زهره میرعیسی‌خانی- هر چند خوشنویسی در مشرق زمین اهمیت و توسعه کاملی یافته‌ است اما اشکالی از آن را در کلیه فرهنگ‌ها می‌توان یافت. واژه خوشنویسی یا Calligraphy از قرن پانزدهم میلادی وارد دایره لغات فرهنگ‌های لاتینی شد و تنها پس از قرن نوزدهم به عنوان یک اصطلاح شناخته شده مطرح گشت، اما از دیرباز به‌ویژه در کشورهای خاور دور و کشورهای اسلامی از جمله ایران، خوشنویسی به عنوان هنری شاخص مطرح بوده ‌است.

خوشنویسی ایرانی با از دست رفتن مصرف اصلی آن یعنی کتابت و مواجهه با نیازهای جامعه مدرن در قرن اخیر روند تازه‌ای را دنبال کرد. تحولات فرهنگی- هنری و سیاسی - اجتماعی و فناوری در ایران، در دوره‌های قاجار و پهلوی زمینه‌ساز نوآوری متفاوتی در خط شده‌اند. در دوره قاجار با ظهور روزنامه‌ها و نشریات، مصرف اصلی خوشنویسی یعنی کتابت و تکثیر آثار مکتوب به‌تدریج از بین رفت. از این رو جنبه‌های خلاقه و روش‌های شخصی و شیوه‌گرایانه در خط نمود بیشتری پیدا کرد و با رواج «سیاه‌مشق»‌ها دوران تازه‌ای فرا رسید. پس از آن در دوره پهلوی با پدید آمدن نیازهای جدید برای جامعه همچون تجارت، تبلیغات و فناوری و همچنین مواجهه با هنر جهانی، خوشنویسی نیز می‌بایست خود را با این تحولات هماهنگ می‌کرد.

روند تحولات در خوشنویسی به شکل سنتی محدود نشد و هنرمندان خطاطی و نقاشی را با هم درآمیختند تا امکانات نوینی را تجربه کنند و به این کار رفته‌رفته عنوان نقاشی‌خط داده شد. پس از انقلاب، خوشنویسی با اقبال زیادی از سوی جوانان مواجه شد. آنان در عرصه‌های مختلف اعم از شیوه‌های سنتی یا تلاش برای ایجاد خلاقیت‌های نوین با هم به رقابت پرداختند. رشد هنر گرافیک و گستردگی نیازهای نوین جامعه، پدید آمدن کامپیوتر به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای کار گرافیک و نشر رومیزی همه و همه چالش‌های جدید در پیش روی خوشنویسی معاصر هستند.

از همین رو صدای زنجان بر آن شد تا با «رحیم دودانگه» یکی از مدرسان انجمن خوشنویسی و ایده‌پرداز فضاها و دیوارهای داخلی در قالب‌های نو به مصاحبه بپردازد که در زیر می‌توانید این مصاحبه را بخوانید .

با توجه به اینکه در عصر فناوری قرار داریم و تایپ کردن و استفاده از کامیپوتر مد شده است، به نظر شما سایه تکنولوژی موجب کم‌رنگ شدن هنر خوشنویسی شده است؟

در حالت کلی هنرهای ایرانی یک زمانی رویه‌ی کاربردی داشته‌اند و آن زمانی که صنعت تایپ و چاپ نبوده است مردم از خوشنویسی برای نوشتن بهره می‌بردند و خوشنویسی در بطن زندگیشان کاربرد داشت. اما بر اثر پیشرفت، دیگر خوشنویسی آن کارکرد قدیمی خود را از دست داد و رویکرد آن تغییر کرد به طوری که امروز خوشنویسی از صنعت به هنر تبدیل شده است.

آن روزی که از خوشنویسی به طور روزمره استفاده می‌کردیم و کتابت می‌نمودیم، به چشم هنر به آن نگاه نمی‌شد و در واقع صنعت خوشنویسی بود.

اما امروز خوشنویسی  با از دست دادن نقش صنعتی خود، تبدیل به یک هنر فاخر می‌شود و این هنر با توجه به اصول و قواعدی که دارد، نشان می‌دهد اولا مردم چه قدر به زیبایی و زیباتر شدن نوشته‌ها علاقه‌مند هستند و در ثانی فرم‌های نستعلیق و شکسته نستعلیق خوشنویسی فرم‌هایی است که در سایر هنرهای امروزی هم نظیر معماری و موسیقی و رقص دیده می‌شود و این بیانگر این است که خط ایرانی یکی از مجموعه علاقه‌مندی ایرانی‌ها بوده است که در خط و خوشنویسی نمود پیدا می‌کند ضمن اینکه امروز دلیلی هم ندارد که با آمدن این حجم از صنایع پیشرفته، اصرار داشته باشیم که خط را به عنوان کتابت استفاده کنیم، نه زمان این اجازه را به ما می‌دهد و نه لزومی دارد که ما این کار را انجام بدهیم.

به نظر می‌رسد در عصر فناوری، ما می‌توانیم نمود‌های دیگر هنر خوشنویسی را اجرا بکنیم که به اصطلاح پیشرفت و فناوری نتوانسته است به آن سطح از خلاقیت برسد و می‌توانیم جایگاه هنرمان را بالاتر و فراتر ببریم و استفاده‌اش را از آن نگیریم و کاربردش را به صورت موزه‌ای در نظر نگیریم و در متن زندگی به کار بگیریم و کاربردهای دیگری که می‌شود برای به کار گرفتن این هنر استفاده کنیم که در این زمینه من به شخصه دارم دیوار‌نویسی انجام می‌دهم و سعی می‌کنم که یک شیوه جدیدی از ارائه را ایجاد کنم که مخاطب را جذب کند.

آیا فکر می‌کنید که آینده هنر خوشنویسی با نقاشی گره خورده است یا خیر‌؟

در این بحث علاوه بر اینکه ساختار فرهنگی و سیاسی ایران سبب شده است که یک‌سری از هنرها به ناچاری بیفتند مثلا در زمینه هنر خوشنویسی اگر دستور‌العمل‌های دولت روی این هنر ارائه شود که در زمینه «فرش» تا حدودی این اتفاق افتاد و به عنوان صنعت فرش شناخته می‌شود و تا حدی اوضاعش بد نیست و به عنوان یک هنر ملی به آن نگاه می‌شود، ولی در هنر خوشنویسی چنین نگاهی وجود ندارد و اگر قوانین و سیاست‌ها یک مقدار در جهت احیای این هنر باشد، هنر‌مندان به صرف اینکه حتما بروند به دنبال «نقاشی خط» که یک کسب در‌آمدی از آن بکنند، رخ نمی‌دهد چرا که اولین دلیلی که یک خوشنویس به نقاشی‌خط گرایش می‌یابد همین بحث مالی است.

البته نمی‌گوییم همه افراد به جهت تامین نیاز مالی خود به این کار دست می‌زنند ولی می‌توانیم این گونه هم نگاه کنیم که خوشنویسی یک هنری که داخل کشورهایی که زبان فارسی را می‌فهمند، کاربرد دارد و کشوری که با زبان فارسی بیگانه است قطعا زبان فارسی را نمی‌فهمند کما اینکه چین هم خوشنویسی دارد ولی ما خوشنویسی چینی را به عنوان تابلو در دیوار خانه‌مان نصب نمی‌کنیم چون نمی‌فهمیم چه نوشته شده است اما نقاشی به دلیل اینکه زبان مصور است این به اصطلاح نقصان را رفع می‌کند و از همین جهت است که خیلی از خوشنویس‌ها حس می‌کنند برای اینکه کارشان زبان جهانی پیدا کند، ناچار هستند به سمت رنگ و نقاشی و تصویرسازی حرکت کنند اما در حالت کلی چون «نقاشی‌خط» بازار مالی بهتری نسبت به خوشنویسی دارد به این سمت گرایش پیدا می‌کند و اگر نخواهیم این طور بیندیشیم که حتما بایستی نقاشی در کنار خط وجود داشته باشد تا خوشنویسی زنده بماند و برای اینکه به این نقطه نرسیم، جای خالی قوانین دولت به شدت احساس می‌شود ضمن اینکه در کنار آن بایستی با استفاده از رسانه و قدرت‌ها در جهت آگاهی‌بخشی به مردم حرکت کنیم و به مردم آموزش دهیم که خوشنویسی هنر از دست رفته و دمده‌ای نیست و اصالت هنر خوشنویسی به این نیست که صرفا با نقاشی گره بخورد‌.

آینده هنر خوشنویسی را چگونه می‌بینید؟ آیا معتقدید که این هنر رو به فراموشی است یا خیر؟

در وضعیت فعلی و در دوره حاضر، نه تنها وضعیت خوشنویسی، بلکه سایر هنرها نیز وضعیت خوب و درست و حسابی نیست و متاسفانه کمترین بحث‌های فرهنگی به هنرهای اصیل ایرانی پرداخته‌اند و گویا اصلا اهمیتی نداشته است و نخواهد داشت.

 با تمام این اوصاف، به نظر می‌رسد آینده هنرهای ایران به دلیل پیشینه بسیار بلندی که دارند کمتر دست‌خوش تحولات اخیر قرار بگیرد ضمن اینکه اگر خوشنویسی امروز در دست‌های ما است یک سابقه چندین هزار ساله پشتش است و با چندین سال هیچ وقت به مرز افول نمی‌رسد و اگر روزی هم به نقطه‌ای برسیم که دیگر کسی به سمت خوشنویسی گرایش نداشته باشد، مطمئنا روزی دوباره پیدا می‌شود تا هنرمندانی به این هنر بپردازند و زنده خواهد بود.

آیا زمینه‌های لازم برای استفاده از هنر دیوارنویسی‌هایی که شما غالبا انجام می‌دهید، وجود دارد و زمینه را در این عرصه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این کار را قبل از اینکه من شروع کنم به تمام جوانبش فکر کردم و به نظرم این کار را می‌توان در تمام فضاهای شهری تا داخل خانه‌ها و هر مکانی که بخواهیم زیبایی خاصی را در آن به نمایش بگذاریم‌، امکان استفاده‌اش وجود دارد اما در فضای شهری متاسفانه با عدم توجه مسئولین شهری مواجه می‌شویم و اینکه متولیان امور فرهنگی در شهرداری‌ها رغبت آن‌چنانی برای این جور کارها ندارند و برایشان تعریف نشده است که کار هنری و فاکتور‌هایش چیست. من چندین بار سعی کردم که با آنها ارتباط برقرار کنم ولی متاسفانه جواب‌های قانع‌کننده‌ای نداده‌اند و نگاهی که به یک کار هنری است دقیقا نگاهی است که به یک کار تبلیغاتی است و توقع دارند کار هنری را به صورت متری محاسبه دارند و قیمتی که من برای این کار پیشنهاد دادم با قیمتی که آنها مد نظرشان بود زمین تا آسمان فرق داشت و برای متری شش تا هفت هزار تومن صرفا من باید شابلون در دست بگیرم و شروع به نوشتن شابلونی کنم که کلا از آن اصل همه چیز به هم می‌ریزد، به همین دلیل در حال حاضر دارم کار انفرادی انجام می‌دهم چون متاسفانه مسئولین شهری و ارگان‌ها توجهی به فاکتور هنری و ارزشمندی آن ندارند و به اجبار همیشه در سطوح شهر کارهای تبلیغاتی بدون ارزش را مشاهده می‌کنیم.

#خوشنویسی، رحیم دودانگه، هنرمند زنجانی