سلطانیه یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین شهرهای ایران است که «گنبد سلطانیه» در آن قرار دارد و سبب شهرت دو چندان آن شده است.

در خصوص تاریخچه این شهر همه می‌دانند که بنیانگذار آن، الجایتو بوده که این شهر را در مدت ۱۰ سال ساخته است. پس از آن مردم از سراسر قلمرو حکومت او به این شهر سرازیر شدند و از آن شهری آباد و پر رونق ساختند. در این شهر جاذبه‌های تاریخی زیادی دیده می‌شود که دلیل انتخاب بسیاری از مسافران به عنوان مقصدی برای سفرهایشان هستند.

علاوه بر جاذبه‌های تاریخی در این شهر جاذبه‌های طبیعی نیز وجود دارد که یکی از آن‌ها به اسم «چمن طبیعی سلطانیه» شناخته می‌شود.

چمن ۷۰۰ ساله سلطانیه در حال نابودی!

بر اساس مستندات تاریخی، وسعت چمن سلطانیه به بیش از ۲ هزار هکتار می‌رسید که ظاهراً به علت تغییرات اقلیمی، نبود برنامه مدون برای حفظ و حراست از این میراث طبیعی و تاریخی در حال حاضر به ۱۲۹۴ هکتار رسیده است. گفته می‌شود از این میزان حدود ۷۵۰ هکتارش در لیست آثار طبیعی ایران ثبت‌شده است.

 دلیل وجود چمن‌های طبیعی هم این است که گفته می‌شود در عمق ۲۰ متری این محدوده خاک سفید وجود دارد که مانع از نفوذ آب به اعماق زمین می‌شود و درنتیجه، عمل آبیاری چمن به‌گونه‌ای طبیعی و پیوسته انجام می‌شود.

علاوه بر این در نزدیکی این چمن طبیعی حدود ۴۰ چاه و قنات وجود دارد که آن را به‌صورت طبیعی آبیاری می‌کنند.

اما چند سالی است که چمن تاریخی و طبیعی ۷۰۰ ساله سلطانیه زنجان به دلیل برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی و کاهش بارندگی‌ها و البته نبود برنامه مشخص برای احیا در حال نابودی است.

اهالی می‌گویند به علت بی‌توجهی ارگان‌های مربوطه به وضعیت چمن سلطانیه و چرای بیش از حد دام، به تدریج از کیفیتش کاسته شده و مامن گیاه‌‌های مهاجم شده است.

گفته می‌شود برخی از دامداران پس از اینکه دیدند چمن برای دام‌هایشان انتفاعی ندارد، بخشی از چمن را تبدیل به زمین زراعی کرده و مشغول کشاورزی هستند!

زخمِ 1200 هکتاری!

یک منبع آگاه که نامش نزد صدای زنجان محفوظ است با اشاره به وضعیت اسفناک چمن تاریخی- طبیعی سلطانیه به صدای زنجان می‌گوید: وضعیت این چمن به هیچ عنوان مطلوب نیست و چمن سلطانیه می‌تواند به کانون ریزگرد‌ استان تبدیل شود!

وی با بیان اینکه بخش قابل توجهی از چمن سلطانیه از بین رفته است، گفت: از حدود 1200 هکتار باقی مانده بخش قابل توجهی از بین رفته که باید مسئولان و متولیان امر در اسرع وقت به آن رسیدگی کنند.

محمدرضا براتی، فرماندار سلطانیه در گفت‌وگو با صدای زنجان با یادآوری وضعیت نامطلوب چمن طبیعی سلطانیه در سال گذشته عنوان می‌کند: وقتی سال گذشته پست فرمانداری را تحویل گرفتم، با کوچکترین وزش باد، گردوغباری در منطقه ایجاد می‌شد که امکان دید در جاده‌ها و محورهای مجاور به شدت کاهش می‌یافت و حتی امکان دید وجود نداشت از این رو ساکنان روستاهای نزدیک و حتی صنایع و واحدهای تولیدی اطراف نیز از این بابت گله‌مند بودند. از این رو جلسات مکرری با حضور مسئولان ذیربط تشکیل شد.

«قرق»؛ برای احیای چمن سلطانیه تاریخی لازم است اما کافی نیست!

براتی «قرق» را نخستین راهکار کوتاه‌مدت برای چمن سلطانیه اعلام کرده و می‌گوید: بر این اساس، در سال 1401 اداره کل منابع طبیعی استان زنجان موظف شد به عنوان دستگاه متولی، پای کار آمده و نسبت به قرق چمن اقدام کند. سال گذشته 45 روز الی 2 ماه فرصت برای قرق داشتیم که البته پس از قرق تعدادی از بهره‌برداران نیز نسبت به آن گله‌هایی داشتند که پس از جلسات با آن‌ها، بومیان منطقه و بهره‌برداران برای همکاری، قانع شدند.

به گفته «فرماندار سلطانیه»، شرکت برق موظف شد تا برای نظارت بر استحصال آب، چاه‌های مجاز را مجهر به کنتور کنند تا از برداشت بی‌رویه جلوگیری به عمل آید و حتی برق این چاه‌ها نیز پس از بی‌توجهی به اخطارها قطع شود که در این زمینه همکاری مطلوبی نیز صورت گرفته است.

حسین بابامرادی، رئیس شورای استان زنجان و رئیس شورای شهر سلطانیه با اشاره به اقدامات صورت گرفته در سال گذشته و امسال که در جلوگیری از تبدیل چمن سلطانیه به کانون ریزگرد نقش موثری ایفا کرده است، می‌گوید: اگر مابقی برنامه‌های تدوین شده نیز به ترتیب و با حساسیت انجام شود قطعا چمن سطانیه آبادتر از گذشته می‌شود.

رئیس شورای استان زنجان اقدامات صورت گرفته در هدایت سیلاب شمال و جنوب سطانیه مشخصا روستای «ویر» و چشمه شاه بلاغی بعلاوه قرق چمن را مطلوب دانسته و یادآور می‌شود: چمن در سال‌های گذشته رها شده بود و پوشش گیاهی منطقه کاملا از بین رفته بود اما با روش های مذکور، امسال شاهد گردوغبار در منطقه نبودیم. ما امیدواریم مطالعات دانشگاه زنجان نیز در اسرع وقت اعلام شود چرا که تنها راه حل، قرق نیست و باید اقدامات موثر دیگری از جمله رهاسازی حق آبه از محل سد بوئین و سایر روشهای مدنظر صاحبنظران برای احیای چمن در دستور کار قرار گیرد.

 انسداد چاه‌های غیرمجاز

«انسداد چاه‌های غیرمجاز» دومین راهکار مسئولان ذیربط برای حفظ و احیای چمن سلطانیه بوده است. طبق اظهارات «فرماندار سلطانیه»، متولیان موظف شدند تا چاه‌های غیرمجاز حفر شده در اطراف چمن از جمله روستاهای «قره بلاغ»، «خیرآباد»، «قلعه» و غیره را مسدود کنند.

براتی با بیان اینکه در جلسه تشکیل شده، مقرر گردید نزدیک به 100 چاه غیرمجاز شناسایی شده در حوالی چمن سلطانیه هر هفته یا هر 15 روز یکبار با همکاری عوامل انتظامی، مسدود شوند، بخشی از چاه‌ها مسدود و بخشی نیز همچنان جزو مطالبات ما هست که باید مورد توجه باشد.

ترک فعل برخی از ادارات و ارگان‌های اجرایی در قبال «چمن طبیعی سلطانیه»؟

اما یک منبع آگاه که نامش نزد صدای زنجان محفوظ است با بیان اینکه برخی از ادارات ذیربط در قبال احیای چمن طبیعی سلطانیه «ترک فعل» کرده‌اند، می‌گوید: مسیر طبیعی و سیلاب مناطق قرار بوده به چمن سطانیه هدایت شود اما در حدود 12 سال اخیر این اتفاق نیفتاده است و متاسفانه برخی سیلاب را در تمای مسیرها به سمت استخرهای ایجاد شده خود جهت استفاده در تابستان و آبیاری اراضی، هدایت کرده‌اند که این مهم به دنبال عدم انجام وظیفه ادارات ذیربط محقق شده است.

این منبع ادامه می‌دهد: اگر ادارات ذیربط «ترک فعل» نمی‌کردند که 2 هزار هکتار از مساحت چمن طبیعی سلطانیه به 1200 هکتار نمی‌رسید! 700 هکتار از 2 هزار هکتار مذکور، به عناوین مختلف به ارگان‌های دولتی واگذار شده یا توسط اشخاص غصب شده است!

 چاه‌های غیرمجاز حاشیه چمن سلطانیه در «ردیف انسداد» قرار دارند

اما بهنام نجفی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان با رد هر گونه ترک فعل این مجموعه در قبال وظایف تبیین شده برای حفظ و احیای چمن سلطانیه در خصوص علل و عوامل موثر در خشک شدن چمن سلطانیه به صدای زنجان می‌گوید: چمن سلطانیه با وسعت حدود 1034 هکتار در ناحیه مرکزی متمایل به غرب استان زنجان قرار دارد. این چمن با ارتفاع عمومی یک هزار و 800 متر از دریا از شمال به اراضی روستاهای «خیرآباد» و «مشک‏آباد»  از غرب به روستاهای «قلعه»، «الملکی»، از جنوب حومه شهرستان سلطانیه و از شرق به روستای «قره بلاغ» محدود می‌شود.

وی با اشاره به منابع تغذیه چمن ادامه می‌دهد: آب سطحی جاری از ارتفاعات روستاهای «ترکانده» و «ویر» و «کبود گنبد» در جنوب چمن و ارتفاعات «بوئین» در شمال چمن که از طریق سیلاب  و رودخانه فصلی وارد چمن می شده است . همچنین، آب خروجی از قنوات شهر سلطانیه که در فصول زارعی جهت کشاورزی بهره برداری می شده است و در فصول غیر زراعی وارد چمن می شده است. آب چشمه  شاهبلاغی که در فصول غیر زراعی وارد چمن می شده است  و نزولات جوی منابع تغذیه چمن محسوب می‌شوند.

به اعتقاد معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان، علل و عوامل موثر در خشک شدن چمن سلطانیه به ترتیب اولویت :

1- از عوامل اصلی خشک شدن چمن کاهش نزولات جوی و خشکسالی به تبع تغییرات اقلیم و آب و هوایی می باشد.

2-  عدم قرق چمن و بهره برداری برای چرای دام های سبک و سنگین توسط اهالی روستاهای حاشیه چمن.

3-  توسعه بهره برداری از منابع آب سطحی جهت آبیاری اراضی کشاورزی از جمله سد بویین و بند انحرافی ویر و سد کبودگنبد.

4- توسعه بهره برداری از منابع آب زیرزمینی با حفر چاه های مجاز در طول دهه های گذشته، است.

نجفی ادامه می‌دهد: چهار عامل مذکور عوامل کلی و اساسی خشک شدن چمن از نظر این شرکت بوده و از آنجایی که امور منابع آب شهرستان زنجان یکی از اعضای فعال کارگروه احیای چمن سلطانیه می‌باشد؛ با شرکت در جلسات مربوطه به همراه متولی اصلی چمن (اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان) به انجام وظایف ذاتی خود می‌پردازد. از جمله اقدامات صورت گرفته لایروبی دو رودخانه «سیاسره» و «بویین» می‌باشد که لایروبی رودخانه ویر نیز در دستور کار این شرکت قرار دارد.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان در خصوص تعداد چاه های غیر مجاز شناسایی شده و فعال حاشیه چمن می‌گوید: تعداد چاههای غیرمجاز، جمعا 5 حلقه با تخلیه سالیانه 0.06 میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با تعداد چاه های مجاز دارای پروانه بهره برداری که 95 حلقه با تخلیه سالیانه 6.27 میلیون مترمکعب می باشد بسیار کم بوده و چاه‌های غیرمجاز فوق نیز در ردیف انسداد می باشد.

نجفی اضافه می‌کند: با عنایت به اینکه پروژه مطالعاتی احیای چمن در کارگروه مربوطه در دست اقدام بوده و امور منابع آب زنجان یکی از اعضای آن کارگروه می باشد، اهتمام لازم در خصوص اجرای مصوبات در دستور کار امور آب شهرستان زنجان می باشد .

این مسئول در پایان می‌گوید: پروژه تحقیقاتی راهکارهای احیای چمن سلطانیه توسط متولی مربوطه (اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان) در دست اقدام می باشد که در صورت احصای نتایج و تایید توسط ادارات ذی ربط می‌تواند گره گشای مشکلات چمن سلطانیه باشد.

**نتیجه طرح مطالعاتی دانشگاه زنجان چه شد؟

با این وجود یک منبع آگاه در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اینکه وقتی موضوع را پیگیری می‌کنیم، می‌گویند این اتفاقات در گذشته رخ داده و ارتباطی به ما ندارد! از اداره کل منابع طبیعی استان زنجان می‌پرسد تا صراحتا در خصوص سیلاب‌هایی که قرار بود به چمن طبیعی سلطانیه هدایت شود، گزارش مشروح ارائه دهد، به خصوص سیلاب ویر و شاه بلاغی! در این زمینه چه اقداماتی از متخلفان صورت گرفته است؟ نیمه نخست امسال مسئولان ملی از چمن سلطانیه بازدید کردند و قول‌های مساعدی از جمله اختصاص یک میلیارد و 400 میلیون تومان برای احیای چمن سلطانیه دادند، در این زمینه اداره منابع طبیعی زنجان چه پیگیری‌هایی کرده است؟

فرشته وطن‌دوست، عضو اصلی شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه حدود 3 سال از تعهدات ادارات و ارگان‌های مختلف نسبت به احیای چمن سلطانیه سپری شده است، خطاب به متولیان دولتی، دانشگاهی و برخی از نمایندگان استان در مجلس می‌گوید: بالاخره مبلغی که از محل بیت‌المال برای انجام فرآیندهای مطالعاتی جهت احیای چمن سلطانیه صرف شده بوده به کجا رسید؟ قرار بود نتیجه مطالعات دانشگاه زنجان شهریورماه 1402 اعلام شود اما تا به امروز خبری نیست! از کسانی که در تریبون‌های مختلف از احیای چمن سلطانیه صحبت می‌کنند، درخواست داریم که بگویند در عمل برای این چمن چه کرده‌اند؟

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر در فصل سرد قرار داریم و «ریزگرد» چندان موضوعیت ندارد اما با آغاز بهار و وزش باد چه خواهیم کرد؟ چرا تا به الان وقت کشی کرده‌ایم و این گره را باز نکرده‌ایم؟ مشکل چمن سلطانیه که البته دیگر چمنی از آن باقی نمانده است فقط با «قرق» حل نمی‌شود، فرمانداری سلطانیه به نمایندگی از استانداری زنجان به راحتی می‌تواند ادارات و ارگان‌هایی که در قبال چمن طبیعی سلطانیه، منفعل بوده‌اند را بازخواست کند.

«چمن سلطانیه» به «حرف» نیاز ندارد؛ مسئولان مربوطه اهل «عمل» باشند و کاری کنند!

به اعتقاد عضو اصلی شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور، تا وقتی که تمامی چاه‌های غیرمجاز مسدود نشده و اقدامات نامتعارف در برداشت آب از چاه‌های مجاز رفع نشده است، نمی‌توان به احیای چمن تاریخی طبیعی سلطانیه خوش‌بین بود! آقای نماینده مجلس باز هم به این پروژه ورود کنید و با توجه به بودجه صرف شده برای انجام مطالعات، به خاطر مردم و حقوق بیت المال، پیگیر موضوع باشید.

عضو اصلی شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور تاکید می‌کند: چمن سلطانیه» به «حرف» نیاز ندارد؛ مسئولان مربوطه اهل «عمل» باشند و کاری کنند!

احیای «چمن سلطانیه» به سرمایه‌گذار حقوقی واگذار می‌شود

علاوه بر آن برای نخستین بار، در کمیته برنامه‌ریزی شهرستان سلطانیه، سال گذشته مبلغ 300 میلیون تومان و امسال نیز مبلغ 300 میلیون تومان برای اجرای طرح‌های مطالعاتی کنار گذاشته شد و بر این اساس اساتید دانشگاه زنجان این پروژه را در دست گرفتند.

محمدرضا براتی، فرماندار سلطانیه به صدای زنجان می‌گوید: مجموعه فرمانداری سلطانیه منتظر گزارش نهایی دانشگاه زنجان است تا نتیجه، چراغ راهی برای مسئولان ذیربط این شهرستان برای احیای چمن سلطانیه باشد.

سیدحسن حسینی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان نیز در گفت‌وگو با صدای زنجان یادآور می‌شود: سال گذشته با حمایت‌های شخص فرماندار سلطانیه، از محل اعتبارات استانی، 300 میلیون تومان مبلغ برای اقدامات مطالعاتی در 2 فاز (خاکشناسی و هیدرولوژی که از مهم‌ترین فازهای مدیریت جامع منابع طبیعی و آبخیزداری است) اختصاص یافت. این مطالعه کاملا انجام و هفته گذشته نیز تحویل اداره کل شده است که کارشناسان مربوطه در حال استفاده هستند.

به گفته این مسئول، در این مطالعات، مسائل مربوط به هیدرولوژی آب از جمله منابع آبی (که عمده آن سیلاب روستای ویر و شاه بلاغی) چمن سلطانیه، نحوه انتقال آب به این چمن، چگونگی پخش آن و روش‌های علمی در صورت جایگزینی با روش‌های قبلی، چگونگی آبیاری چمن و توجه به روش‌های آبیاری نوین مورد توجه قرار گرفته است.

حسینی ادامه می‌دهد: مقرر شده 300 میلیون تومان دوم نیز با قول‌های مساعد فرماندار سلطانیه به موضوع مطالعات، اختصاص یابد که قطعا هم اختصاص می‌یابد اما ما به این سمت حرکت نمی‌کنیم چرا که قرار است اقدامات مربوط به احیای چمن طبیعی سلطانیه، در قالب ماده 3 برون‌سپاری (با حفظ مالکیت که در اختیار اداره کل منابع طبیعی استان زنجان است) شود. فعلا در مرحله رایزنی هستیم و شرایط و مقررات قانونی را نیز لحاظ کنیم و در صورت توافق طرفین، قرارداد «بهره‌وری» با این سرمایه‌گذار (شخص حقوقی) منعقد خواهیم کرد که نهایتا ظرف یک الی 2 ماه آتی محقق می‌شود.

حسینی می‌افزاید: «کمک به استحصال آب» نخستین شرط اداره منابع طبیعی برای واگذاری چمن طبیعی سلطانیه به این بهره‌بردار است و اگر قرار به «لایروبی مسیر» و «انحراف از سرمنشا حوضه آبریز به چمن سلطانیه» و «لوله‌گذاری برای آبیاری نوین باشد» باشد، این بهره‌بردار باید نسبت به اجرا اقدام کند. البته همانطور که گفته شد، این موارد به طرف قرارداد منعکس شده است.

 اداره منابع طبیعی اگر به هر دلیلی موفق به انعقاد قرارداد با سرمایه‌گذار نشد، با جذب اعتبارات ملی، وارد فاز اجرا می‌شود

حسینی در خصوص انتقادات نسبت به عدم پیگیری قول‌های مساعد برخی از مسئولان ملی نظیر کمک میلیاردی به طرح‌های مربوط به احیای چمن سلطانیه از سوی اداره کل منابع طبیعی استان زنجان می‌گوید: در راستای چابک‌سازی دولت، در نظر داریم که طرح‌ها را برون‌سپاری کنیم از این روست که طرح احیای چمن سلطانیه به سرمایه‌گذار را در دستور کار قرار داده‌ایم. تصور ما این است که طرح مطالعاتی که 300 میلیون تومان اعتبار صرف شده است برای ورود به فاز اجرایی، کافی باشد و لازم نیست 300 میلیون تومان دوم را که فرماندار سلطانیه، آن را پیگیری کرده‌اند و مطمئنا هم محقق می‌شود، را در این پروژه هزینه نکنیم. اما اگر چنانچه از سرمایه‌گذار ناامید شدیم، به عنوان مجموعه دولتی، وارد فاز اجرا خواهیم شد.

حسینی با بیان اینکه تا به امروز وقت کشی در خصوص اجرای طرح‌هایی که موجب احیای چمن طبیعی سلطانیه شود، از جانب اداره کل منابع طبیعی استان زنجان صورت نگرفته است، یاداور می‌شود: تا جایی که توپوگرافی زمین اجازه می‌داد، قسمتی از آب‌های سطحی را منحرف کردیم و اگر قرار باشد وارد فاز اجرا هم شویم، قطعا مبالغ موردنیاز از محل اعتبارات ملی را پیگیری می‌کنیم.