الهام احمدی- «نماد»، عنوان اختصاری طرحی با نام «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» است که در سال 1394، در قالب ائتلاف 9 دستگاه و با هدف دستیابی به چارچوب همکاری نظام‌یافته برای مداخله سریع، به‌موقع و موثر در آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، طراحی و آغاز شد.

در این طرح، به تمامی راهکارها در دو بُعد مهم «تقویت عوامل محافظت‌کننده» و «کاهش عوامل مخاطره‌آمیز» در زمینه‌های گوناگون آموزشی، غربالگری، مداخله مختصر، ارجاع، درمان، حمایت‌های روانی، مددکاری اجتماعی، معاضدت‌های انتظامی و قضایی، به همراه کوشش برای پیشگیری‌های وضعی، توجه شده است.

مطابق برنامه زمان‌بندی طرح، مقرر شده است که تا سال 1400، این طرح در تمام مدارس کشور مستقر شود و به این ترتیب، با استقرار آن، ضمن این‌که همکاری بین دستگاه‌ها از طریق یک سامانه جامع نرم‌افزاری، نظام‌یافته و هوشمند است، می‌توان امیدوار بود که میزان آمادگی کشور برای واکنش سریع در فوریت‌های اجتماعی دانش‌آموزان، افزایش یافته و تقویت می‌شود.

اجرای طرح نماد به صورت پایلوت در مدارس ناحیه یک زنجان

به گفته ذبیح‌اله تاراسی، معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش استان طرح نماد در حال حاضر در زنجان نیز به صورت پایلوت در تمامی مدارس شهری و روستایی ناحیه یک برای 33 هزار دانش‌آموز از مهرماه امسال تا شهریور ماه سال آینده برگزار می‌شود که از ابتدای اجرای طرح تاکنون 4 هزار و 890 ساعت جلسه آموزشی در 163 آموزشگاه شهری و روستایی برای دانش‌آموزان، اولیا و معلمان برگزار شده است.

معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش استان سرانه هر دانش‌آموز در طرح نماد را 47 هزار و 250 هزار تومان طبق دستورالعمل ملی عنوان کرد و افزود: در مجموع یک میلیارد و 559 میلیون و 250 هزار تومان برای اجرای این طرح مورد نیاز است که تاکنون از این میزان مبلغ 110 میلیون تومان از محل اعتبارات وزارت کشور و 165 میلیون تومان نیز از محل اعتبارات وزارت آموزش و پرورش تخصیص داده شده است  و برای اجرای صد درصدی آن با کسری بودجه مواجهیم.

معلمان پرورشی در اجرای طرح دخیل نیستند

با وجود این‌که این طرح به گفته تاراسی در فاز نخست در زنجان به اتمام رسیده و در آغاز فاز دوم طرح قرار دارند با انتقاداتی از سوی برخی از نهادها همراه بوده است که از جمله آن استفاده از معلمان پرورشی که آموزش لازم را برای اجرای این طرح فرا نگرفته‌اند، بود که در پیگیری صدای زنجان از رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره‌کل آموزش و پرورش استان در زمینه این انتقادات وارده بر طرح این‌گونه عنوان شد: « به هیچ عنوان معلمان پرورشی دخالتی در اجرای طرح نماد ندارند و مطرح شدن این مباحث به هیچ عنوان مطابق با واقعیت نیست چرا که طرح مذکور با 120 مشاور ارشد و درجه یک با مدرک فوق لیسانس و دکتری به همراه مدیران مدارس طرح را از بعد خدمات مشاوره، ارجاع، آموزش‌ها و پیگیری طرح نماد به پیش می‌برند، این مشاوران در طول سه روز با حضور اساتید کشوری آموزش‌های لازم را در خصوص نحوه غربالگری‌ها، آشنایی با سامانه نماد و آموزش‌هایی که در مدارس داده می‌شود، دریافت کرده‌اند.»

تاکنون 60 دانش‌آموز در طرح نماد از طریق ارجاع به دستگاه‌های مختلف خدمات دریافت کرده‌اند

به گفته عباس غیاثی طرح نماد به صورت کاملاً محرمانه و داخلی در مدارس اجرایی می‌شود هر چند در فاز مداخلاتی در صورتی که مشکل دانش‌آموز در مدرسه و توسط مشاوران برطرف نشود به دستگاه‌های عضو ائتلاف همانند علوم پزشکی، کمیته امداد، بهزیستی، ناجا، دادگستری و غیره ارجاع داده می‌شوند، هر چند اقدامات مداخلاتی منوط به اتمام طرح‌های غربالگری نبوده و در صورت اورژانسی بودن مشکل دانش‌آموز به دستگاه‌های مرتبط ارجاع داده می‌شوند که تاکنون 60 دانش‌آموز از طریق ارجاع خدمات لازم را دریافت کرده‌اند.

وی با بیان این‌که اعتبارات لازم برای اجرای طرح نماد از دو کانال وزارت کشور و آموزش و پرورش تأمین می‌شود که بر همین اساس قرار بود 80 درصد اعتبار طرح از سوی وزارت کشور تخصیص داده شود که متأسفانه تاکنون فقط اعتبار مرحله اول را دریافت کردیم و با وجود این‌که برای اجرای مرحله دوم هنوز اعتباری تخصیص داده نشده است طرح متوقف نشده و ادامه دارد چرا که نمی‌توانیم کار را متوقف کنیم ولی با پیگیری‌های انجام شده امیدواریم این اعتبارات از طریق استانداری اختصاص یابد.

فعلاً مرحله نخست نماد مورد تأیید استانداری قرار نگرفته است

گفتنی است، در زمینه اختصاص نیافتن اعتبار مرحله دوم طرح نماد، مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان در جلسه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان که به نحوه اجرای طرح نماد و نتایج آن پرداخته شد دلیل آن را این‌گونه عنوان کرد که ناظر طرح مذکور دفتر امور اجتماعی استانداری تعیین شده است از همین رو با توجه به بررسی‌های انجام شده طرح نماد به شکل مقرر و پیش‌بینی شده در استان در حال اجرا نیست و در مدارس این طرح بیشتر به معلمان پرورشی محول شده است که نه آموزش‌های لازم را دریافت کردند نه تخصص مورد نیاز را دارند.

مسیح‌اله سلطانی با تأکید بر این‌که تعهد وزارت کشور برای طرح نماد 340 میلیون تومان است که 50 درصد آن تخصیص داده شده است، یادآور شد: با بررسی‌های انجام شده، مرحله نخست اجرای طرح نماد مورد تأیید قرار نگرفته تا اعتبار مرحله دوم نیز پرداخت شود.

معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش استان در ادامه سوال صدای زنجان در زمینه انتقاد صفیاری، مدیرکل سازمان تبلیغات اسلامی نیز در جلسه مذکور بر« نحوه اجرای طرح و ضرورت ایجاد زیرساخت‌های لازم پیش از اجرا و نیز جلوگیری از ورود شتاب‌زده به این گونه مباحث که نتیجه‌ای جز سلب اعتماد والدین و دانش‌آموزان از مدرسه را ندارد و از سوی دیگر محرمانگی موجود در اطلاعات دانش‌آموزان و غیره سبب نگرانی جامعه هدف طرح می‌شود چون سرانجام اطلاعات کسب شده مشخص نیست» و نیز نگرانی برخی از اولیا و دانش‌آموزان در این زمینه این‌گونه عنوان کرد:« سرانجام اطلاعات کسب شده اگر برای سازمان تبلیغات مشخص نباشد برای ما که اجراکننده طرح هستیم کاملاً مشخص است چرا که همه مراحل طرح نماد و نحوه اجرای آن توسط اتاق فکری شامل متخصصان و روانشناسان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تمامی جوانب آن به چالش کشیده شده است.»

تاریخ انقضای اطلاعات محرمانه دانش‌آموزان در طرح نماد یک ساله است

این مسئول با تأکید بر این‌که حساس بودن موضوع را کاملاً قبول داریم و این‌که محرمانگی اطلاعات باید مورد توجه قرار گیرد همانند سامانه سیب که توسط علوم پزشکی ایجاد شده است و افرادی که نیاز به مشاهده این اطلاعات دارند با پسوردهایی به آن دست‌رسی پیدا می‌کنند و قابل رویت برای همگان نیست، یادآور شد: « ما از بابت این‌که این اطلاعات به بیرون درج پیدا کند به هیچ عنوان نگران نیستیم چرا که این امر امکان‌پذیر نیست چرا که سامانه داخلی وزارت آموزش و پرورش بوده و قرار است افرادی که فقط در این حوزه فعالیت دارند اطلاعات را مشاهده کنند و آن هم صرفاً برای ارائه خدمات به دانش‌آموزان است.»

وی با اشاره به این‌که سامانه طرح نماد به گونه‌ای طراحی شده که بعد از اتمام خدمات ارائه شده به فرد پس از یک سال تحصیلی تمامی اطلاعات به صورت خودکار از سامانه پاک می‌شود و به هیچ عنوان کسی امکان مشاهده این اطلاعات را ندارد، بیان کرد: در صورت تداوم مشکل یک دانش‌آموز مجدداً در سال تحصیلی بعد آموزش‌ها به صورت مستمر از سر گرفته شده و غربالگری و مداخلات لازم صورت می‌گیرد.

غیاثی با بیان این‌که پیش از این نیز نظیر این فعالیت‌ها به صورت دستی انجام می‌شد ولی به گستردگی طرح نماد نبود، خاطرنشان کرد: در این روش‌های دستی نیز پس از گذشت یک سال تحصیلی تمامی پرونده‌ها توسط حراست امحاء می‌شد.

مهم‌ترین چالش در اجرای طرح نماد، عدم همکاری برخی از والدین و نیز دستگاه‌های عضو ائتلاف است 

در ادامه این گفت‌وگو، معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش استان در پاسخ به صدای زنجان مبنی بر چالش‌های مطرح در مرحله نخست اجرای طرح نماد در مدارس ناحیه یک استان بیان کرد: به طور یقین هر طرحی در ابتدای اجرای با مشکلات فراوانی مواجه می‌شود ولی تمامی تلاش مسئولان از استاندار تا دستگاه‌های مرتبط و نیز مدارس بر این است که در مرحله نخست اجرای طرح با شکست مواجه نشویم ولی با این حال یکی از مهم‌ترین مشکلات مقاومت برخی از اولیا و عدم همکاری آنان در طرح مذکور است که نیاز به برنامه‌های فرهنگی و آگاه‌سازی است تا بدانند آموزش‌های ارائه شده صرفاً به صلاح دانش‌آموزشان است.

وی با اشاره به این‌که در سال‌های گذشته به دلیل عدم علاقه و رغبت والدین دانش‌آموزان و ترس آنان از برچسب زنی، مشکلات فرزندانشان را نمی‌پذیرفتند ولی در حال حاضر با برنامه‌های آموزشی ارائه شده در طول 10 جلسه این موانع کم‌رنگ شده ولی همچنان درصدی از اولیا دانش‌آموزان مقاومت کرده و در جلسات شرکت نمی‌کنند و حتی فرم‌های غربالگری که نیاز به تکمیل آن از سوی اولیاء است  مورد توجه آنان قرار نمی‌گیرد، تصریح کرد: از آنجایی که طرح نماد در مرحله پایلوت قرار داشته این مشکلات طبیعی بوده و امیدواریم به مرور زمان این فرهنگ‌سازی در بین والدین گسترده شود.

غیاثی دیگر چالش مطرح در اجرای مرحله نخست طرح نماد را همکاری کم‌رنگ دستگاه‌های عضو ائتلاف عنوان کرد و گفت: از آنجایی که کمتر فعالیت‌های مشارکتی توسط دستگاه‌ها انجام شده از همین رو برخی از آنان بر این باورند که کار خود را رها کرده و کار آموزش و پرورش را انجام می‌دهند که این مشکل نیز در طول دو سه ماه گذشته با برگزاری جلسات متعدد نیز این مسائل برطرف شده است.

زنجان، استان پیش‌رو در اجرای طرح نماد

وی با اشاره به این‌که چالش دیگر موضوع کمبود اعتبارات برای اجرای این طرح است چرا که در صورت عدم اختصاص اعتبار به این بخش، طرح آنگونه که باید اجرایی نمی‌شود، یادآور شد: زنجان یکی از استان‌های پیش‌رو کشور در اجرای نماد است

این مسئول در ادامه به شرح کلیات روند اجرای طرح نماد اشاره کرد و گفت: «نماد»، عنوان اختصاری طرحی با نام « نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان » است، منظور از نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان، مجموعه‌ای نظام‌یافته از خدمات و برنامه‌ها شامل غربالگری، آموزش، توانمندسازی و حمایت‌های روانی ـ اجتماعی، به منظور مراقبت دانش‌آموزان در برابر رفتار‌های پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به‌موقع و موثر است.

غیاثی معتقد است چارچوب این ائتلاف با تأکید بر سه محور شناسایی، آموزش و مداخله طراحی شده است که هر یک شامل فعالیت‌هایی از قبیل شناسایی و غربالگری در مدارس که از طریق شواهد میدانی، آزمون‌های استاندارد روانی، آزمون‌های خطرپذیری، شواهد کلینیکی و چک لیست‌ها نیز استفاده می‌شود.

این مسئول با اشاره به این‌که آموزش‌های رشد مدار شامل آموزش و توانمندسازی معلمان و والدین، تولید برنامه درسی پیشگیری مربوط به هر دوره تحصیلی و منابع کمک آموزشی آن، برگزاری و اجرای دوره‌های آموزشی رشد مدار پیشگیری، اجرای فعالیت‌های مکمل و ترویجی از دیگر موارد تأکید شده در این طرح است، تصریح کرد: مداخلات وضعی و روانی ـ اجتماعی شامل اقدامات مداخله‌ای برای کاهش عوامل مخاطره‌آمیز(از جمله اقدامات انتظامی و  مناسب‌سازی فضاها)، برگزاری جلسات و دوره‌های آموزشی برای خانواده‌ها بویژه مواردی که نیاز به توجه دارند، خدمات و حمایت‌های روانی ـ اجتماعی، خدمات مددکاری به خانواده‌ها، حمایت حقوقی و مالی مورد نیاز، مشاوره‌های خانوادگی و فردی، حمایت‌های تحصیلی، درمان و بازتوانی نیز در طرح نماد مورد توجه قرار گرفته است.

رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره‌کل آموزش و پرورش استان ضمن تأکید بر چهار بخش مهم عنوان شده در طرح مذکور از قبیل غربالگری، آموزش‌های ارتقایی ، سامانه ارجاع و ارائه خدمت به توضیح اقدامات انجام شده در بخش غربالگری پرداخت و خاطرنشان کرد: در این بخش علاوه بر پرسشنامه‌ها و ابزارهای غربالگری، راهنماهایی نیز برای نحوه استفاده و پیاده‌سازی پرسشنامه‌ها و ابزارهای غربالگری، تهیه و تدوین شده است، این راهنماها شامل پرسشنامه‌هایی در دو محور «غربالگری اختلالات روانی و رفتاری» و «غربالگری رفتارهای پرخطر» تهیه و تدوین شده است که به تفکیک سه دوره تحصیلی و نیز تفکیک جنسیت است.

به گفته این مسئول در بخش آموزش نیز راهنماهایی برای دانش‌آموزان، والدین و کارکنان مدارس با هدف استفاده در آموزش‌های ارتقایی تهیه شده است به طوری که این راهنماها در زمینه مهارت‌های خودمراقبتی و در موضوعاتی چون خودآگاهی، توکل، اعتماد به نفس، بخشایشگری، صبر، مدیریت احساسات، کنترل استرس، مدیریت خود و تنظیم شناختی هیجانات، به‌صورت جداگانه برای والدین، کارکنان و دانش‌آموزان تدوین شده است.

غیاثی در توضیح اقدامات انجام شده در بخش سامانه الکترونیک ارجاع نیز این‌گونه عنوان کرد: سامانه طرح با نام سامانه جامع نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان، طراحی و راه‌اندازی شده است، در این سامانه تمام عملیات شبکه‌سازی مراکز ارائه خدمت، انجام غربالگری، آموزش‌های ارتقایی و نیز ارجاع برای مداخلات تخصصی و مددکاری، یکپارچه شده و به صورت نرم‌افزاری، هدایت و پیگیری می‌شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: بخش مداخله و ارائه خدمت نیز به عنوان بخش پایانی این طرح مد نظر قرار گرفته است که در آن راهنماهای ارائه خدمت ، در دو بخش از جمله « راهنمای مداخلات روانشناختی» شامل اختلالات روانی و رفتاری و اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر و نیز « راهنمای خدمات مددکاری و حمایت‌های اجتماعی» پیش‌بینی و تدوین شده است.

این مسئول در پایان متذکر شد: از جمله موارد اورژانسی که در طرح نماد دانش‌آموز مورد غربالگری قرار گرفته می‌شود فرار از منزل، غیبت مکرر و طولانی از مدرسه، بی‌سرپناهی، اعتیاد به مواد و الکل در دانش‌آموز، بیماری جدی و آسیب‌زننده نیازمند اقدام فوری، ترویج بزهکاری و رفتار جنسی، خودکشی و خودآزاری جسمی و سوء تغذیه شدید ناشی از فقر شدید است.

#طرح نماد، آموزش‌وپرورش، تبلیغات اسلامی