پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ زهره میرعیسی خانی: با وجود بارش‌های مطلوب و سرسبزی مراتع در سال جاری، انتظار می‌رود که دامداران بابت تامین علوفه و چرای دام مشکل آنچنانی نداشته باشند اما آن‌ها با اشاره به تجربه تلخ فروش اجباری دام ناشی از خشکسالی در حدود 2 سال قبل و عدم برنامه ریزی به موقع دولت برای تامین علوفه‌های یارانه‌ای همچنان نگران از دست دادن شغل خود در سال‌های آتی هستند چرا که وضعیت آب و هوا قابل پیش‌بینی نیست و ضروری است تا برنامه‌ریزی مدونی برای حفظ این صنعت از سوی مسئولان صورت گیرد.

موضوع «مرتع» و «مرتع‌داری» از چند منظر مورد اهمیت است. نخست اینکه «مرتع‌داری» باعث حفظ پوشش گیاهی در سطح اراضی و منابع طبیعی شده و از فرسایش خاک و بروز سیل جلوگیری می‌کند. اما مسئله پراهمیت‌تر نقش و اهمیت مراتع در «تغذیه دام‌ها و توسعه و پایداری صنعت دامداری» است.

موضوعی که این چند ساله به دلیل خشکسالی‌های اخیر توجه برخی از فعالان این عرصه را به خود جلب کرده است و سبب نگرانی آن‌ها بابتِ از بین رفتن مراتع و در نهایت تاثیر منفی بر صنعت دامداری شده است.

«چرای بی‌رویه دام‌ها» و «نبود نظارت بر حفظ و نگهداری مراتع» موجب از بین رفتن منبع تغذیه دام‌های سبک شده و در نتیجه دامداری سنتی که به شدت وابسته به مراتع است را تحت تاثیر قرار داده و باعث از بین رفتن آن می‌شود.

به گفته مسئولان جهاد کشاورزی استان زنجان، نزدیک به یک میلیون راس دام سبک در استان زنجان به ثبت رسیده که حدود ۸۰۰ هزار راس آن را دام روستایی و مابقی را دام صنعتی تشکیل می‌دهد.

** چشم‌اندازهای صنعت دامداری با از بین رفتن مراتع از بین رفته است

«رضا» یکی از دامداران سلطانیه‌ای در گفت‌وگو با صدای زنجان می‌گوید: اگر چه امسال به دلیل بارندگی‌های خوبی که صورت گرفته است، مراتع وضعیت بهتری دارند، اما مدیریت مراتع همچنان با مشکل روبه‌رو است. مسئولان نظارت خوبی در زمینه مراتع ندارند و حتی بخشی از وظایف خود را به دامدار واگذار کرده و سعی می‌کنند، دامدار را عامل اصلی نابودی تدریجی مراتع بدانند.

او با یادآوری مشکلات سال 1400 دامداران ناشی از  خشکسالی و عدم دسترسی به نهاده مناسب می‌گوید: خشکسالی باعث شد دامداران علاوه بر فروش بره‌ها اقدام به فروش دام‌های مولدکنند که این مسئله سبب شد، دام‌های مولد از گردنه تولید خارج شده و ذخایر ژنتیک دامی و سرمایه‌های دامی در معرض خطر جدی قرار گیرد!

وی ادامه می‌دهد: صنعت دامداری در حال از بین رفتن است. منی که تا چند سال پیش نزدیک 800 راس دام داشتم؛ اکنون نصف این تعداد را نیز نگهداری نمی‌کنم و حتی جرات اضافه کردن به تعداد دام‌هایم را ندارم. خشکسالی مراتع را از بین برده است و جوانان دیگر آینده‌ای برای صنعت دامداری نمی‌بینند و ترجیح می‌دهند پول خود را در بخش‌های دیگر سرمایه‌گذاری کنند. ما انتظار داشته و داریم تا مسئولان ذیربط از جمله جهاد کشاورزی برای حفظ این صنعت برنامه‌ریزی کند.

** «مشکلات اقتصادی» دامداران، بیش‌تر از «خشکسالی» صنعت دامداری را تحت تاثیر قرار داده است

اما «روح اله حسنی»،رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان با تاکید بر اینکه به نظر نمی‌رسد از بین رفتن مراتع بتواند تاثیر زیادی در از بین رفتن صنعت دامداری داشته باشد، اظهار می‌کند: قطعا مشکلات اقتصادی مایه از بین رفتن صنعت دامداری خرد و روستایی ما می‌شود.

وی با اشاره به اینکه امسال بارندگی بهتر سال‌های گذشته بوده و از همین رو وضعیت مراتع بهتر است، اظهار کرد: چرای دام در مراتع، در حیطه مدیریت سازمان منابع‌طبیعی است و جهاد کشاورزی در این زمینه چندان نقشی ندارد. دامدارانی که پروانه «چرا» داشته باشند، دام‌های خود را برای چرا در مراتع می‌برند و از آن برای تغذیه دام خود استفاده می‌کنند.

وی با اشاره به ارتباط از بین رفتن مراتع ناشی از خشکسالی با نابودی تدریجی صنعت دامداری  تکرار می‌کند: از بین رفتن دامداری تحت تاثیر نابودی مراتع را رد نمی‌کنیم اما به نظر می‌رسد نقش این موضوع پررنگ نباشد و در حقیقت مشکلات اقتصادی باعث از بین رفتن دامداری‌ خرد و روستایی، شده است و مشکل چندان از نبود چراگاه نیست.

این مسئول می‌افزاید: معمولا دام سبک ما به چراگاه‌ها وارد می‌شود و دام سنگین اصلا در چراگاه تغذیه نمی‌کند. ضمن اینکه در دام سبک، صادرکننده و در دام سنگین واردکننده هستیم.

**آقای مسئول! «خشکسالی» دام‌های ما را قربانی کرد

یکی از دامداران نیز با یادآوری فروش اجباری بخشی از دام‌ها به علت خشکسالی‌ها در حدود 2 سال قبل می‌گوید: آقای مسئول! ما به علت خشکسالی و از طرفی دیگر به علت مشکلات اقتصادی و نداری، نمی‌توانستیم علوفه خریداری کنیم از این رو به قیمت کمتر، دام‌ها را روانه بازار کردیم و دست چوبدار سپردیم. جهاد کشاورزی و مسئولان ذیربط هم نتوانستند کاری برای دامداران بکنند!  خشکسالی دام‌های ما را قربانی کرد و ما نگران از دست دادن شغل‌مان که تنها منبع کسب درآمدمان است، هستیم!

این دامدار اضافه می‌کند: خشکسالی و عدم دسترسی به نهاده مناسب باعث شد دامداران علاوه بر فروش بره‌ها اقدام به فروش دام‌های مولدکنند که بنا به اظهارات مسئولان جهاد کشاورزی استان زنجان این مسئله سبب شد دام‌های مولد از گردنه تولید خارج شده و ذخایر ژنتیک دامی و سرمایه‌های دامی کشور در معرض خطر جدی قرار گیرد.

این دامدار ادامه می‌دهد: سال 1400 دولت به دلیل خشکسالی، وعده‌‌هایی در زمینه تامین علوفه‌ دامی یارانه‌ای داد اما در اعطای آن با محدودیت‌‌هایی روبه‌رو بود. برخی از دامداران بخشی از دام‌های خود را فروختند. خشکسالی از یک سو و عدم مدیریت مراتع، سبب شده تا دامداری چشم‌اندازی نداشته باشد.

** دولت به تنهایی نمی‌تواند در زمینه مدیریت مراتع موفق عمل کند

«سید حسن حسینی»، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان هم با اشاره به گستردگی سطح مراتع استان اذعان می‌کند: خشکسالی‌ها تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر کیفیت مرتع‌ها می‌گذارد. دولت هرگز نمی‌تواندبه تنهایی متولی حفظ و حراست از همه جنگل‌ها و مراتع باشد. ضمن اینکه بخش عمده جنگل و یا مرتع ما در زمینه دام و دامداری تاثیر گذار است و کسی نمی‌تواند بگوید که ما این بخش‌ها را مدیریت می‌کنیم و مشکلی نداریم.

وی ادامه می‌دهد: «دامداری» وابسته به مرتع است و در فصولی که علوفه مرتعی وجود دارد؛ برای تغذیه دام، دامدار متکی به مراتع است و باقی فصول (زمستان‌گذرانی) در داخل آغل صورت می‌گیرد.

وی بابیان اینکه ادعایی در زمینه مدیریت مراتع استان ندارم، اظهار می‌کند: در حد توان و نیروی مالی که داریم، در این زمینه ورود داشته‌ایم. بزرگترین مشکل در این مسیر دولتی بودن مدیریت مراتع است. از دو دهه پیش باید سیاست‌هایی در زمینه تولی‌گری مراتع صورت می‌گرفت که متاسفانه محقق نشده است. در حقیقت مالکیت مراتع باید در دست دولت باشد؛ ولی تولی‌گری در غالب اسنادی به خود دامداران سپرده شود و دولت تنها وظیفه نظارتی را به عهده گیرد و صفر و تا صد کارها را خود دامداران انجام بدهند.

وی می‌افزاید: ما مشکلاتی داریم و اگر استانداردها را در نظر بگیریم از این استانداردها بسیار فاصله هست چرا که دولت بضاعت مالی برای جذب نیروی انسانی جهت حفظ و حراست از مراتع ندارد. از سوی دیگر گوشت هر روز ارزش پیدا می‌کند؛ ضمن اینکه تغذیه دستی یک فاکتور محدودکننده در عرصه دامپروری‌ها محسوب می‌شود و از سوی دیگر علوفه رایگان یک اهرم تشویق کننده است و این دو در کفه‌های مختلف می‌توانند باعث رونق دامپروری یا از بین رفتن تدریجی این صنعت شود.

مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان خاطرنشان می‌کند: اگر دولت به سرعت همه مراتع را برون‌سپاری کند و در قالب طرح‌های دامداری به دامداران واگذار کند و نظارت بر این طرح را عهده‌دار شود، موفق‌تر از وضعیت فعلی خواهد بود.

وی با بیان اینکه وضعیت استان در زمینه مدیریت مراتع نسبت به وضعیت استان‌های همجوار خوب هست چرا که ارتباط موثر و مفیدی با دامداران و مردم داریم، اظهار می‌کند: دامداران در زمینه مدیریت مراتع خوب عمل کرده‌اند. در حقیقت برخی از دامداران ما به نقطه‌ای رسیده‌اند که خودشان بهتر از ما مراتع مدیریت می‌کنند ولی در این زمینه کار زیاد داریم و باید فرهنگسازی نیز صورت گیرد‌.

**به موضوع مدیریت مراتع درست ورود نکرده‌ایم

موضوعی که «تقی سالک»، کارشناس منابع طبیعی با تاکید بر دغدغه دامداران در این زمینه اظهار می‌کند: بارندگی‌های امسال به نسبت سال گذشته بهتر بوده است، همین موضوع باعث شده که مراتع نسبتا از نظر پوشش گیاهی وضعیت بهتری داشته باشند‎. اما باید توجه داشت که تاثیر این بارندگی‌ها بر روی گیاهان یک ساله است که عمر کوتاهی دارد و چرای دام باعث از بین رفتن آن‌ها در طی یکسال می‌شود. بنابراین افزایش بارندگی‌ها تاثیری در زمینه پوشش نهایی مراتع که نیازمند ارتقای گیاهان چند ساله است، ندارند.

وی با بیان اینکه همچنان با مشکل تعدد دام در مراتع مواجه هستیم، خاطرنشان می‌کند: زنجان در حدود یک میلبون و 700 هزار واحد دامی در مراتع دارد؛ در صورتی که ظرفیت مراتع استان در حدود 750 الی 800 هزار واحد دامی است.

** خشکسالی‌، عدم برنامه‌ریزی و چرای بالای دام؛ عامل تخریب و از بین رفتن مراتع

این کارشناس با اشاره به دلایل از بین رفتن مراتع استان، خاطرنشان می‌کند: مطمئنا خشکسالی‌ها و عدم برنامه‌ریزی برای رشد گیاهان چند ساله و همچنین چرای بالای دام  در مراتع باعث تخریب و از بین رفتن مراتع می‌شود.

رئیس اسبق اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی استان زنجان می‌افزاید: در استان زنجان حدود 500 الی 550 هزار هکتار از مراتع در حال بیابانی شدن است. این در حالی است که وسعت مراتع یک میلیون و 200 هزار هکتاری دارد. در حقیقت در سال‌های آینده نصف مراتع استان تبدیل به بیابان خواهد شد که خود این مسئله آینده صنعت دامداری را تهدید می‌کند.

این کارشناس با بیان اینکه تعداد بالای دام موجود و تجاوز به عرصه‌ منابع ملی و طبیعی باعث می‌شود که مراتع از انتفاع خارج شوند، اذعان می‌کند: نزدیک 70 درصد مراتع استان جزو مراتع «صغیر»هستند. مرتع «صغیر» به این معنا هست که در هر 4 هکتار، تنها یک واحد دامی می‌تواند ارتزاق کند. در حالی که در مراتع درجه یک  که در ارتفاعات ماهنشان و طارم یافت می‌شود به ازای هر هکتار دو دام ارتزاق دارند.

وی با بیان اینکه پرورش دام، به دو صورت «دامپروری» و «دامداری» تقسیم می‌شود، اظهار می‌کند: از سال‌های قبل طرح‌های مدیریت مرتع‌داری صورت گرفته؛ متاسفانه به جهت نبود نیروهای انسانی در ادارات منابع طبیعی این طرح‌ها اجرایی نمی‌شوند و در حقیقت نتوانستیم طرح‌های مرتع‌داری را به درستی اجرا کنیم که اگر اجرا می‌کردیم هم تعداد مراتع ما بالا می‌رفت و هم پوشش گیاهی ما وضعیت بهتری داشت.

وی با بیان اینکه در دامپروری، دامدار موظف به تامین علوفه است، گفت: از بین رفتن مراتع نمی‌تواند در دامپروری، تاثیری داشته باشد. بیشتر بحث ما هم مراتع ملی و طبیعی است و دام‌های رها و آزادی که در مراتع چرا می‌کنند، هست. این مشکل را ما سالیان سال داریم و هیچ فکری هم برای آن نشده است.

وی ادامه می‌دهد: تنها راه نجات مراتع، مدیریت آن هست که در غالب طرح‌های مرتع‌داری باید شکل بگیرد که برای بالای 70 درصد از روستاهایی که مراتع خوبی دارند، طرح تهیه شده است. اما متاسفانه مشکل نیروی انسانی و کمبود اعتباراتی که به این بخش تزریق می‌شود، مانع مدیریت مراتع می‌شود.