کشت اصولی محصولات جایگزین برنج و حضور کارشناسان وزارتخانه متبوع، مرکز تحقیقات کشاورزی و نمونه‌برداری از آب و خاک اراضی تصریح می‌کند: ما قبول داریم که در بخشی از شالیزارها به علت بالا رفتن میزان شوری خاک، امکان کشت محصول دیگری به‌جز برنج وجود ندارد اما موضوع کشت سایر محصولات از جمله جو و هر محصول دیگری به جای برنج را با جدیت پیگیری می‌کنیم.

حسنی با اشاره به مصرف بی‌رویه آب کشاورزی در طارم به علت پرورش همزمان محصولات پر آب‌بر نظیر زیتون و برنج ادامه می‌دهد: در طارم کشاورزی که برنج کشت کرده، باغ زیتون هم پرورش می‌دهد. مشخص است وقتی در بالادست این محصول پر آب‌بر پرورش داده شود آب به اراضی پائین‌دست مربوط به زیتون نمی‌رسد یا دچار چالش می‌شود.

لزوم رعایت «مدیریت مزرعه» در اراضی کشاورزی

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به مشکلات تأمین آب کشاورزی در مردادماه و شهریورماه هر سال در طارم تصریح می‌کند: مسئولان برای ارائه راهکار، همه ساله بسته به نیاز، آب را از مسئولان استان آذربایجان شرقی خریداری می‌کردند. آب کشاورزی طارم از سد آیدوغموش شهرستان میانه تأمین می‌شد امسال نیز 15 میلیون مترمکعب خریداری کردیم.

حسنی با اشاره به تنش آبی کل کشور و به تبع ان استان آذربایجان شرقی به صدای زنجان می‌گوید: 15 میلیون مترمکعب آب را نیز با کلی چالش از استان آذربایجان شرقی خریداری کردیم چرا که این استان نیز با محدودیت منابع آبی مواجه شده است. ما برای حفظ کشاورزی استان زنجان از کشاورزان می‌خواهیم تا به اندازه آبی که در اختیار دارند، محصولاتشان را کشت و پرورش دهند.

این مسئول نقش کشاورز را در «مدیریت مزرعه» مؤثر دانسته و می‌گوید: با کشت همزمان چند محصول پر آب‌بر در صورتی که مدیریت مزرعه از سوی کشاورز رعایت نشود، مخالفیم. چون کشاورزان و شالی‌کاران آماده فراهم کردن مقدمات کشت برنج در طارم (حتی سایر نقاط استان زنجان) هستند، می‌گوییم که با برنامه‌ریزی نسبت به کشت این محصول اقدام کنند چرا که محدودیت منابع آبی بسیار جدی است.

ممنوعیت کشت برنج با آب زیرزمینی در استان زنجان

بنا به اظهارات مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان، 4650 هکتار برنج شلتوک در الگوی کشت پیشنهاد شده است.

حسنی با تأکید بر اینکه با هرگونه کشت و پرورش محصول برنج با استفاده از آب زیرزمینی برخورد می‌شود، از برنامه‌ریزی منظم و مدون برای تعیین الگوی کشت برنج در استان خبر می‌دهد.

او با بیان اینکه در گام نخست قصد داریم نقشه اراضی برنج را تهیه کنیم که برای این امر نیازمند تکمیل بانک اطلاعاتی با خود اظهاری برنج‌کاران در خصوص سطح کشت برنج هستیم، در پاسخ به صدای زنجان مبنی بر اینکه «سودآوری یکی از اصلی‌ترین دلیل روی آوردن برنج‌کاران به کشت محصول است آیا محصولی هست که بتواند در زمینه منابع اقتصادی و بازارپسندی جایگزین برنج باشد»، با قبول قدرت رقابتی بالای محصول برنج می‌گوید: اول اینکه ما توصیه‌های خود را به کشاورزان ارائه می‌دهیم و به هیچ عنوان اجبار نمی‌کنیم. دوم اینکه حق قانونی کشاورز برای برداشت آب را اعلام می‌کنیم و با پرورش برنج به میزان آب مصرفی که حق کشاورز است هم مشکلی نداریم. ما به تعامل دو طرفه با کشاورزان اعتقاد داریم اما اگر برداشت آب کشاورز بیش از حق قانونی باشد، خب مشخص است که چنین فعالیتی باید ممنوع باشد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان در پاسخ به دیگر سؤال صدای زنجان مبنی بر اینکه «دولت برای اینکه در اجرای الگوی کشت برنج پیشنهادی جهاد کشاورزی، برنج‌کاران را پای کار بیاورد چه مشوق‌هایی در نظر گرفته است» به صدای زنجان می‌گوید: فعلاً مشوق‌ها اعلام نشده است اما قرار شده در لایحه بودجه 1402 به این مهم توجه شود. ممکن است سیاست دولت به گونه‌ای باشد که کشاورز دیگر کشت برنج نداشته باشد.

سهم زنجانی‌ها در حق‌آبه قزل‌اوزن، کجاست؟

حسنی با بیان اینکه طارم برای تأمین آب مورد نیاز تکیه‌بر منابع آب سطحی دارد که به علت محدودیت منابع آبی با مشکل مواجه است در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه «عدم توجه به سهم استان زنجان در موضوع حق‌آبه قزل‌اوزن چقدر در تشدید این شرایط نقش داشته است» پاسخ مشخصی نداده و از صدای زنجان می‌خواهد تا موضوع را از طریق مسئولان وزارت نیرو پیگیری کند!

مهدی منصوری، امام‌جمعه شهر آببر (مرکز شهرستان طارم) در خطبه‌های نماز جمعه شهرستان طارم (10 تیرماه 1401) گفت: مسئولان برای احقاق حق آبه دائمی طارم از رودخانه قزل‌اوزن تلاش کنند. با فرارسیدن تابستان کشاورزان زحمت‌کش طارم متأسفانه با مشکل کم‌آبی مواجه شده و رودخانه قزل‌اوزن رو به خشکی می‌رود.

خطیب نماز جمعه آببر ضمن تأکید بر پیگیری‌های مسئولان جهت احقاق حق‌آبه دائمی از رودخانه قزل‌اوزن برای طارم افزود: مردم شریف طارم و کشاورزان پرتلاش این منطقه در کنار پیگیری مسئولان ضروری است؛ هم در جهت مصرف بهینه آب و هم پرداخت آب‌بها به استان آذربایجان شرقی برای رهاسازی آب از سدهای بالادستی همکاری‌های لازم را داشته باشند.

سیاست یک بام و دو هوای مجموعه دولت در استان زنجان؟

با وجود اینکه کسی منکر محدودیت منابع آبی استان زنجان نیست و از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران کشاورزی بخش خصوصی و دولتی «مدیریت مزرعه» از سوی کشاورز و «برنامه‌ریزی با تکیه‌بر آمار دقیق و شفاف از منابع مورد اختیار در بخش کشاورزی» از سوی دولتی‌ها قطعاً در اجرای موفق آمیز رعایت الگوی کشت مصرف مؤثر است.

اما به نظر می‌رسد «هماهنگی» بین دستگاه‌های اجرایی استان زنجان در خصوص اجرای درست الگوی کشت باید مدنظر باشد چرا که با سیاست یک بام و دو هوا هیچ پروژه‌ای نتوانسته به هدف نهایی خود نائل شود.

شاید مساحت اختصاص یافته به برنج در طارم حدود یک هزار هکتار باشد که بخش زیادی از آن در بستر و حاشیه رودخانه قزل‌اوزن واقع شده و مدیریت آن بر عهده شرکت آب منطقه‌ای است.

البته بنا بر اعلام شرکت آب منطقه‌ای زنجان، 500 هکتار از بستر رودخانه قزل‌اوزن در شهرستان طارم همه ساله برای کشت انواع محصول (عمدتاً برنج) توسط این شرکت و با تائید جهاد کشاورزی به کشاورزان اجاره داده می‌شود.

گفته می‌شود، در حال حاضر بسته به مرغوبیت و موقعیت زمین، سالانه هر هکتار زمین واقع در بستر رودخانه قزل‌اوزن از 3 تا 10 میلیون تومان از سوی شرکت آب منطقه‌ای اجاره داده می‌شود.

در شرایطی که جهاد کشاورزی استان زنجان بر لزوم کشت برنج با توجه به میزان آب در دسترس کشاورز تأکید دارد و مسئولان آب منطقه‌ای نیز ترویج و فرهنگ‌سازی رعایت الگوی مصرف در بخش کشاورزی را از وظایف جهاد کشاورزی اعلام می‌کنند، برخی معتقدند که آب منطقه‌ای فقط به اجاره بستر رودخانه قزل‌اوزن تمرکز کرده و مبلغ ناشی از اجاره را اخذ می‌کند و منتفع می‌شود و از سوی دیگر هم اعلام می‌کند که منابع آبی محدود است!

هر چند که روح‌الله حسنی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان در این باره علاقه‌ای به اظهارنظر ندارد اما با تائید ضمنی این اظهارات از مسئولان شرکت آب منطقه‌ای زنجان می‌خواهد تا منابع آبی در اختیار خود را کنترل کنند.

با استناد به نامه جهاد کشاورزی، حاضریم محدودیت‌های کشت برنج را اعمال کنیم!

علیرضا حاجی میری، مدیر دفتر رودخانه و ‌سواحل شرکت آب منطقه‌ای زنجان نیز با بیان اینکه موضوع ممنوعیت کشت برنج هنوز در استان زنجان عملی نشده است، می‌گوید: اجرای الگوی کشت از مسئولیت‌های جهاد کشاورزی است، شرکت آب منطقه‌ای زنجان قبل از اینکه زمین را در اختیار کشاورز قرار دهد، تأییدیه جهاد کشاورزی (اینکه چه محصولی در محل کشت می‌شود) را اخذ می‌کند.

حاجی میری با بیان اینکه موضوع محدودیت منابع آبی یکی از معضلات شرکت آب منطقه‌ای زنجان هم هست، برای ممنوعیت کشت برنج و هر محصول دیگری و اعمال محدودیت در منابع آبی البته با استناد به نامه جهاد کشاورزی اعلام آمادگی می‌کند.

انتهای پیام/